Электрэнергияны жеткізу жне тарату жйелеріні жалпы сипаттамасы.

Электр тогыны трлері. Айнымалы токты артышылытары.

Электр тогы – электр озаушы кшті серінен зарядтарды (зарядталан блшектер немесе дене) баытталан озалысы.

Зарядталан блшектер: ткізгіштерде — электрондар, электролиттерде —иондар (катиондар мен аниондар), газда —иондар мен электрондар, арнайы жадайдаы вакуумда — электрондар, жартылай ткізгіштерде —электрондар мен кемтіктер (электронды-кемтіктік тімділік) болып табылады.

Электр тогы энергетика саласында — энергияны алыс ашытыа жеткізу шін, ал телекоммуникация саласында — апаратты шалайа тасымалдау шін олданылады.

Электр тогыны баыты шартты трде ткізгіштердегі о заряд тасушыларды орын ауыстыру баыты алынады, біра ткізгіштердегі заряд тасушыларды заряды теріс (мысалы, металда электрон) боландытан ток баыты электрондарды баытына арсы келеді. Электр тогы ткізгіш бойымен спиральді озалады.

Токты траты ток (аылш. direct current, DC) жне айнымалы ток (аылш. alternating current, AC) деп аталатын екі трі бар.

Траты ток — уаыт бойынша баыты жне шамасы згермейді. Траты ток кздері: аккумуляторлар, батареялар. Электрондар - тан + аылады.

Айнымалы ток — баыты мен шамасы периодты трде згеріп отыратын электр тогы. Ал техникада айнымалы ток деп ток кші мен кернеуді период ішіндегі орташа мні нлге те болатын периодты ток тсіндіріледі. Айнымалы ток байланыс рылыларында (радио, теледидар, телефон т.б.) кеінен олданылады.

Электрэнергияны жеткізу жне тарату жйелеріні жалпы сипаттамасы.

Электрэнергияны ндіру бірге жмыс атаратын (атарлас) ірі электрстанцияларда кбінесе шоырланады. Электрэнергияны ттыну орталытары (ндірістік ксіпорындар, алалар, ауылды аудандар жне т.б.) оларды кздерінен ондаан, жздеген километрге ашы орналасан жне едуір аймата таралан.

Электрэнергияны жеткізу жне тарату жйесін жне «ндіру- жеткізу- тарату» - барлы рылымын сипаттау шін кейбір ымдарды, атауларды жне анытамаларды енгіземіз.

Электр ондырысы – электрэнергияны ндіруге, трлендіруге, жеткізуге, таратуа немесе ттынуа арналан аппараттарды, машиналарды, жабдытарды жне рылымдарды жиынтыы. Электрондырыларын кернеу шамасы бойынша 1000 В дейінгіге (тменгі вольттік) жне 1000 В жоарыа (жоары вольттік) бледі.

Электрстанция – турбо - жне гидрогенераторларды кмегімен табии энергия тасушыларында (кмір, газ, су жне басалар) бар энергияны трлендіру нтижесінде электрэнергияны ндіруге арналан электрондырысы.

осалы станция – трансформаторлардан (автотрансформаторлардан) жне баса ЭЭ трлендіргіштерінен, таратушы жне кмекші рылылардан тратын электрэнергияны абылдауа, трлендіруге (трансформациялауа) жне таратуа арналан электрондырысы. Арналымынан туелді осалы станциялар трансформаторлы немесе трлендіргіштік - тзетуші, озалтыш – генераторлы жне баса болып жасалынады. осалы станция жоарылатыш болады, егер айнымалы ток кернеуіні шамасы тменгі кернеуден жоарыа трленсе (электрстанциялар осалы станциялары), жне тмендеткіш – жоары кернеуді тменгіге трансформациялау жадайында (ксіпорындарды, алаларды жне басаларды осалы станциялары).

Орталы электр оректі кзі – ранды шиналарында (ысыштарында) кернеу режиміні автоматты реттелуі жретін ЭЭ кзі. Электрстанциялар атарында бл жктеме барда кернеуді реттейтіндерімен жабдыталан (РПН) трансформаторлары, реактивтік уатты реттелетін кздері, желілік реттегіштері жне басалары бар осалы станцияны шиналары.

Таратушы рылы – кез – келген осалы станцияны рамына кіретін электрондыры; электрэнергияны бір кернеуде (1000 В дейін жне жоары) абылдауа жне таратуа арналан. Т - коммутациялы аппараттары, басару, орау, лшеу рылылары жне кмекші рылымдары бар.

осалы станциялармен атар электр энергиясы таратушы пункттерде – ЭЭ бір кернеуде (трансформациясыз) абылдауа жне таратуа арналан жне осалы станция рамына кірмейтін рылыларда таралуы ммкін.

Электрберіліс желісі – ашытыа электрэнергияны жеткізуге арналан электрондырысы. Желілер ауа, кабель жне ндірістік ксіпорындарда жне электрстанцияларда ток ткізгіштері жне имараттар мен рылымдардаы ішкі тартылымдар трінде жасалынады.

Электрэнергия ттынушысы, электрабылдаышы – электрэнергияны ттынатын немесе оны энергияны баса трлеріне трлендіретін аппарат, агрегат, механизм. Ттынушылара ртрлі кернеудегі осалы станцияларыны шиналарынан электр орегін алатын электр жктемелеріні (ЭЖ) (й, ыста, зауыт жне т.б.) жиынтыы жатады. Бір атар жадайларда ттынушылар ретінде трын ауданны, ндірістік ксіпорынны жне баса нысандарды электрмен жабдыталуы іске асатын осалы станцияларды арастырады.

Электрэнергияны жеткізу жне тарату жйесіні элементтері болады: иыстырмалары жне кернеулері ртрлі электрберіліс желілері (W), ЭБЖ параметрлерін бойлы жне клдене темдеуді рылылары () (клдене темдеуді рылылары жне шунттайтын реакторлар); трансформаторлы осалы станциялар (кштік трансформаторлар (Т) жне автотрансформаторлар, ажыратыштар, айырыштар, баылаушы – лшеуші аспаптар жне т.б.); реактивтік уатты кздері (РК) (конденсаторлы батареялар, синхронды жне статикалы тиристорлы темдеушілер); ораныс жне автоматика рылылары, яни автоматты реттегіштер (АР), релелік ораныс (Р) жне апата арсы (А) автоматиканы рылылары, диспетчерлік жне технологиялы басаруды ралдары (ДТБ).