Жер сілкінісіні сейсмикалы салдары

Жер сілкінісі – табии апаттарды ішіндегі е жойыны. Материалды шыындары жаынан бірінші жне адам лімі бойынша шінші орында.

Зырян ауданы сейсмикалы ауіпті аймата орналасан, мнда жер сілкінісі кші 7 балла дейін болуы ммкін. Егер жер сілкінісі мен оны зардаптарына ерте бастан дайындалса, леуметтік-экономикалы шыындарды азайтуа болады.

Жер сілкінісіне алай дайындалу керек:

1. йде, мектепте, кеседе лкен ауіп тндіретін орындарды (терезені, бекітілмеген ауыр заттарды, шыны витриналарды маы) ерте бастан анытаыз;

2. ауіпсіз ауматарда жмыс жне йытайтын орынды орналастырыыз;

3. шыу жолдарын анытаыз;

4. з жаындарыыза жер сілкінісі кезіндегі іс-имыл ережесін оытыыз. Балалармен ойын трінде имараттан кшіруді жргізііз;

5. Сіз йде жо кезде жер сілкінісі болса, ай жерде кездесетіндеріізді отбасыызды мшелрімен аылдасыыз;

6. Шыл кшу жадайына ажетті заттарды смкеге салыыз (барлы жеке бас жаттарды тп нсалары мен кшірмелері, иелену ыына жаттар, отбасыны барлы мшелері шін дрі-дрмектер, фонарь, шаын радио, осымша шлытар мен жылы киімдер, су оры жне 1-3 кнге жететін пайдалануа дайын азы-тліктер, жеке гигиена заттары). Осыны барлыын ауа тпейтіндей етіп полиэтиленді пакетке орау ажет.

Жер сілкінісі кезінде:
- Есте сатаыз: егер жер сілкінісі басталса – рейленбеіз жне басаларды рейленуіне жол бермеіз.
- Газды, суды, электр уатын шірііз.
- Егер жер сілкінісіні кші аз болса орыпаыз, тран орныыздан кетпеіз. атты жер сілкінісі кезінде (дмпу кші 5 жне одан да жоары) сіз имаратта болсаыз:
- егер сіз имаратты екінші абатында болсаыз, имараттан шыуа мтылмаыз;
- ауіпсіз орындарда трыыз (ішкі брыштарда, іргелі абыраларды ойытарында, бааналар мен каркасты балкасыны астында, берік партамен стелді астына тыылыыз);
- Терезеден жне ауыр жиаздан алыс трыыз.
- Лифтіні олданбаыз.
Егер сіз кшеде болсаыз: имараттардан, электр желілерінен алыс ашы жерге ашыыз, зілген электр сымдарына жаындамаыз. имараттарды жаалап жгірмеіз жне олара кірмеіз.
Егер сіз автоклікте болсаыз: Ашы жерге тотаыз, біра дмпу тотаанша автомобильді тастап кетпеіз.

Жер сілкінісінен кейін:

1. сабырлылыты жне абайлылыты сатаыз;

2. сынан шынылардан, электр желілерінен алыс болыыз;

3. балалар мен ебекке жарамсыздара кмектесііз, айналадаылара алашы медициналы кмек крсетііз;

4. ртті бар-жоын, суды, газды ауын тексерііз;

- басару органдарына зіізді тран жерііз, сізді жаныыздаы адамдарды саны жне зардап шегу сипаты (осындай жадайда) туралы хабарлаыз;
- стамды болыыз, шыл ызмет телефондарыны уаытын кп алмаыз;
- кшіру жне баспанасыз аландарды жинау орыны туралы басару органдарыны наты нсауларымен апараттарына мн берііз;
- ажет жадайда йінді астында аландарды жне жараланандарды іздеуде тарушылара кмектесііз;
- ішек ауруларыны алдын алу шін санитарлы-гигиеналы нормаларды сатаыз;
- бзылан имараттара жаындамаыз жне олара кірмеіз. айталанатын дмпуге дайын болыыз, олар бірнеше туліктен, жмадан, айдан кейін айталанса да, бл жадайда жер сілкінісінен кейін бірінші екі-ш саат ауіпті болып саналады. Бірінші жер сілкінісінен кейін кп уаыт ткен сайын, айталанатын дмпуді ммкіндігі азаятындыы белгілі.

