ылмыс санаттары, ылмысты жауаптылы, ылмысты субьектісі мен обьектісі.

ылмысты ы дегеніміз— ылмыс жасау стінен бастап мемлекет пен ылмыс жасаушы тланы арасында туындаан атынастарды реттейтін, сол сияты зге ы салалары реттемеген жне млде реттелмеген оамды атынастарды реттейтін ыты нормаларды жиынтыын айтамыз.

ылмысты кодексті жалпы блімінде ылмысты за жне оны міндеттері, жауаптылы негізі,олданылуы, ылмыс ымы жне оны санаттары, ылмыс жиынтыы, ылмыс нысаны жне оны трлері, ылмыс емес екендігін жоятын мн жайлар сияты мселелер арастырылса,ал ерекше блімде жаза жне оны трлеріне сипаттама беріледі .

ылмысты санаттары - оларды наты белгілері бойынша топа блуді айтамыз. ылмыстар сипатына, оама ауіптілік дрежесіне жне кінні тріне байланысты мынадай санаттара блінеді: 1)онша ауыр емес;2)ауырлыы орташа;3)ауыр;4)аса ауыр.

ылмысты объектісі – ылмыскерді иянат жасайтын жне де ылмысты задармен оралатын оамды атынатсар.

ылмысты субъектісі – ол ылмыс жасаан уаытта аыл-есі дрыс жне 16 жаса толан жеке адам. Кейбір ауыр ылмыстар шін (кісі лтіру, зорлау, адам рлау жне т.б.) ылмысты жауатылыа адам 14 жастан тартылады.

49. ылмыс ымы жне ылмысты ы пні тсінігі, міндеттері мен аидаттары жне ылмысты за мен оны олданылу мен негіздері.

ылмыс дегеніміз— жазалау атерімен тиым салынан айыпты оама ауіпті, заа арсы іс-ркеет немесе рекетсіздік. Мысалы жеке адама арсы ылмыс, адам лтіру (96-бап) жне т.б..

ылмыс белгілері: заа айшылыы, оама ауіптілігі, кінлілігі, жазаланушылыы.

Мемлекетті, жеке жне занды тлаларды мдделерін ылмысты ол судан орау барысында туатын оамды атынастар ылмысты ыты пні болып табылады.

ылмысты за (ылмысты кодекс) ылмысты ыты бірден- бір айнар кзі болып табылады. ылмыстарды реттеу заа сйкес істеген ылмысына байланысты жазалау арылы жзеге асады. Жаза дегеніміз— сотты кімі бойынша таайындалатын мемлекеттік мжбрлеу шарасы. Жазаны масаты— ыты ділеттілікті алпына келтіру, ылмысты алдын алу, ылмыскерді трбиелеу. Жаза ылмыс жасауа кінлі деп танылан адама олданылады (38- бап, К). Жаза екі трге блінеді: негізгі жне осымша жазалар.

Негізгі жаза трлері:

1. Айыппл салу.

2. Белгілі бір лауазымды атару немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыру.

3. оамды жмыстара тарту.

4. Тзеу жмыстары.

5. скери ызмет бойынша шектеу.

6. Бас бостандыын шектеу.

7. амау.

8. Тртіптік скери блімдерде стау.

9. Бас бостандыынан айыру.

осымша жаза трлері:

1. Айыппл салу.

2. Арнаулы скери атаынан, сыныпты шеннен, дипломатиялы дрежесінен, біліктілік сыныбынан жне мемлекеттік наградаларынан айыру.

3. Белгілі бір лауазымды атару немесе белгілі бір ызмет пен айналысу ыынан айыру.

4. Млкін тркілеу.

50. ылмысты жауапкершіліктен жне жазалаудан босату.

ылмысты жауапкершіліктен босату кінліні жасаан ылмыстан кейінгі барлы ыты салдардан босатуды білдіреді. Алайда ылмысты жауапкершіліктен босату адамды кінсіз деп тануды білдірмейді, йткені жасалан рекет шін азаматты-ыты жауапкершіліктен, сондай-а кімшілік тртіптік немесе оамды жазадан босатылмайды. ылмысты жауапкершіліктен босату тек ылмыс жасаан адама ана олданылады. Сондытан да, егер адамны рекетінде ылмыс белгілері жо болса, онда мндай адам ылмысты жауапкершілікке тартылмайды. ылмысты жауапкершіліктен босатуды сот, прокурор, тергеуші, анытау органыны ызметкері олдана алады.

азастан Республикасыны ылмысты кодексінде ылмысты жауапкершіліктен босатуды мынадай трлері арастырылан. Шын кінуіне байланысты ылмысты жауапкершіліктен босату. Адам мынадай шартпен шын кінуіне байланысты ылмысты жауапкершіліктен босатылуы ммкін: кішігірім немесе орташа ауырлытаы ылмыс жасау, келтірілген зиянды теу, ылмысты ашуа белсенді трде кмектесу.

ажетті орану шегінен асан кезде ылмысты жауапкершіліктен босату. ажетті орану — бл адамны коама пайдалы рекеті. Алайда ажетті органуды шегінен асып кетуі ылмыс деп танылады, йткені, нтижесінде адамды мірінен засыз айыруа, сондай-а оны денсаулыына ауыр зардап келтіруге жол берілуі ммкін.

Жбірленушімен татуласуына байланысты ылмысты жауапкершіліктен босату. Мндай босатуа егер айыпты адам:

• бірінші рет ылмыс жасаса;

• жасалан ылмыс кішігірім немесе орташа ауыр саната жатызылса;

• жбірленушімен татуласса, ол жбірленушіні тиісті іс жргізу нысанында айыпты адама деген талабынан бас тартуынан крінеді;

• жбірленушіге келтірілген зиянны есесін толтыран жадайда жол берілуі ммкін.

51. ылмысты жауаптылы жне жазалаудан босату.

