Ебек даулары жне оны орау тртібі.

ызметкер мен жмыс беруші арасындаы ебек туралы зады олдану, брын ызметкер (ызметкерді кілі) мен жмыс беруші (жмыс берушіні кілі) арасында реттелмеген жеке ебек, жымды шарттарды орындалуы туралы алауыздытар — ебек даулары деп танылады. Ебек дауларын туызатын жадайлар р трлі. Бл объективтік сипаттаы факторлар болуы ммкін: нарыты экономикаа кшуге, мемлекеттік меншікті жекешелендіруге, жекелеген ксіпорындардаы ндірісті жадайына жне соан байланысты ызметкерлерді жмыстан босатылуына орай, республикада алыптаскан леуметтік-экономикалы жадайлардан; меншік иесіні (жмыс беруші) ксіпорындарда (йымда) ауысуы жне басалар. Бл субъективтік сипаттаы себептер: ндірісті йымдастырылуын, ызметкерлерді бірлесе ебек ету мддесін камтамасыз ететін кімшілік-басару аппаратындаы адамдарды ателіктері, біліксіздігі; ксіпорындарды басшы рамыны ебек заы саласындаы ыты даярлыыны жеткіліксіздігі; жалдамалы ызметкерлерді де ыты санасы онша жоары бола бермей, здеріні ебек ытары мен міндеттерін жетік білмейтін ызметкерлерді жмыс берушіге негізсіз талаптар оятындыы. Ебек дауларыны жеке жне жымды, талап оятын жне талап оймайтын трлері болады. Жеке ебек даулары здеріні бзылан ебек ытарын тану немесе алпына келтіру туралы жмыс берушіге талап оятын жекелеген ызметкерлерді бастамасы бойынша туындайды. Талап оятын ебек даулары ебек туралы зады, жымдьы шарттар мен зге де ебек туралы келісімдерді олдану жніндегі алауыздытарды шешуге байланысты болады. Бл жадайда дауласушы ызметкер зіні бзылан ыын тану немесе оны алпына келтіру туралы талап ояды. Талапты сипаты бар ебек даулары кбінесе жеке адамдарды даулары болып келеді. Талап оймайтын сипаттаы ебек даулары жеке жне жымды болуы ммкін. жымды ебек даулары (жанжалдар) талап оймаушылы сипатта болып келеді жне айрыша тртіппен аралады (леуметтік-ебек атынастарын реттеу жніндегі ш жаты комиссия). жымды ебек дауларын (жанжалдар) шешуді негізгі аидаттары мыналар:

· тараптарды те ытылыы;

· дауды арау рсіміні келістірушілік-серіктестік сипаты;

· леуметтік-ебек атынастарын арайтын комиссияда тараптар кілдеріні те ытылыы;

· абылданан шешімдерді дауласушы жатар шін міндеттілік сипаты;

· кабылданан шаымдану жніндегі кассациялы инстанцияны болмауы.

Ебек ыы тсінігі, ебек атынастары жне ебек ыыны аидаттары.

Ебек шарты жне оны мазмны. Ебек шартын бекіту, бзу жне тотату негіздері (ебек шартын бекіту негіздері жне ызметкерлер мен жмыс берушілерді ытары мен міндеттері).

