Тестілеуді баса диагностикалы дістерден айырмашылыы

Психодиагностикалы дістерді р трлі негізде жіктейді. Тменде нерлым ке тараан жіктелулері: Й. Шванцара бойынша дістер жіктелуі. Й. Шванцара тмендегі негізге сйене отырып, психодиагностикалы дістерді жіктейді:

-олданылан материалдар бойынша: вербальды, вербальды емес, манипуляциялы, «ааздар мен арындаштар» тесттері;

-Алынатын крсеткіштер нтижелері бойынша: арапайым жне кешендік;

-«Дрыс» шешімдері бар тесттер жне р трлі жауаптары ммкін болатын тесттер;

-Зерттеушілерді психикалы белсенділіктері бойынша:

1. интроспективті (зерттелінушіні з тлалы тжірибелері, атынастары туралы хабарлама жасауы): анкеталар, гімелесу.

2. экстроспективті (р трлі кріністерді баылау жне баалау);

3. проективті: зерттеуші тланы санасыз крінетін асиеттерін (ішкі атыыстар, жасырын уестіліктер) аз рылымды, кп мнді стимулдара сер етеді;

4. атарушы: зерттеуші андай да бір рекетті (перцепциялы, ой, моторлы) іске асырады, оны санды жне сапалы ерекшеліктері интеллектуалды жне тлалы ырларды крсеткіштері болып табылады.

В.К. Гайда жне В.П. Захаров бойынша дістер жіктелуі. Бл жіктелулерді авторлары психодиагностикалы дістерді тмендегі негіз бойынша жіктейді:

- Сапасы бойынша: стандартты, стандартты емес;

- Наты орны бойынша:

1. жалпы диагностикалы (Р. Кеттел немесе Г. Айзенк сауалнамасы типі бойынша тесттері, жалпы интеллект тесттері);

2. ксіби жарамдылы тесттері;

3. арнайы абілеттер тесттері (техникалы, музыкалы, шыштара арналан тесттер);

4. жетістікке жету тесттері.

Зерттелінушіні операциялайтын материалдар бойынша:

- бланктік;

- пндік (Коас кубиктері, Векслер жиынтыындаы «крделі фигуралар»);

- аппаратуралы (зейін ерекшеліктерін зерттеу шін ралдар).

Зерттелінушілер саны бойынша: индивидуалды жне топты;

Жауап беру формасы бойынша: ауызша жне жазбаша;

Жетекші бадар бойынша: жылдамдыа арналан тесттер, кштілік тесттері, аралас тесттер. Кштілік тесттерінде тапсырмалар те ауыр жне уаыт шектелмеген. Зерттеушіні сттіліктер, тапсырмаларды шешу тсілі ызытырады.

Тапсырмаларды бірыай кезедері бойынша: гомогенді жне гетерогенді (гомогенді тапсырмалар бір-біріне сас жне наты тлалы жне интеллектуалды асиеттерді лшеуге арналан, гетерогенді тесттердегі тапсырмалар р трлі жне интеллектті р трлі сипаттарын баалау шін олданады);

Кешенділіктері бойынша: изоляцияланан тесттер жне тесттік жинатар;

Тапсырмалара жауап беру сипаты бойынша: арнайы жазылан жауаптары бар тесттер, еркін жауаптары бар тесттер.

Психиканы амту аймаы бойынша: тлалы тесттер жне интеллектуалды тесттер;

Аыл-ой рекеттеріні сипаты бойынша: вербальды, вербальды емес.

А.А. Бодалев жне В.В. Столин бойынша дістер жіктелуі. Тмендегі негізге сйене отырып, психодиагностикалы дістерді жіктейді:Тадалан амалды негізінде жатан дістемелік принциптер сипаты бойынша:

- объективті тесттер (дрыс жауаптарды болуы ммкін тесттер, тапсырмаларды дрыс орындалуы);

- стандартты зіндік есептер:

- тест-сауалнамалар, ашы сауалнамалар;

- шкалалы техникалар (Ч. Осгудтты семантикалы дифференциалы), субъективті классификация;

- индивидуалды-бадарланан техникалар (идеографиялы);

- проективті техникалар;

- диалогиялы техникалар (гімелесу, интервью, диагностикалы ойындар).