ылмысты жауаптылы - ылмысты жауапкершілік пен жазалауа тек ылмыс жасауа, яни ылмысты занамамен арастырылан оамды ауіпті рекетті асаана немесе абайсызда жасаан кінлі адам ана тартылады.

Тек сотты кімі бойынша жне заа сйкес болмаса, ешкім де ылмысты жасауа кінлі болып танылмайды, сондай-а. ылмысты жазаа тартылмайды.

Сотты ылмыс жасаан деп таныан адамын, сот таайындаан жазадан босату — жазадан босату деп танылады. ылмысты зада жазаны теуден мерзімінен брын - шартты трде босату кзделген. Жаза таайындалан адам жазаны теу мерзімі біткенге дейін тзелуі ммкін, сондытан жазаны рі арай орындау масатсыз жне ажетсіз болып алады. Осыан байланысты ылмысты зада жазаны теуден мерзімінен брын — шартты трде босату институты кзделген, ол біратар шартты жадайлар боланда адамды жазаны теуден одан рі босатудан крінеді.

• барлы жаза шін мерзімінен брын — шартты трде босатуа жол берілмейді, тек тзеу жмыстары, скери ызмет бойынша шектеу, бас бостандыын шектеу, тртіптік скери блімде стау немесе бас бостандыынан айыру сияты жазалара ана таралады. мір бойы бас бостандыынан айыру жазасын теп жрген адам, егер сот бл жазаны одан рі теуді ажет етпейді деп таныса жне кемінде жиырма бес жыл бас бостандыынан айыруды іс жзінде тесе, мерзімінен брын — шартты трде босатылуы ммкін.

• жазаны теуден мерзімінен брын — шартты трде босату шартсыз емес, йткені жазаны телмеген блігінде, сотталушы сот жктеген талаптарды орындауа міндетті.

• сотталушыны сот таайындаан жазаны белгілі бір блігін теуі жазадан мерзімінен брын шартты трде босатуды міндетті белгісі болып табылады.

52. ылмысты іс жргізу сатылары.

ылмысты іс жргізу барысы мынадай сатылардан трады:

1. ылмысты істі озау.

2. ылмыстарды алдын- ала тергеу.

3. Басты сот талылауын таайындау.

4. Басты сот талылауы.

5. Апелляциялы саты сотында іс жргізу.

6. кімді орындау.

Жалпы ылмысты істерді ерекшелігіне байланысты іс жргізу мынадай сатылардан трады:

1. ылмысты іс бойынша сота дейінгі іс жргізу.

2. Бірінші сатыдаы сотта іс жргізу:

Сотты зады кшіне енбеген кімдері мен аулыларын айта арау;

Сот шешімдерін орындау.

3. Сотты зады кшіне енген шешімдерін айта арау жніндегі іс жргізу.

4. Айырыша іс жргізу.

Ал мндай сатыдаы сотта іс жргізуді негіздері .Р-ны ылмысты іс жргізу кодексіні 6-7-8-10-12- бмілдерінде арастырылан.

53. ылмысты іс- жргізу, ылмысты іс- жргізу задары.

ылмысты іс жргізу іс жргізу ыыны крделі салаларыны бірі. ылмысты іс жргізу дегеніміз- баса сзбен айтанда ылмысты істі сотта арау. Натылап айтар болса, іс жргізу дегеніміз-бл замен реттелген, сотты алдын ала тергеу, анытау жне прокуратура органдарыны оам мен азаматтарды мдделерін иянаттардан орауа байланысты з міндеттерін орындау масатында жеке тлаларды атыстыра отырып атаратын ызмет жйесі.

ылмысты іс жргізу ыы дегеніміз—бл замен реттелген сотты алдын ала тергеу, анытау жне прокуратура органдарыны оам мен азаматтарды мдделерін ылмысты иянаттардан орауа байланысты з міндеттерін орындау масатында жеке тлаларды атыстыра отырып атаратын ызмет жйесі.

ылмысты істер бойынша іс жргізуді зада белгіленген тртібі адамды жне азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, оларды ытары мен бостандытары засыз шектеуден орауды, кінсіз адам засыз айыпталан немесе сотталан жадайда оны дереу жне толы атауды амтамасыз етуі, сондай-а задылы пен ы тртібін ныайтуа, ылмысты алдын алуа, ыты рметтеу кзарасын алыптастыруа жрдемдесу. .Р-да ылмысты істер бойынша сот ділдігін тек соттар ана жзеге асырады. Сондай-а ркімні з ытары мен бостандытарын сотпен арауа ыы бар. (12- бап .І.Ж.К.) .Р-да ылмысты сот ісін жргізу мемлекеттік тілде жргізіледі, ал ажет болан жадайда мемлекеттік тілмен бірдей баса тілдер олданылады. ылмысты істерді талылау баса соттар мен сот сатыларында ашы жне ажет болан жадайда жабы трде жргізіледі.

?54. ылмысты іс-жргізуде кездесетін кемшіліктер.

?55. ылмысты алдын алуа байланысты іс-шаралар.

56. Мемлекет оны рылымды нысандары жне басару трі.

Мемлекет дегеніміз— басару функциясын орындайтын жне оны кмегімен, оамны тіршілік- тынысын амтамасыз ететін, оан ажетті жадайлар мен алышарттар жасауа мтылатын адамзат оамын йымдастыруды айрыша нысаны.

Мемлекетті ызметі (функциясы) дегеніміз— нерлым траты тіршілік ететін, мемлекетті алдында тран міндеттерді шешудегі атаратын ызметтеріні негізгі баыттары.

Мемлекет ызметі екі трге блінеді. Олар ішкі жне сырты ызметі. Мемлекет ызметін жзеге асыратын мемлекет механизмі. Мемлекет механизміні маызды буындарын райтын ол мемлекет органдары (барлы мемлекеттік органдар билік жйесі жаынан за шыару, атарушы жне сот органдары) болып блінеді.