Ебек ыы дегеніміз— меншігі мен шаруашылы тріне байланыссыз жмысшыларды барлы санаттарыны ебекке байланысты оамды атынастарын реттейтін ы саласы.Ебек ыы 4 трлі діс арылы реттеледі:Ебек жадайларын орталытан мемлекеттік реттеу. Ебектік ыты атынастарды шартты трде ана пайда болуы, згеруі жне жойылуы. Ебек атынастарын реттеуге ебек жымдарын жне ксіпода йымдарын атыстыру. зара міндеттемелерді орындау мен ебекті орау ыын амтамасыз етуді ерекше тртібі. Ебек ы атынастары дегеніміз— жмысшы мен жмыс берушіні арасында туындайтын атынастар. Ебек ыыны негізгі институттарына ебек шарты мен жымды ебек шарты жатады. Ебек шарты дегеніміз— ызметкер мен жмыс берушіні арасында жазбашы нысанда жасалатын екі жаты келісім, ол келісімге сйкес ызметкер жмыс берушіні актісін атара отырып, белгілі бір маманды, біліктілік немесе ксіп трі бойынша жмысты орындауа міндеттенеді, ал жмыс беруші ызметкерге ебек аысын жне задар мен тараптарды келісімінде кзделген зге де ашылай тлемдерді уаытында жне толы клемде тлеуге, ебек туралы задар мен жымды шартта кзделген ебек жадайлары мен амтамасыз етуге міндеттенеді. Ебек шартын 16 жаса толан адамдармен жасасуа жол беріледі.

Ебек шартыны мерзімі:

1. Белгіленбеген мерзімге.

2. Белгіленген мерзімге (29- бап, ЕК).

16 жаса толан азаматтармен ебек шартын жасасуа жол беріледі. Сонымен атар, ебек шартын жасасу барысында осы кодексті 31- бабына сйкес ажетті жаттар талап етіледі. Ебек шарты жазбаша нысанда, 2 дана етіп жасалады жне оан талаптар ол ояды. Ебек шартыны 1 данасы ызметкерде, 1 данасы жмыс берушіде саталады. ызметкерді ебек шартыны 1 данасын алуы, жазбаша нысанда расталады. Екіншіден, ебек шартына, оны ішінде баса жмыса ауыстыру кезінде згерістер мен толытырулар енгізуді тараптар осы бапты бірінші тармаында кзделген тртіппен жазбаша нысанда жзеге асырады. Ебек шартыны талаптарын згерту туралы сынысты, ебек шартыны тараптарыны бірі жазбаша нысанда береді жне екінші тарап оны берілген кннен бастап, кнтізбелік 7 кн ішінде арайды. Ебек шартында ызметкерді тапсырылатын жмыса біліктілігіні сйкестігін тексеру масатымен сына мерзімі туралы талап белгіленуі ммкін. Бл талап ебек шартында болмаса ызметкер жмыса сына мерзімінсіз абылданды деп есептеледі. Сына мерзімі ебек шарты кшіне енген кезден басталады. Сына мерзімі ызметкерді жмыс тіліне осылады жне 3 айдан аспауа тиіс. Сондай- а, тиісті лауазыма орналасуа конкурс бойынша жмыса абылданатын адамдара, орта жне ксіптік білім беру мекемелерін бітірген жне алан мамандыы бойынша жмыса алаш кіретін адамдара, мгедектерге сына мерзімі белгіленбейді. Ебек шартыны олданылуы тараптарды олы ойылан кннен не шартта белгіленген кннен бастап басталады. Осы кодекті 39- бабына сйкес ебек шарты алдау, кш крсету, ауіп тндіру арылы ыпал етіп жне таы баса негіздерге байланысты жасалса, онда сот оны жарамсыз деп таниды.

.Р задарнда кзделген жадайларда, жмыс беруші тиісті укілетті мемлекеттік органдарды актілері негізінде жмыстан шеттетуге міндетті (50- бап). Ебек шартын тотату мынадай негіздерге сйкес жзеге асады: тараптарды келісімі бойынша ебек шартын бзу, ебек шарты мерзіміні аяталуы, тараптарды еркінен тыс мн- жайлар, ебек шартын жасасу талаптарыны бзылуы жне таы баса да осы 51- бапты негізінде тотатылуы ммкін. Ебек шарты ебек кодексіні 26- бабына сйкес бзылады.Жмыс беруші ызметкерді тртіптік теріс ылы жасааны шін тмендегідей тртіптік жазаларды трлерін олданады: Ескерту; Сгіс; ата сгіс;Осы кодексте белгіленген жадайларда ебек шартын жмыс берушіні бастамасы бойынша бзу тріндегі тртіптік жаза олдануа ылы.