Жер сілкінісіні сейсмикалы салдары

алымдар жер сілкінісіні баллын зіміз анытауа болатын сейсмикалы салдары кестесін рды:
1 балл - адам іс жзінде ешандай тербелісті сезбейді. Мндай кштегі жер сілкінісі тек рал арылы ана тіркеледі;
2 балл –бл стте жоарыабатта жрген аса сезімтал адамдар жеіл тербелісті сезуі ммкін;
3 балл –жеіл жер сілкінісі туралы айтуа болады,ілініп тран заттар шайалады, мысалы, жоары абаттаы ана емес тменгі абаттаы да шамшыратар;
4 балл -барлы адамдар сезеді. Ілініп тран заттар лкен ауытумен шайалады, жиаздарды жне ондаы заттарды дірілі байалады;
5 балл –барлы имарат дірілдейді. имараттабарлыы жеіл озалыста болады;
6 балл –еден адамдар рейленетіндей, жиаздар лайтындай жадайда солылдауы ммкін. Кірпіштен салынан рылыстарда жне блоктан салынан имараттарда жарышатар пайда болуы ммкін. Тауларда сырымалар тсуі ммкін;
7 балл – имараттардатік тру иына соады,кптеген заттар орнынан лап, еденде домалайды. Жеіл рылыстарды абыраларында тере жарышатар пайда болады, ттін мржаларыны опырылуы ммкін. Кірпіштен, блоктан салынан имараттарды абыраларында жне ттін мржаларында аздаан жарышатар пайда болады. Панельді жне темірбетонды йлерді абыраларында да аздаан жарышатар пайда болуы ммкін. Адамдарды арасында рей басталады. Асфальтта жарышатар мен сырымалар тзілуі ммкін;
8 балл -адамдар зер тік трады, байрайлардаы топырата жарышатар пайда болады, имараттарды атты бзылады, абыралар бзылады;
9 балл – адамдар жрісінен жаылысады, топырата жарышатар пайда болады, имараттар бзылады;
10 балл – имараттар ттас бзылады;
11 балл – апат (катастрофа);
12 балл – рельефтерді (ландштаф) атты згеруі.

ЖЕР СІЛКІНІСІ - ААРЛЫ ЗІЛЗАЛАЛЫ
КЕЗДЕЙСО БЫЛЫС

Кенеттен пайда болатын жне ас-аым стте тетін, кшті иратушы длей зілзала - жер сілкінісі деп аталды.
Жер сiлкiнiсi - жер ыртысында немесе мантияны стiгi блiгiнде кенеттен болан озалыс пен жарылыс нтижесiнде пайда болан жне елеулi ауыту трiнде лкен ашытыа таралатын жер асты дмпуi мен Жер бетiнi озалуы.
Жер сілкінісіні барысында адамдар аза болады, йлер, жолдар, кпірлер, арналар, тоандар мен баса да инженерлік имараттар - су бырлары, канализация, электр беру жйесі ирайды, байланыс бзылады, ар кшкіні, сел, сырыма опарылыс пайда болады. Тау жыныстары жарылып, тастар лайды, адамдарды рей-дрбеле билейді. Су асты жне су жаалауындаы жер сілкінісі кезінде теіз тбіні озалысы нтижесінде теіз гравитациялы толындары - цунами пайда болып, рлыта лкен бліншілік жасайды.

ЖАЛПЫ КЕЕСТЕР

Жер сілкінісі кезіндегі имарат ішіндегі кез-келген адам тірі алу ммкіндігін арттыру, жарааттан сатану шін жер сілкінісі дмпуі кезінде бас сауалайтын жерді, ауіпсіз орынды алдын ала білуге тиіс, ал дмпу аяталаннан кейін имараттан тез шыып кету керек.
Тжірибеде салыстырмалы ауіпсіз орын - негізгі ішкі абыраларды ішіндегі брыштары, негізгі ішкі абыралардаы жерлер, коллоннадаы жне каркас баандарыны асты, кіре-беріс есіктерді мадайшаларыны асты, берік стелдер жне т.б. екендігі длелденген.
Спитак жер сілкінісі кезінде (07.12.1988 ж.) ваннада болан 6 адам тірі алан.
Жер сілкінісі кезінде ауіпті орындарды атарына ішкі жне сырты абыраларды йнектелген терезелері, шеткі блмелер, сіресе соы абаттардаы, лифтілер, баспалдатар алаы мен балкондар жатады.
йде, жмыста кшеде жне зге жерлерде жер сілкінісі кезінде зіізді алайша рекет ететініізді алдын ала ойластыруа тырысыыз. сіресе жан-жаты, егжей-тегжейлі жоспар йде де, жмыста да болуа тиіс.
Е алдымен зііз тратын немесе жмыс істейтін имаратты сейсмикалы тзімділік дрежесін ескеру ажет.
з имаратыызды, имарат шегінде зііз тран жерді беріктігін жне атты жер сілкінісі кезінде сізді зырыызда бар-жоы 15-20 секунд алатындыын назара ала отыра сіз зііз шін ыайлы орынды алдын ала тадап алуа, не болмаса имараттан тезірек шыып кетуге тырысуа, не оны ішіндегі салыстырмалы ауіпсіз орына баруа рекеттенесіз.
Алдын ала ойластырылан жоспар сізге жылдам жне исынды рекет етуге кмектеседі. Алайда, жадайа байланысты оны жылдам згертуге дайын болыыз.
Дмпулерден жне зііз тран имарат атты теселгеннен кейін ол бзыла бастауы, жабынны жекелеген плиталары немесе тірек абыраларыны блоктары лауы ммкін. Бл жадайда имаратты жер сілкінісі кезінде тастап кетуге рекеттену имарат ішінде боланнан грі едуір ауіпсіз болуы ммкін. Есіізде болсын оршауларды (тірек абыралары емес), каркасты имараттардаы ілінбелі абыра панелдеріні лауы, имаратты толы ирайтындыын білдірмейді.