Мемлекет механизмі дегеніміз— мемлекет алдында тран міндеттерді шешу шін, оны ызметін (функцияларын) іс жзіне асыру шін рылан мемлекетті барлы органдарыны, сондай- а билікті йымдастырушылы жне йымдастыру- мжбрлеу ралдарыны жйесі болып табылады.

Мемлекетті басару нысаны:

1. Монархиялы (Абсолюттік монархия жне конституциялы монархия).

2. Республикалы (Парламенттік жне президенттік республика).

Мемлекетті кімшілік рылымы жаынан 3- ке блінеді. Олар:

1. Унитарлы (бірттас) мемлекет.

2. Федеративтік мемлекеттер.

3. Конфедерациялы мемлекет.

57. Неке жне некеге труды шарты мен тртібі.

Неке дегеніміз - ерлі- зайыптылар арасындаы мліктік жне мліктік емес жеке атынастарды туызатын отбасын ру масатымен задарда белгіленген тртіппен тараптарды ерікті жне толы келісімі жадайында жасалан еркек пен йелді арасындаы ке ыты ода.

.Р-сында неке жасы ерлер мен йелдер шін 18 жас болып белгіленеді. Неке ию шін некеге отыратын еркек пен йелді ерікті рі толы келісімі жне оларды неке жасына толуы ажет.

Сондай- а некелесуге осы занаманы 11 бабына сйкес мынадай жадайларда жол берілмейді:

1. Бір жынысты адамдарды.

2. Оларды біреуі баса некеде тіркелген некеде тратын болса.

3. Жаын туыстарды:

4. Бала асырап алушылармен, асырап алынан балаларды арасында:

5. Сотты зады кшіне енген шешімі бойынша оларды біреуі болса да психикалы ауруы немесе аыл есі кемдігі салдарынан рекетке абілетсіз деп таныан адамдарды арасынад жол берілмейді.

Неке июды тртібі осы занаманы 13 бабына сйкес жзеге асады.

1. Неке некеге отыратын адамдарды тікелей атысуымен тіркеуші органдарда не ранайы мемлекеттік неке сарайларында иылады. Некеге труа тілек білдірген адамдарды біреуі тіркеші органа келе алмайтын ерекше жадайларда некені июды мемлекеттік тіркеу орындарында медициналы немесе зге де йымда тиісті йымны кімшілігімен міндетті трде келісе отырып, некеге отыратын адамдарды атысуымен жргізіледі.

2. Неке ию некеге отыруа тілек білдірушілер тіркеуші органа тініш берген кннен бастап 1 ай мерзімі ткен со жргізіледі. Неке июды мемлекеттік тіркеу орны бойынша тіркеуші орган жатымен расталан длелді себептер боланда бл мерзімді ысартады немесе зартады. Айырыша мн жайлар болан кезде некені июды мемлекеттік тіркеу некеге отырушыларды алауы бойынша тініш берген кні жргізіледі.Жалпы неке июды мемлекеттік тіркеу органы осы занамаа сйкес жзеге асырады.

58. Неке жне отбасы андай замен оралады?

Неке отбасы атынастары .Р-сыны 2011 жылы 26 желтосандаы абылданан неке жне отбасы туралы кодексімен реттеледі. Бл кодекс екі блімнен трады. Олар жалпы блім жне ерекше блім. Жалпы блімде жалпы ережелер неке, отбасы, ораншылы жне аморшылы, отбасы мшелеріні алименттік атынастары сияты мселелер арастырылады. Ал ерекше блімде азаматты хал актілері жне занама нормаларыны олданылу негіздері арастырылады. .Р-сыны отбасы занамасы Республика конституциясына негізделеді, осы кодекстен .Р-сыны зге де нормативтік ыты актілерінен трады. Бл кодекс мынадай атынастарды реттейді:

1. Отбасы мшелері: ерлі- зайыптылар, ата- аналар мен балалар арасындаы, ал .Р-сыны неке – отбасы занамасында кзделген жадайларда жне шектерде баса туыстар мен зге де адамдар арасындаы ытар мен міндеттерді, мліктік жне мліктік емес атынастарды белгілейді.

2. Некеге отыруды, некені тотатуды жне оны жарамсыз деп тануды шарттары мен тртібін белгілейді.

3. Жетім балаларды, ата- анасыны амолыынсыз алан балаларды отбасына орналастыруды нысандары мен тртібін айындайды.

4. Азаматты хал актілерін мемлекеттік тіркеу тртібін реттейді жне тіркеуді жзеге асыратын мемлекеттік органдарды ызметін айындайды.

59. Неке, отбасы ытарын жзеге асыру жне орау.

Ерлі- зайыптыларды ытары мен міндеттері неке июды мемлекеттік органдарда тіркелген кннен бастап туындайды. Ерлі зайыптылар те ытар пайдаланады жне те міндеттер атарады. Ерлі- зайыптыларды райсы ызмет трін ксібін жне діни сенімін тадауа ерікті. Ерлі- зайыптылар ана болу, ке болу, балаларды трбиелеу олара білім беру, ерлі-т зайыптыларды трылыты жер тадау млелелерін жне отбасы міріні баса да мселелерін бірлесіп шешеді. Ерлі- зайыптылар отбасындаы з атынастарын зара сыйластыпен зара кмек негізінде руа, отбасыны игілігі мен ныаюына жрдемдесуге, з балаларыны ден- саулыына, сіп жетілуіне жне л- ауат жадайына аморлы жасауа міндетті. Сондай-а ерлі- зайыптылар тектерді тадауа ылы. Ерлі- зайыптылар мліктік ытар мен міндеттерін млікті зады режімі негізінде орта меншік негізінде жзеге асырады.Ерлі- зайыптылар млкіні шартты режімі неке шарты негізінде жзеге асады. Неке шарты дегеніміз некеге отыран ерлі- зайыптыларды немесе ерлі-зайыптыларды некедегі жне ол бзылан жадайдаы мліктік ытары мен міндеттерін айындайтын келісім. Ерлі- зайыптылар неке шартымен .Р-сыны задарында белгіленген бірлескен орта меншік режімін згертуге ерлі- зайыптыларды барлы млкіне оны жекелеген трлеріне немесе ерлі- зайыптыларды райсыны млкіне бірлескен лестіе немесе блек меншік режімін белгілеуге ылы. Неке шарты ерлі- зайыптыларды олда бор млкіне атысты да, болашатаы млкіне атысты да жасалуы ммкін. Сондай- а неке шарты ерлі- зайыптыларды келісімі бойынша кез келген уаытта згертілуі немесе бзылуы ммкін. орыта келгенде, отбасы ыы зіні айнар кздері .Р-сы конституциясы неке жне отбасы туралы занама жне осы занамаа сйкес абылданан зге де задар арылы реттеледі.