Диагностикалы шаралара психодиагностты зіні араласу млшері мен оны психодиагностиканы нтижесіне сер ету дегейі: объективті жне диалогиялы. Біріншісі, психодиагностты нтиже интерпретацияларына, процедурасына, делуіне аз атысуы; екіншісі, лкен дегейде сер етуі. Процедураа араласуы, тжірибесі, ксіби дадылары, экспериментатор тласы да сер етеді.

Кнделікті практикада те ке олданылатын діс –баылау. Баылау – ылыми-масата бадарланан, зерттелінетін объектіні образын анытайтын діс. Артышылыы-табиилы, кемшілігі-белсенсіз, субъективизм элементтеріні кездесуі, психиканы кейбір жасырын бейнелеріні жетіспеушілігі (уайым, ой, мотив). Баылауды тиімді олдану жадайлары:

- Психикалы былыс туралы мліметтерді таза трінде алу;

- Алашы апараттарды жинаы;

- Баса дістерді, мысалы, анкета кмегімен алынан фактілерді баалау;

- сыныстарды тексеру.

Баылау – ылыми діс болып мынандай кезде саналады:

- Егер наты ылыми масат шін болса, яни, ылыми теория аймаында жргізіліп, масат-бадарлы, жйелі жзеге асырылса;

- Егер жйелі жоспарланып, андай да бір жадай еркіне берілмесе;

- Егер жйелі трде жазба жргізілсе;

- Егер валидтілік пен натылы шін, екінші рет айталанып, тексерілсе.

ылыми баылау мына кезедерді анытауды талап етеді:

1. Баылау андай сраа жауап беруі керек?

2. андай жадайда жргізілу керек?

3. Бл баылау ойылан сраа жауап бере алатындай категориялармен суреттелген бе? (Валидтілік мселесі).

4. Бл категоризация фактілік мінез-лыа сйкес келе ме? Бл категориялармен жмыс жасауа бола ма?

5. р-трлі баылаушылар арасында осы категориялара сйкес мінез-лыты жазанда бірлік бола ма? ( Объективтілік мселесі).

6. Егер баылаушы, екінші айтара баылау жргізсе, сол категорияларды олдана ма? ( Сенімділік мселесі).

7. Арнайы ойылан ситуацияларда сол мінез-лыты айталап баылау ммкін бе?

Баылауды кейбір ателіктеріне мыналарды жатызамыз:

1. Хало-эффект, баылаушыны жадайларды «а-ара трде» ана баалап, серлерді жалпылау негізінде жатыр;

2. Эффект «снисхождения» – баыланатын жадайлар мен рекеттерге те жоары жаымды баа беру тенденциясы;

3. Орталы тенденция ателігі абылданатын процесстерді баасын орташаландыруа талпыныс;

4. Логикалы ажеттілік, мысалы адам интеллектісін сйлеуіне арап баалау;

5. Контраст ателігі – баылаушыны зіне арама-айшы сипаттарын баыланатын адамдара белгілеп отыруа лшынысы.

Баылауды жалпы процедурасы мынандай процесстерді осады:

- Баылау масаты мен міндеттерін анытау;

- Объектісін, пнін, ситуациясын тадау;

- Зерттелінуші объектке аз дегейде сер етіп, ажет апаратты жинауа кп дегейде амтамасыз етілетін – баылау тсілін тадау;

- Баылаушыны тіркеу тсілін тадау;

- Алынан апаратты деу жне интерпретациялау.

Эксперимент–зерттеушіні зерттелінушіні іс-рекетіне, андай да бір психологиялы фактіні анытау шін жадай жасау масатымен белсенді араласу. Артышылыы – баылаушыны белсенді позициясы, айталау ммкіншілігі, жргізу жадайларыны атал баылануы. Кемшілігі–жасанды жадайлар. Эксперимент – табии, лабораториялы, алыптастырушы болып блінеді, оыту мен трбиелеу жадайларында мнсіз згерістермен сипатталады. Мнда диагностты ызытыран психологиялы феномен жретін жадайды аз дегейде згертуге тырысу керек. Лабораториялы эксперимент – зерттелінетін былысты максималды трде шырмайтын, жадайды те ата стандарттылыымен айырышыланады. алыптастырушы эксперимент – педагогикалы практикаа зерттеу нтижелерін енгізуді, ескеруді, сйкесінше згерісті білдіреді.

