Жаза таайындау мен жазадан босату негіздері.

Жаза — сот кімі бойынша ылмыс жасады деп танылан азаматтара атысты р елді ылмысты задарында крсетілген баптара сйкес олданылатын мжбрлеу шарасы. Жазаны негізгі масаты леуметтік ділетті алпына келтіру, за бзан адамдарды трбиелеп, айта атара осу, оларды алдаы уаытта жаа ылмыс жасаудан сатандыру болып табылады. азастан Республикасыны ылмысты кодексі бойынша, жаза белгілеу кезінде ылмысты сипаты мен оама атер тндіру дрежесі, айыпкерді жеке басы, оны мінез-лы, жазаны жеілдететін жне ауырлататын мн-жайлар ескеріледі. Сондай-а, жазаны айыпты адамны тзелуіне жне оны отбасы мен асырауындаы адамдарды тіршілік жадайына ыпалы да есепке алынады. ылмыс жасады деп танылан адамдара мынадай негізгі жазалар олданылады: айыппл салу; белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыру; оамды жмыстара тарту; скери ызмет бойынша шектеу; бас бостандыын шектеу; амау; тртіптік скери блімде стау; бас бостандыынан айыру. Негізгі жазадан баса мынадай осымша жазалар бар: арнаулы, скери немесе рметті атаынан, сыныпты шенінен, дипломатиялы дрежесінен, біліктілік сыныбынан жне мемлекеттік марапаттарынан айыру; млкін тркілеу т.б. Брын ылмыс жасамаан азаматтара жаза белгілеу кезінде жазаны жеілдететін мн-жайлар ескеріледі. Ол мн-жайлара мыналар жатады: байаусыз жеіл ылмыс жасау; айыпкерді кмелетке толмауы; айыпкерді жас балалары болуы; зардап шегушіге тікелей медициналы жне зге де кмек крсетуі; ылмыспен келтірілген шыынды толтыруа кмектесуі; ауыр мн-жайларды тоысуынан; ылмыс жасауа жбірленушіні заа айшы, адамгершілікке жатпайтын ылыыны трткі болуы; шын ниетпен кіну, айыбын мойындап келу; ылмысты ашуа, ылмыса баса да атысушыларды шкерелеуге, ылмыс жасау арылы ымырылан млікті іздеуге кмектесу, т.б. Сонымен бірге айыпкер шін ылмысты жауаптылы пен жазаны ауырлататын мн-жайлар да ескерілген. Оан мыналар жатады: бірнеше ылмыс жасау; ылмыс арылы ауыр зардаптар келтіру; йымдасан топты рамында ылмыс жасау; ылмыс жасаанда айрыша белсенді рл атару; жасы кмелетке толмаан адамдарды ылмыса тарту; аса атыгездікпен жбірленушіні инап ылмыс жасау; ару, о-дрі, жарылыш заттар пайдаланып ылмыс жасау; адамны зі абылдаан антын немесе ксіби антын бза отырып ылмыс жасауы; кімет кіліні нысанды киімін немесе жатын пайдаланып ылмыс жасау, т.б. ылмысты жауаптылыты жеілдететін жадайларды ескеріп, сот орындарыны айыпкерді жазадан босатуы да ммкін. Бірінші рет жеіл немесе орташа ауыр ылмыс жасаан адам, егер з айыбын мойындап, з еркімен за орнына келсе, ылмысты ашуа жрдемдесіп, келтірген зиянды теуге кмектессе, ылмысты жауаптылытан босатылуы ммкін. Сондай-а, жеіл ылмыс жасааннан кейін екі жыл, орташа ауыр ылмыс жасааннан кейін бес жыл, ауыр ылмыс жасааннан кейін он бес жыл тсе, ескіру мерзіміні туіне байланысты айыпкер жазадан босатылады. Айыпты азаматтарды ауруа шалдыуына, ттенше жадайлара, айыптау кіміні ескіру мерзімі туіне байланысты, раымшылы немесе кешірім жасау актісі негізінде жазадан босату жадайлары да кездеседі. Егер айыптау кімі зады кшіне енген кнінен бастап есептегенде: р трлі себеппен ол кімді жеіл ылмысы шін сотталандар ш жыл; орташа ауыр ылмысы шін сотталандар алты жыл; ауыр ылмысы шін сотталандар он жыл, аса ауыр ылмысы шін сотталандар он бес жыл мерзім ішінде темеген болса, ылмысы шін сотталан адам жазаны теуден босатылады.

Жаза таайындау кезінде ылмыстарды айталануы, брын жасалан ылмыстарды саны, сипаты жне оама ауіптілік дрежесі, алдыы жазаны трбиелік ыпалыны жеткіліксіздігіне себеп болан мн-жайлар, сондай-а, жаадан жасалан ылмысты сипаты ескеріледі. Егер айыпкер кім шыараннан кейін, жазаны толы темей жатып жаадан ылмыс жасаса, сот соы кім бойынша таайындаан жазаа алдыы кім бойынша жазаны телмеген блігін толы немесе ішінара осады. ылмыстарды жиынтыы бойынша жаза таайындау кезінде сот рбір ылмыс шін блек жаза таайындап, тпкілікті жазаны таайындалан жазалармен толы немесе ішінара біріктіру жолымен белгілейді. Ал кімшілік жауапкершілікке тартылан немесе кімшілік адаалауа жататын адамдара атысты олданылатын жазалар кімшілік шара деп аталады.