60. Некені бзу, некені тотату рекеттері.

Некені бзу екі трлі жолмен жзеге асады:

1. Тіркеуші органдарда некені бзу.

2. Некені сот тртібімен бзу жне сот тртібімен бзу ерлі- зайыптыларды бірнеше мселелеріні негізінде жзеге асырылады.

Осы занаманы 9 жне 11 баптарында белгіленген шарттар бзылан кезде сот некені жарамсыз деп таниды. Сондай- а некені жарамсыз деп тануды талап етуге ыы бар адамдар.

1. Егер неке жасына толмаан адаммен неке иылса онда кмелетке толмаан жбай жне оны зады кілдері немесе прокурор талап етуге ыы бар.

2. Неке июмен ыы бзылан жбай сондай- а мжбр ету алдау, ателесу нтижесінде немесе неке июды мемлекеттік тіркеу кезінде з іс- рекетіні мнін тсінбеген жне зін билей алмаан жай- кйіні салдарынан ерлі- зайыптыларыны біреуіні некеге отыруа ерікті келісімі болмаан кезде неке иылса прокурор некені жарамсыз деп тануа ыы бар. Жне баса-да осы занаманы 26 бабыны негізінде неке жарамсыз болан жадайда некені жарамсыд деп тануа ыы бар. Некені тотату ерлі- зайыптыларды здеріне байланысты емес мн- жайларды салдарынан немесе осы кодексте белгіленген тртіппен некені бзу жолымен ерлі- зайыптыларды екеуіні де не біреуіні з еркі бойынша іс- рекеттер жасауы нтижесінде ерлі- зайыптылар арасында зады атынастарды тотатылуы болып табылады.

61. Орман жне су кодекстері жне оны ыты негіздері.

Адамны кнделікті мірінде, жеке жне зады тлаларды шаруашылы жне зге де ызметінде табии ресурстарды пайдалануы жне оршаан ортаа сер ету табиатты пайдалану болып табылады. Табиатты пайдалану жалпы жне арнайы болып блінеді. Жалпы табиатты пайдалану трлеріне жерді пайдалану, суды пайдалану, орманды пайдалану, жер ойнауын пайдалану, жануарлар дниесін пайдалану, сімдіктер дниесін пайдалану, оршаан ортаа эмиссиялар жне азастан задарында белгіленген зге де табиат пайдалану трлері жатады. Арнайы табиат пайдалану ыы табиат ресурстарды пайдалану мен алуа жне оршаан ортаны орау саласындаы жекелеген ызмет трлерін жзеге асыруа, лицензиялар жне рсаттар алу, .Р. кіметі немесе жергілікті атарушы органдарды шешімдері, негізінде табиат пайдалануа арналан шарттар негізінде жзеге асады. (12 бап, .Р- ны 7 к.) Сондай- а арнайы табиат табиат пайдалану ыы мемлекет ауіпсіздігін жне оршаан ортаны орауды амтамасыз ету масатында .Р- ны задарына сйкес шектелуі немесе оан тыйым салуы ммкін. Ал арнай табиат пайдалану осы кодексте жне .Р- ны баса да задарында белгіленген тртібінен табии ресустарды жне оршаан ортаа эмиссияларды жзеге асыратын жеке жне зады тланы ызметі.

62. Отбасы ыы жне отбасы ыын реттейтін задар

Отбасы ыы некелесу, туысты, бала асырап алу жне баланы отбасы трбиесіне абылдауды баса да нысандарына орай пайда болатын отбасы атынастарын реттейтін ы саласы болып табылады.. Адам оама ртрлі леуметтік ауымдастытар, партия, озалыс, ебек жымдары арылы кіреді. Осындай топтарды ішіндегі е маыздысы бл отбасы. Отбасы оамда зіндік р трлі із алдыратын былыс.Ол оамда бірнеше ызмет атарады. Олар экономикалы, орау, трбиелік жне леуметтену. Ал зады маанада отбасы адамдар тобыны бір- бірімен зара ыты трыда ытар мен міндеттер арылы байланысатын некеге тру, бала асырап алу жне т.б. мселелерді негізінде пайда болады. Отбасы ыын ыты реттеуде отбасы нормаларымен реттелетін отбасы мшелері арасындаы отбасы атынастары мліктік жне мліктік емес болуы ммкін. Отбасы атынастары субьектісіне азаматтар жатады. Ал отбасы ыы атынастарыны обьектісіне ы атынастары, млік жне баса да материалды ндылытар жатады. Неке отбасы атынастары .Р-сыны 2011 жылы 26 желтосандаы абылданан неке жне отбасы туралы кодексімен реттеледі. Бл кодекс екі блімнен трады. Олар жалпы блім жне ерекше блім. Жалпы блімде жалпы ережелер неке, отбасы, ораншылы жне аморшылы, отбасы мшелеріні алименттік атынастары сияты мселелер арастырылады. Ал ерекше блімде азаматты хал актілері жне занама нормаларыны олданылу негіздері арастырылады. .Р-сыны отбасы занамасы Республика конституциясына негізделеді, осы кодекстен .Р-сыны зге де нормативтік ыты актілерінен трады. Бл кодекс мынадай атынастарды реттейді:

2. Некеге отыруды, некені тотатуды жне оны жарамсыз деп тануды шарттары мен тртібін белгілейді.