Сауалнама – зерттелінушіні ауызша-жазбаша берген жауаптарынан апарат алу. Сауалнама трлері: анкета, интервью, гімелесу, схбат. Анкеталау процесінде респондент жауаптары жазбаша формада алынады. Интервью–ойылан сратара ауызша жауаптары арылы апарат алу. гімелесу – зерттеушіні ызытыран сраты – екіжаты немесе кпжаты талылау процесінде алынан апарат.

Анкета трлері р-трлі жне оларды р-трлі негізде жіктеуге болады:

1. Клемі: ттас-тадалынатын.

2. арым-атынас тсілі: іштей-сырттай.

3. ткізу процедурасы бойынша: топты-индивидуалды.

4. Тапсыру тсілі: пошталы-таралым.

Сауалнамаларды жргізгенде, оларды ру ережелерін ескерген жн:

1. рбір сра логикалы аяталуы керек;

2. Аз таралан шетел сздерін, маынасы тар терминдерді, екі маына беретін сздерді олданбаан жн;

3. те за сратарды оюды ажеті жо;

4. Егер зерттелінушіге бейтаныс зат немесе осы аумата ешандай терминдерді білмейтін болса, алысз жасаан дрыс;

5. рбір сра наты болан дрыс;

6. Зерттелінушіні ескеру керек барлы жауап нсаларын крсету керек немесе млдем крсетпеу керек;

7. Зерттелінушіде негативті атынас тудыратын сратар болмауы тиіс.

Зерттеу дісіні келесі трі іс-рекет німдерін анализдеу. Мысалы: педагогикалы практикада: шыарма, кнделік, сурет альбомдары, журналдар т.б. Бл дісті йымдастыру шін анализдеу категорияларын анытап алу ажет, мысалы: баа, шыарма таырыптары, сабатарды босатуы т.б. Соынан, элементтерді жиілігі саналып, зерттелінушіні іс-рекет німіндегі (ойын, оу, ебек) баылау категорияларына сйкес, статистикалы анализ нтижелеріні интерпретациясы жргізіледі.

Іс-рекет німдерін анализдеу дісіні жеке блімі болып – жаттарды сапалы-санды талдау жатады, басаша айтанда контент - анализ.Оны негізгі мні – зерттелінетін наты бірліктерді жйелі, сенімді трде тіркеу, алынан мліметтерді орытындылау. ылыми діс ретінде контент-анализ леуметтік ылымдарда АШ-та XIX асырды 20-30 жылдарында кеінен олданыла бастады.

Контент-анализді олдануды негізгі айматары, мысалы: леуметтік-психологиялы зерттеулерде:

1. р-трлі хабарламаларды мазмны арылы жазан (авторлар, коммуникаторлар) тланы, топты леуметтік-психологиялы ерекшеліктерін зерттеу;

2. Хабарлама мазмнында бейнеленген леуметтік-психологиялы былыстарды ( объектісі, хабарламаларды субстанциялары) зерттеу;

3. Хабарлама мазмны арылы коммуникацияны р-трлі ралдарыны (антропологиялы, жазбаша, техникалы) леуметтік-психологиялы ерекшеліктерін зерттеу;

4. Хабарлама мазмны арылы реципиенттерді леуметтік-психологиялы ерекшеліктерін зерттеу (адресаттар, аудиториялар);

5. Хабарлама мазмны арылы (жауаптарын да ескере отырып), реципиенттерге коммуникация сер етуіні леуметтік-психологиялы аспектілерін зерттеу;

6. Баса дістер арылы алынан мліметтерді деу, натылау;

7. Психология бойынша ылыми дебиеттерді зерттеу (алымдарды р кезедегі р-трлі мселелерге ызыушылытарыны эволюциясы).

