Жаман ылытара бейімділік

 

«Тланы мінез-лындаы ауытушылытары» категориясындаы туелді немесе аддиктивті мінез-лы сияты топтамалар да кездеседі.Туелді мінез-лы зіндік ауымды леуметтік мселені тудырады. йткені бл формада мынандай негативті жадайа шырайды: ебекке жарамдыын жоалтады, ортасымен жиі конфликтіге тсуі, ылмыс жасауы. Ежелден р трлі туелді мінез-лы формаларын жат деттерге жатызан, мысала: алкоголизм, млшерден тыс таматану, азартты ойындар жне т.б. жатады. азіргі медицинада кеінен олданылатын патологиялы деттер термині бар, белгілі бір затты олданылуда шектен тыс туелді немесе аддиктивті мінез-лы таныту (аылшын тілінен аударанда addiction-бейім, теріс ылы деген маынаны білдіреді). Аддиктивті мінез-лы тланы девиантты мінезіні бір трі. азіргі кезде туелділікті мынандай трлері тараан:

1. Психоактивті заттар. 2. Алкоголь 3. Тама. 4. ртрлі ойындар. 5. Жынысты атынастар. 6. Діни ошатар

Тізбектелген объектілерден келесі туелді мінез-лы формалары крсетіледі:

- химиялы туелділік (темекі шегу, таксикомания, анаша шегу, дрі- дрмек, араа кмарлы);

- таматануды бзылуы (млшерден арты таматану, аш болу, таматан бас тарту);

- гэмблинг-ойына туелділік (компьютерге туелділік, азартты ойындара марлы);

- сексуалды аддикция (зоофилия, фетишизм, пигмалионизм, трансвестизм, эксбиционизм, вуайеризм, некрофилия, садомазохизм);

- діни деструктивті мінез-лы (религиозды фанатизм, сектаа бару);

- заманны згеруіне байланысты туелді мінез-лыны жаа бір формалары етек алуда: бгінгі кні компьютерлік туелділік ке жайылуда.

Сексуалды мінез-лы нормаа сйкес болады, егер ол: - екі жаты келісіммен;

-кмелетке толандармен; - тірі адама баытталса; -девианттілік белгілері болмаса.

Онда сексуалды мінез-лытаы ауытушылытарды былай блеміз:

1) ылмысты сексуалды рекеттер (зорлау, жезкшелік, балалара баытталу)

2) сексуалды девиациялар (жануарлармен жынысты атынаса тсу, садомазахизм, фетишсекс т.б.)

3) маргинальды мінез-лы (промисуитет, нудизм, гомосексуализм)

4) жалпы абылданан сексуалды мінез-лы(ересектерді келіссіммен гетеросексуалды мінез-лы)

Аддиктивті (туелділік) мінез-лы тла ауытушылытарыны бір формасы, ол бейімделу мен зін реттеу масатында белгілі бір нрсені млшерден тыс олдану.ртрлі туелділік формалары бір трден екіншісіне немесе атар байланыста стауы жреді. Мысалы: темекі шегуші кп жылдардан кейін шылымнан бас тарту кезінде таматануа марлана тседі.Тланы туелділік мінез-лы психофизиологиялы алыпты згеруімен сипатталады. Сырттай бл крініс з- зімен крес, з-зіне баылау жасаудан арылу есебінде крінеді

Аддиктивті мінез-лы бірден пайда болмайды, ол здіксіз процесс процесс, туелділікті дамуымен алыптасады. Аддикцияны бастапы кезі, индивидуалды аымы жне аяталуы болады. Мысала, анашаа туелділік келесі стадияларда жруі ммкін:

1) Анашамен танысу эпизодты олдану фонында, зін баылай алу кезінде жреді.

2) Біртіндеп зін баылау стінде стай отырып,ттынуды траты индивидуалды ритмі алыптасады. Бл кезе психологиялы туелділік болып есептеледі, йткені мнда объект шынымен де белгілі бір уаытта психофизиологиялы алыпты жасартады.

3) Максималды дозаны олдана отырып, уаытын жиілету. Физикалы туелділік толыымен зін баылаудан айырылады. лззат келуден алады, тек оны ауруды сезінбес шін олданады.

4) леуметтік лдырау (дозаны жоары болуы, суицид, СПИД, т.б.)

Таы бір туелділік мінез-лыны ерекшелігі оны циклділігінде. Бір циклділігіні фазалары:

- аддиктивті мінез-лыа іштей дайынды;

- ызыушылыыны артуы;

- аддикция объектісін белсенді іздеуі

- объектіні алуы мен жетудегі спецификалыаладаушылыы;

- босасу;

- тынышты алу.

Бір аддиктивті цикл бір ай немесе бір кнге дейін созылады. Туелділік мінез-лы міндетті трде ауру немесе лімге дейін келмейді, біра жекелік згерістер мен леуметтік дезадаптацияа келеді. Аддиктивті былыс немі аддикция объектісіне жоары ндылы эмоционалды атынасты тудырады. Мысалы: анаша, шылымны немі арты болуын адаалайды. Рационалды механизмі кшейеді, яни аддикцияны интеллектуалдылыты жн круі («брі шылым шегеді», «алкогольсіз стрессті жою ммкін емес») жне «алауынша ойлау» туады («мен зімді баылай аламын», «барлы анаша шегушілер- жасы адамдар»).

Сонымен атар барлы «баса» адамдара сенімсіздік туады, сіресі арнайы мамандара («олар мені тсінбейді, йткені олар здері мны не екенін білмейді»).

Аддиктивті былыс туелді объектіні тіршілікті масаты, ал оны олдану- мір салты деп тсіндіреді. Аддиктивті былысты е бір негативті крінісі анозогнозия- ауруды жоа шыару немесе оны те ауырлыы. зіні туелділігін мойындамау (мен маскнем емеспін, егер ойым келсе оямын). Осылайша туелділік (аддиктивті) мінез-лы –бл аутодеструктивті ылы, белгілі бір затты олдануда туелділікті психикалы алыптан ауытуы. Субъективті бл аладаушылы сол аддикция объектісіз мір сре алмайды.

 

Дріс