63. сиет бойынша мрагерлік.

Мрагерлік - айтыс болан азамат (мра алдырушы) млкіні баса адама(адамдара) – мрагерге ауысуы. айтыс болан азаматты мрасы баса адамдара мбебап ы мирасорлыы талаптарымен, егер .Р.А.К-ті 6-бліміні ережелерінен згеше туындамаса, бірыай, ттас нрсе ретінде жне бір-а мезгілде ауысады. Мрагерлік сиет арылы немесе за бойынша жзеге асырылады. Мраны рамына мра алдырушыа тиесілі млік, сондай-а оны айтыс болуына байланысты олданылуы тотамайтын ытар мен міндеттер кіреді. Мра азаматты айтыс болуы немесе оны айтыс болды деп жариялау салдарынан ашылады. Мра ашылан кезде тірі жрген, сондай-а, мра алдырушыны тірі кезінде іште алан жне мра ашыланнан кейін тірі туан азаматтар сиет жне за бойынша мрагер бола алады. За бойынша мрагер болу ыы кезек бойынша жзеге асады жне реттеледі.

Азаматтар мен зады тлалар здеріне берілген азаматты ытарды, соны ішінде здерін орау ыын з алауынша пайдаланады. Азаматтар мен зады тлаларды здеріне берілген ытарды жзеге асырудан бас тартуы, за жаттарында кзделген жадайларды оспаанда, бл ытарды тоталуына келіп сотырмайды. Азаматты ытарды жзеге асыру баса ы субьектілеріні ытарын жне задармен оралатын мдделерін бзбауа, айналадаы ортаа зиян келтірмеуге тиіс. Азаматтар мен зады тлалар здеріне берілген ытарды жзеге асыран кезде адал, парасатты жне діл рекет жасап, задардаы талаптарды, оамны адамгершілік аидаттарын, ал ксіпкерлер бан оса іскерлік дептілік ережелерін сатауа тиіс.

64. Президент кілеттілігі.

Президент (латын тілінде praesіdens — басшы, алдыы атарда отыратын) — 1) республикалы елдердегі мемлекет басшысы. Президент конституциялы талаптара (жас млшері, мірбаян тазалыы, мемлекеттік тілді білуі, т.б.) сйкес келетін азаматтар арасынан белгілі бір мерзімге (3 жылдан (Латвия) 7 жыла (Франция) дейін) сайланады. Кбіне бір адам екі реттен, кейбір елдерде (мысалы, Мексикада) бір реттен арты президент бола алмайды. Біратар елде (Франция, Египет, т.б.) айта сайлану санына шек ойылмаан. Президентті тікелей азаматтар (Ресейде), іріктелген сайлаушылар (АШ-та), парламент (Тркияда), арнаулы сайлау аласы (Германияда) сайлайды. Клемдері р трлі боланмен президент кілеттігі барлы елдерде бір-біріне сас (ішкі жне сырты саясатты анытау, кімет мшелерін таайындау, за кші бар ыты жат шыару, бас олбасшылы) яни президентке басты билік тетіктері (кімет, скер) берілген, біра президент кілеттігі басару нысанына байланысты р трлі жолмен жзеге асырылады. Кптеген мемлекеттерде президентке ешкімні тиіспеушілік ыы берілген. Оны кімшілік тртіпте стауа жне кімшілік жауапкершілікке тартуа болмайды, ылмысты жазаа лауазымынан айыраннан кейін ана тартылуы ммкін;

2) оамды, ылыми, коммерциялы, т.б. йымдарды басшысы.

65. Салы жне салы органдары мен оларды міндеттері, салы трлері.

Салы – мемлекеттік бюджетке зады жне жеке тлалардан белгілі бір млшерде тсетін міндетті тлемдер.

Салыты ы мемлекетті салыты ызметіні рдісінде туындайтын оамды атынастарды реттейтін ыты нормаларды жиынтыы болып табылады.Салы кодексі салы салу барысында туындайтын біртектес, здеріне тн мн-жайларды жйелі трде реттеуді амтамасыз ететін нормативтік акті.

азіргі кезеде азастан аумаында мынадай салытарды трлері сталынады:

1. Корпорациялы табыс салыы.

2. Жекелей табыс салыы.

3. осылан н салыы.

4. Акциздер.

5. Жер ойнауын пайдаланушыларды салытары.

6. леуметтік салы.

7. Жер салыы.

8. Клік ралдары салыы.

Мемлекетті аржылы рылымын жзеге асыратын мемлекеттік органдар:

1. аржы министірлігі.

2. .Р. аржы министірлігіні салы комитеті т.б. комитеттер.

3. аржы министірлігіні зырындаы ауданды аржы блімдері мен облысты аржылы басармалар.

4. .Р.- ны лтты банкі жне таы баса да банктік депортаменттер..

5. .Р.- ны экономика жне бюджеттік жоспарлау министірлігі.

66. Салы трлері жне оны ыты реттеу негіздері.

азіргі кезеде азастан аумаында мынадай салытарды трлері сталынады:

1. Корпорациялы табыс салыы.

2. Жекелей табыс салыы.

3. осылан н салыы.

4. Акциздер.

5. Жер ойнауын пайдаланушыларды салытары.

6. леуметтік салы.

7. Жер салыы.

8. Клік ралдары салыы.

аржылы ы бзушылы деп аржылы задарды нормалары мен белгіленген жне олар ойдаыдай орындалмаан жадайда наты заи жауапкершілік трлері кзделінген здеріне тиісті аржылы міндеттеме-лерін тиісінше орындамаан, аржылы атынаса атысушыларды ыа айшы іс- рекеттері.

аржылы ыты жауапкершілік дегеніміз- аржыылы ыты нормаларды мірлі талаптарын атаруа байланысты здеріне жктелген міндеттерді тиісінше орындамааны шін аржылы ыты атынастара атысушы тлалара олданылатын, материалды, мемлекеттік мжбрлеу шаралары болып саналады.