Модельдеу – зерттейтін былысты моделін ру. Модель – зерттелінушіні ызытыратын объектісіні кшірмесі немесе андай да бір аспектісіндегі былыс, зерттелінетін объектідегі е маызды бліміні блініп крсетілуіне арналан. Модельді жасау санды жне сапалы талдау процессін жеілдетеді. Мысалы: андай да бір оу топтарындаы немесе жымда зара рекет процессін ЭВМ-де модельдей аламыз; диагностталатын параметр моделін тестті жобалау кезінде руа болады.

Тестілеу – баса диагностикалы дістерден айырмашылыы - лшеу акцентіні болуы (санды крініс). Тестілеу процедурасы сауалнама, баылау жне эксперимент трінде, формасында жргізілуі ммкін. Тест – ыса мерзімді тапсырма, орындау барысында кейбір психикалы функциялар крсеткіштерін анытауа болады. Тест – мінез-лыты объективті, стандартты лшеу. Отанды жне шет елдік дебиеттерде психологиялы тест ымына берілген р-трлі анытамаларды орасан зор блігін круге болады. Тменде бірнешеуі берілген: “Психологиялы тест – ол мінез-лы тадауын стандартты жне объективті лшеуді мні”. Тест – стандартталан, уаытпен шектелген, санды жне сапалы айырмашылытарды тратауа арналан; Тест ретінде тланы психологиялы асиеттерін баалау шін арналан ерекше рал. Ол стандартты шаралармен сынылатын, мінез-лыты жеке типтерін анытауа арналан сратар мен тапсырмалар бірлестігінен трады. Тестке берілген барлы анытамаларды жалпы, орта тстары бар:

- Біріншіден, тест – психодиагностикадаы проективті дістер, стандартты зіндік есептер, интервью, аппаратуралы дістер секілді лшеу дістеріні бірі.

- Екіншіден, бл тла асиеттері мен интеллект ерекшеліктерін лшеу дісі.

- шіншіден, бл те жоары объективтілігімен, сенімділігімен, валидтілігімен сипатталатын лшеу дісі.

Стандарттау процессі – тестті жргізу процедурасы мен орындалу баасын білдіреді. Ол зіне мыналарды осады:

-олданылатын материалдара атысты наты нсаулар;

- Уаыт шектеулері;

- Зерттелінушіге берілетін ауызша нсау;

- Тапсырманы айталап крсету;

- Зерттелінушілер тарапынан сратарды талдау тсілдерін ескеру.

Психологиялы тесттерді объективті баасы е алдымен валидтілікпен, сенімділікпен, длдігімен аныталады. Блар психологиялы зерттеуді сапалы крсеткіштері болып табылады.

Диагностикалы процедураларды негізгі жіктелулері. Диагностика дістеріне р-трлі трыларды жалпылай келе, оларды йымдастыруда бірнеше процедуралы кезедерді блуге болады:

1. Зерттеу бадарламасын деу (мселе ою, зерттеу пні мен объектісін анытау, негізгі ымдарды бекіту);

2. Зерттеу объектілерін анытау;

3. Наты зерттеу дістемесін деу;

4. дістемені апробациясы, айта деу, сенімділігін тексеру;

5. Алашы алынан апараттарды алынатын мліметтерді сенімділігі мен длдігін баылай отырып жинау;

6. Алынан мліметтерді логикалы-санды трде деу;

7. Нтижелерді интерпретациялау, орытынды мен есеп беруге дайынды;

Зерттеу жмысы туралы есеп тмендегі блімдерден тру керек:

- Кіріспе: жмысты алышарттары, шарттары, атысушылар крсетіледі;

- Бадарламалы блім: мселені зерттеу міндеттері, болжам бойынша дебиеттерді талдау;

- Объектілері мен дістері: зерттеу объектілерін, дістерді, апробация процедураларын суреттеу, алынан мліметтерді сенімділігін тексеру;

- Нтижелер: алынан мліметтерді ойылан болжамдар мен міндеттерге сйкес талдау;

- орытындылар мен сыныстар;

- Тжырым: есеп беру материалдарын ысаша жалпылау, болаша жоспары туралы айтып ту;

- Тіркемелер: зерттеу жмысында олданылатын ралдарды суреттеу, анкеталар, схемалар.

Дріс