67. Салыты ыты реттеу негіздері.

68. Серіктес ымы.

Экономикадаы бизнес серіктестік туралы жазасындар.

69. Сот жне соттар трелігі.

Сот — азастан Республикасында мемлекеттік басаруды таы бір саласы. .Р-да сот трелігін сот ана жзеге асырады. Сот билігі сотта іс жргізуді азаматты, ылмысты жне замен белгіленген зге де нысандарын жзеге асырады. Зада кзделген жадайларда ылмысты сот ісін жргізу ала билерді атысуымен жзеге асырылады. Конституцияны 75-бабына сйкес республиканы жоары соты, республиканы жергілікті жне баса да соттар республиканы сотттары болып табылады. .Р-да 25 жаса толан, жоары за білімі бар, за мамандыы бойынша кемінде екі жыл тілі бар, биліктілік емтиханын тапсыран азаматтар судья бола алады.

?70. Сот шешімдерін орындау. адаалау сатысында іс жргізу.

71. жымды ебек шарты жне оны негіздері.

Ебек ыы дегеніміз— меншігі мен шаруашылы тріне байланыссыз жмысшыларды барлы санаттарыны ебекке байланысты оамды атынастарын реттейтін ы саласы.

Ебек ыыны негізгі институттарына ебек шарты мен жымды ебек шарты жатады.

Ебек шарты дегеніміз— ызметкер мен жмыс берушіні арасында жазбашы нысанда жасалатын екі жаты келісім, ол келісімге сйкес ызметкер жмыс берушіні актісін атара отырып, белгілі бір маманды, біліктілік немесе ксіп трі бойынша жмысты орындауа міндеттенеді, ал жмыс беруші ызметкерге ебек аысын жне задар мен тараптарды келісімінде кзделген зге де ашылай тлемдерді уаытында жне толы клемде тлеуге, ебек туралы задар мен жымды шартта кзделген ебек жадайлары мен амтамасыз етуге міндеттенеді. Ебек шартын 16 жаса толан адамдармен жасасуа жол беріледі.

Ебек шартыны мерзімі:

6. Белгіленбеген мерзімге.

7. Белгіленген мерзімге (29- бап, ЕК).

8. 16 жаса толан азаматтармен ебек шартын жасасуа жол беріледі. Сонымен атар, ебек шартын жасасу барысында осы кодексті 31- бабына сйкес ажетті жаттар талап етіледі. Ебек шарты жазбаша нысанда, 2 дана етіп жасалады жне оан талаптар ол ояды. Ебек шартыны 1 данасы ызметкерде, 1 данасы жмыс берушіде саталады. ызметкерді ебек шартыны 1 данасын алуы, жазбаша нысанда расталады.

9. Екіншіден, ебек шартына, оны ішінде баса жмыса ауыстыру кезінде згерістер мен толытырулар енгізуді тараптар осы бапты бірінші тармаында кзделген тртіппен жазбаша нысанда жзеге асырады. Ебек шартыны талаптарын згерту туралы сынысты, ебек шартыны тараптарыны бірі жазбаша нысанда береді жне екінші тарап оны берілген кннен бастап, кнтізбелік 7 кн ішінде арайды.

10. Ебек шартында ызметкерді тапсырылатын жмыса біліктілігіні сйкестігін тексеру масатымен сына мерзімі туралы талап белгіленуі ммкін. Бл талап ебек шартында болмаса ызметкер жмыса сына мерзімінсіз абылданды деп есептеледі. Сына мерзімі ебек шарты кшіне енген кезден басталады. Сына мерзімі ызметкерді жмыс тіліне осылады жне 3 айдан аспауа тиіс.

11. Сондай- а, тиісті лауазыма орналасуа конкурс бойынша жмыса абылданатын адамдара, орта жне ксіптік білім беру мекемелерін бітірген жне алан мамандыы бойынша жмыса алаш кіретін адамдара, мгедектерге сына мерзімі белгіленбейді. Ебек шартыны олданылуы тараптарды олы ойылан кннен не шартта белгіленген кннен бастап басталады.

12. Осы кодекті 39- бабына сйкес ебек шарты алдау, кш крсету, ауіп тндіру арылы ыпал етіп жне таы баса негіздерге байланысты жасалса, онда сот оны жарамсыз деп таниды.

13. .Р задарнда кзделген жадайларда, жмыс беруші тиісті укілетті мемлекеттік органдарды актілері негізінде жмыстан шеттетуге міндетті (50- бап).

14. Ебек шартын тотату мынадай негіздерге сйкес жзеге асады: тараптарды келісімі бойынша ебек шартын бзу, ебек шарты мерзіміні аяталуы, тараптарды еркінен тыс мн- жайлар, ебек шартын жасасу талаптарыны бзылуы жне таы баса да осы 51- бапты негізінде тотатылуы ммкін.

15. Ебек шарты ебек кодексіні 26- бабына сйкес бзылады.

16. Ебек заына сйкес жмыс уаыты ш трге блінеді: алыпты, ысартылан жне мерзімінен тыс жмыс уаыттары.

17. Осы занаманы 77- бабына сйкес ызметкерді жмыс уаытыны затыы аптасына 40 сааттан аспауы керек.

72. жымды шарт.

жымды шарт — ксіпкер (немесе фирма кімшілігі арылы оны кілі) мен ызметкерлер (ксіпода арылы оларды кілдері) арасындаы ебек жадайы, жалаы, ксіпорындаы жмысшы йымдарыны ытары, т.б. туралы келісім. Жмыс берушілер мен жмыскерлер арасындаы ебек атынастарын реттеу нысаны ретіндегі жымды шартты зіндік тарихы бар. Алашы жымды шарттар 19 -ды ортасында лыбританияда, 19 -ды аяы мен 20 -ды басында Еуропаны баса да елдерінде, Солт. Америкада пайда болды. 1-дниежз. соыстан кейін аталан елдерде занамалы ыты кшке ие болды. 20 -ды 60-жылдары ксіподатар жмыс берушілерден жымды шартпен реттелетін мселелерді шеберін кеейтуге ол жеткізді. Жалаы млшері, жмыс уаытыны затыы жне оны блісу мселелерімен атар жалдау, жмыстан ауыстыру, босату, демалыс затыы, зейнетаы мен жрдемаы тлеу шарттары, ебек жанжалдарын арау тртібі, жмысшылар кілдігі органдарыны ытары, т.б. жымды шарт арылы реттеле бастады. Дамыан елдерде ыл.-тех. ілгерілеушілікті жеделдеуі жне жабдыты жаа технол. негізде жаартылуы, тиісінше кадрларды ксіптік-біліктілік рылымыны нерлым серпінді трде згеруі жымды шарта жмыс кшіні босауымен, оны айта даярлаумен, леум. ораумен, т.б. байланысты жаа мселелерді енгізу ажеттігін туызды. Ксіподатарды талап етуімен жмыстан босату, жмыстан босатыландара леум. кепілдіктер беру (ксіпорын есебінен ксіптік айта даярлау, осымша жрдемаы тлеу, т.б.) жніндегі атынастарды реттеуге байланысты мселелер енгізілді. ызметкерлерді мдделілігін арттыруды жаа нысандары да талап етіліп, пайда мен капитала атысу, басаруды біратар атарымын тікелей орындаушылара беру кеінен таралан былыса айналды. Бларды брі жымды шартта крініс тапты. азіргі кезде жымды шарт нерлым леум. тиімді ебек дерісіне мдделі екі тарапты келісімшарты нысанына ие болып отыр. жымды шартта елді ебек занамасыны нормалары натылана тсуде. Кптеген дамыан елдерді задарында жымды шартты ережелері жеке ебек келісімі бойынша тек ызметкерлерді пайдасына згеруі ммкін міндетті е тмен нормалар ретінде мойындалады. жымды шарт барлы салалар шін де, жергілікті жер шін де, сатыласты бойынша жне дегейлестік бойынша жасалады жне жмыс істеушілерді бріне олданылады. Жмыс беруші жымды шартты айсыбір бабын орындаудан бас тартан жадайда ызметкерлер оны сот арылы орындатуа ылы.

73. кімет дегеніміз не?

кімет — мемлекеттік билікті жоары атарушы органы. кімет трлі елдерде трліше аталуы ммкін: мысалы, министрлер кеесі, министрлер кабинеті, мемлекеттік кеес, т.б

Президенттік республикаларда кіметті президент, парламенттік республикаларда жне монархияларда — премьер-министр басарады. кімет бір партиялы немесе одатасан кімет болуы ммкін. Парламенттік елдерде кіметті мемлекет басшысыны тапсыруымен бір партиялы парламентте немесе екі партиялы парламентті тменгі палатасында кпшілік орын алан партияны кшбасшысы (одатасан кіметте — партиялар кшбасшыларыны бірі); президенттік республикаларда президент жасатайды, оны стіне ол таайындайтын кімет мшелеріні райсысын парламент (детте жоары палата) бекітуге тиіс. кімет мшелері (министрлер), портфельсіз министрлер, мемлекеттік министрлер, мемлекеттік хатшылар мемлекеттік басаруды наты орталы органдарын басарады, парламенттік елдерде олар міндетті трде парламент мшелері болуа тиіс, президенттік, сондай-а жартылай президенттік республикаларда министрлік портфель мен депутатты мандатты оса алып жрмеу аидаты олданылады. Парламенттік елдерде кіметке парламентті алдында (ос палаталы парламентте тм. палатаны алдында) алалы жауапкершілік жктеледі. Мны мнісі: парламентте кпшілік дауыстан айрылан жадайда (мысалы, кіметтік коалиция екіге жарылан кезде) кімет не ызметті доаруа (кімет дадарысы басталып, жаа кіметті жасаталуымен жне парламентке сенім білдірілуімен аяталады), не парламентті таратып, мерзімінен брын сайлау таайындау деген сз. Федеративтік мемлекеттерде орт. (федералды) кімет жне мемлекеттік рылым федерациясыны рамына кіретін кімет болады; . азастан Республикасыны кіметі.

74. Халыаралы ы бойынша адам ыы.ылмыспен крес бойынша халыаралы ынтыматасты.

Адам ытары — адамны з мдделерін за шеберінде жзеге асыру ммкіндігі. Адам ылары табии жне леуметтік болып екіге блінеді. Табии ытар дегеніміз — адамны тіршілік етуінен туындайтын (мысалы, мір сру, еркіндікке жету, жеке басына тиіспеушілік т. б.) ылары. леуметтік ылар дегеніміз — адамны мемл-пен зара рекеті процесінде пайда болатын (мысалы, білім алуа, ебек етуге, бауатты мір сруге, азаматты алуа, сот ділдігіне жгінуге, еркін жріп-труа, мліктерді иеленуге) ытары. Адам ытарыны аидалары лтты дегейде Конституцияда (азастан Республткасыны Конституциясы, 10-39 баптар) жне за актілерінде (мысалы, Азаматты Кодексте, ылмысты Кодексте, жарлытарда, арнаулы задарда) арастырылады. Халыаралы дегейде адам ыларын орау, е алдымен адам ылары жніндегі халыаралы билльде негізделген; оан адам ыларыны жалпыа бірдей Декларациясы (10.12.48), Экономикалы, леуметтік жне мдени ылар туралы пакт (12.12.66), Азаматты жне саяси ылар туралы пакт (19.12.66), Азаматты жне саяси ылар туралы пактіге факультативтік хаттама (19.12.66), Азаматты жне саяси ылар туралы пактіге екінші факультативтік хаттама (19.12.66) енеді. Адам ытарыны жекелеген аспектілері халыар. конвенцияларда крініс тапан. Олар адамны наты ыларын немесе кешенді ыларын орауа: нсілдік кемсітушілікті барлы трін жоюа, адамды кепілдікте стауа арсы кресуге, жбірлеп, инауа тыйым салуа, апартеидтік ылмыстарды жолын кесіп, ол шін жаза белгілеуге, т.б. баытталан. Адам ыларын халыаралы дегейде орап, аделеу ісі Халыаралы Ебек йымы (ХЕ), Мдениет пен білім саласындаы ынтыматасты жніндегі йым (МБСЫ, яки, ЮНЕСКО), Дниежзілік Денсаулы сатау йымы (ДДС) сияты Б-ны мамандандырылан мекемелеріні практикалы іс-рекеттерімен, халыар.-ыты актілерімен жзеге асырылады. Алаш рет “адам ыы”ымы халыаралы ыта лы Француз революциясынан кейін пайда болды. Адам ыыны кпшілігі ол туан сттен басталатын азаматтыымен аныталады. Азаматты-бл белгілі бір мемлекетке атысты жне оны билігіне баынуда наты ытар мен міндеттерге ие болуында крінетін жеке тланы наты мемлекетпен траты саяси-ыты байланысы. Тла мен мемлекетті арасындаы байланыс, ереже бойынша, туан сттен басталады, жне азаматтыта болуы тланы айтыс болуымен тотатылады.

75. Халыаралы ы нормасы мен принциптері жне оны ішкі мемлекет ыымен байланысы.

Халыаралы ы — халыаралы атынаста мемлекет пен баса атысушылар (субъектілер) арасындаы катынасты реттейтін зады принциптер мен нормалардын жиынтыы. Халыаралы жртшылы ыты негізгі принциптері:

1. Мемлекеттерді егеменді тендігі аидасы: Ол, халыаралы ы кзі болып табылатын, екі маызды асиеттерді біріктіреді: егемендік пен баса мемлекеттермен тедікті. Бл принцип бойынша мемлекеттер зге мемлекеттермен терезесі те, толы егемендікке тн ытарды пайдаланады, баса мемлекеттерді жеке басын рметтеуге міндетті; мемлекеттерді ауматы ттастыы мен саяси туелсіздігіне ол спаушылы , рбір мемлекетті саяси, экономикалы жне леуметтік жйесін еркін тадауына ыы бар, рбір мемлекет халыаралы міндеттемелерін толы жне з еркімен орындауы талап етіледі.

2. Кш немесе оан-лоы олданбау аидасы. рбір мемлекет халыаралы атынастарда баса елді ауматы ттастыы мен саяси туелсіздігіне арсы кш олданудан немесе оан-лоы крсетуден аула болуы талап етіледі.

3. Баса мемлекеттерді ішкі істеріне араласпау аидасы. Бірде-бір мемлекет я мемлекеттер тобы зге мемлекетті ішкі,сырты істеріне тікелей немесе жанама араласуына тыйым салынады. Бірде-бір мемлекет баса мемлекетке бір мемлекетті баынышты ылуа баытталан іс-шараларында ыпал етуге немесе ктермелеуге ыы жо.

5. Халыаралы міндеттемелерді адал орындау аидасы.

6. халыаралы ынтыматасты аидасы. Мемлекеттер араларындаы саяси жне экономикалы жйелеріні айырмашылытарына арамастан, халыаралы бейбітшілік пен ауіпсіздікті олдау шін лемдегі экономикалы прогреске жрдемдесу шін бір-бірімен ынтыматасуы тиіс.

7. Те ытылы пен халытарды зін-зі билеу аидасы. Барлы халытар зіні саяси мртебесін еркін анытауа жне з мемлекеттеріні экономикалы жне мдени даму баытын еркін тадауа ылы.

8. Мемлекеттерді ауматы ттастыы аидасы. Мемлекеттер кштеп баса мемлекеттерді аумаын немесе бліктерін блшектеуден бас тартуы тиіс.Сондай-а рбір мемлекет зіні аумаын еркін билеуге ылы.

9.Мемлекеттік шекараларды мызымастыы аидасы. Мемлекеттер андай болмасын ауматы наразылытардан бас тартуы тиіс жне лемде орнатылан ауматы блініске келісуге міндетті.

10. Адам ытары мен бостандытарын рметтеу аидасы. онда адамны ытары мен бостандытарын рметтеу барлы мемлекеттер мен оамны аса маызды міндеті екендігі крсетіледі.мір сру ыы, барлы адамдарды тедігі, бостанды пен жеке баса олсылмаушылы ыы, трын йді орау ыы, азаматты жне саяси ытар сиаты ытар жйесін мызымай саталуын міндеттейді.

Халыаралы ыты кптеген жаа нормалары. Арнайы халыаралы конвенция жолымен бекітіледі. Мемлекеттердін з міндеттемелерін бзуы, жауапкершілікке келіп соады. Халыаралы атынастарда, халыаралы ілтипат нормаларыны саталуына, сіресе дипломатиялы этикет саласына жне т.б. лкен маыз беріледі. Халыаралы атынастарда, халыаралы ілтипат нормаларыны саталуына, сіресе дипломатиялы этикет саласына жне т.б. лкен маыз беріледі

76.Халыаралы ы субьектілері жне халыаралы ыты жауапкершілік.

Халыаралы ыты субъектісі–халыаралы ыты нормаларына немесе халыаралы-ыты актілерді йарымдарына сйкес туындайтын халыаралы ы мен міндетті тасушы. Халыаралы ыты субьектісі- субьективті ы пен міндет берілген халыаралы-ыты атынастарды атысушылары.

Халыаралы ыты субьектілерін 2 топа блуге болады

1) Алашы (егеменді) субъектілер, олара егемендігі бар мемлекеттер мен з туелсіздігі шін кресуші халытар мен лттарды жатызуа болады.

2) Туынды (егеменді емес) субъектілер халыаралы йымдар, мемлекет трізді рылымдар.

Халыаралы ыты субьектілеріні ерекше тобы — жеке тлалар.