Лекция. Сумен амтамасыздандыру жйелері мен слбалары.

Комерциялы емес акционерлік оам

Алматы энергетика жне байланыс университеті

Ебек жне оршаан ортаны орау кафедрасы

ИНЖЕНРЛІК ЖЙЕЛЕР, ЖЕЛІЛЕР ЖНЕ РЫЛЫЛАР

Барлы маманды студенттері шін дрістер жинаы

5В073100 – мір тіршілік ауіпсіздігі жне оршаан ортаны орау

Алматы 2013 ж.

растырушы: техникалы ылымдар кандидаты, доцент Ф.Р. Жандаулетова.Инженерлік жйелер,желілер жне рылылар;Барлы маманды студенттері шін дрістер жинаы; 5В073100 – мір тіршілік ауіпсіздігі жне оршаан ортаны орау;Алматы : АЭжБУ, 2013 - 49 бет.

«Инженерлік жйелер,желілер жне рылылар» дрістер жинаында 5В073100 – мір тіршілік ауіпсіздігі жне оршаан ортаны орау мамандыы студенттері шіноу материалыны ыса тсіндірмесі берілген .

Ил. 22, библиогр. - 16 назв.

Рецензент: доц. Башкиров М.В.

«Алматы энергетика жне байланыс университетіні» коммерциялы емес акционерлік оамыны 2013ж тртібіне сай басылып шыарылан.

Мазмны

Лекция 1.Кіріспе.Инженерлік жйелерді топтасуы жне оларды оршаан ортаа жне адам денсаулыына сері…………………………………………………………………………….4

Лекция 2.Сумен амтамасыздандыру жйесі жне слбасы.......................

Лекция 3.Суды алып кетуші желілер.

Лекция 4.Жылумен амтамасыздандыру жйелері.

Лекция 5.Жылу желісіні растырмалы бліктері.

Лекция 6.Ысты сумен амтамасыздандыру жйелері

Лекция 7.Газбен амтамасыздандыру жйелері.

Лекция 8.Электрмен амтамасыздандыру жйелері.

Лекция 9. Жне желдету кониционерлеу жйелері.

Лекция 10.Транспортты жабдытар

Лекция 11.Инженерлік жйелер мен желілерді тексеру ралдары.

дебиеттер тізімі

Лекция. Кіріспе. Инженерлік жйелерді топтасуы жне оларды оршаан ортаа жне адам денсаулыына сері .Инженерлік жйелер туралы жалпы мліметтер.

Лекцияны масаты:адамны жайлы мір сруіне ту ажетті жне оны ндірістік жмыстарына тиімді инженерлік жйелер туралы жалпы мліметтермен танысу.

Заманауи алаларды жне ірі елді мекендерді,сонымен атар жеке имараттарды,рылыстар мен ндіріс орындарын салу мселесін шешу кезінде жобалау негіздері,рылыс,ішкі жне сырты инженерлік жйелерді пайдалану турлы теориялы білім мен практикалы дадылануды мегеру ажет.Инженерлік жйелер тізіміне адамны жайлы мір сруіне те ажетті жне оны ндірістік жмыстарына тиімді шарттар жйесі кіреді.

« Инженерлік жйелер ,желі жне жабдытар» пнін мегеру кезінде бакалавр студенттері жылу энергиясын алу ,трлендіру жне тарату,сумен амтамасыздандыру жне суды алып кету рылылары мен жмыс істеу принципі,жылыту,желдету,кондиционерлеу,ысты сумен амтамасыздандыру,жылумен амтамасыз ету жне газбен амтамасыз ету задылытарыны негізін білуі ажет. Сонымен атар, олар практикада есептеу негіздері жнеішкі инженерлік жйелер жне имаратты жне жеке объектілерді , елді мекендерді жне ндіріс орындарын сумен амтамасыздандыру жне суды алып кету слбалары; жылыту;желдет;кондиционерлеу;ысты сумен амтамасыздандыру;жылумен амтамасыз ету жне газбен амтамасыз ету туралы здеріні теориялы білімі мен практикалы дадыларын олдана білуі ажет.

«Сумен амтамасыздандыру жне суды алып кету» блімінде имараттар мен елді мекендерді жне ндіріс орындарын сумен амтамасыздандыру жне суды алып кету жйелері мен желілері туралы ым береді.

Сумен амтамасыздандыру жне суды алып кету жйелері елді мекендерді ,жеке объектілекді жне имараттарды сумен амту,сонымен атар аынды суларды елді мекеннен шыаруды арастырады.Сумен амту жйелері олданылуы, ызмет крсету аясы,суды олдану тсілі,орнатылан рылыны арынмен амтылуы бойынша блінеді.

имараттар мен рылыстарда жылулы жайлылыпен амтамасыз етіледі- жылды суы мезгілінде мір суру жне жмыс жасауа олайлы оптималды тепературалы жадай.имаратта жылулы жайлылыты жасау жне оны сатау шін техникалы жетілдірілген рылылар ажет.

Жылыту-имараттар мен рылыстарда ішкі ауа мен оршауларды ішкі беттік температурасын ажетті млшердестап труды амтамасыз ететін инженерлік жйелерді бір трі.Жылды суы мезгілінде блмедегі ауаны жадайын алыптандыру жылыту ана емес желдету арылы да жзеге асады.

Желдету жне кондиционерлеу имаратта адамны зін жасы сезінуі жне ндірістік процесстерді тиімді жасау шін ажетті микроклиматпен амтамасыз етеді.

Бл жйелер бірігіп имарата ажетті млшерде температура,ылалды,озалмалы,ысым,ауа рамы мен тазалыын амтамасыз етеді.

ажетті температуралы-ылалды шарттарды бзылуы нтижесінде жылулану жне желдету жеткіліксіз имараттар мен рылыстар тезірек ирайды.

Ттынушыларды коммуналды-трмысты ажеттіліктерін амтамасыз ету шін оамды жне ндірістік имараттарда ысты сумен амту ажет.Ттынушыларды ысты сумен амту шін жекеленген жне орталытандырылан ысты сумен амту жйелері олданылады.

Бл жйелерде жылу энергиясын ндіру шін жылу кздері олданылады.Жылу кздері ретінде дстрлі жылу энергиясыны кздері-азандытар мен ЖЭС,сонымен атар кн,геотермалды жне баса да энергияларды трлендіруші дстрлі емес рылылар олданылады.

Трын йлерде,оамды имараттарда жне ндіріс орындарында жылу кзінен ттынушыа жылу энергиясын тарату шін жылу энергиясыны кзі мен ттынушыны байланыстырытын бырлы жылу желілері олданылады.Ттынушылара жеткізілген жылу энергиясы коммуналды-олданбалы жне ндіріс обьектілерін жылыту,желдету жне ысты сумен амтамасыз ету шін ,сонымен атар ндіріс орындарын технологиялы амтамасыз ету шін олданылады.

Электрауіпсіздігі деп адамды электр тогынан,электр доасынан,электромагниттік рісті зиянды жне ауіпті серінен орайтын йымдастыру жне техникалы шаралар мен ралдарды айтады.

Мндай жйені жне оны жеке тйіндерін теоретикалы негіздеу мен растыру -халыты ожалытарды кез келген тарауында объекттерді жобалау жмысты басты блігі.

пдірісте,ауыл шаруашылыында,тау шаруашылыында,озалмалы рылыларда,имараттар мен рылыстарда жне т.б. электр ауіпсіздігіні блімшелері текке рылмаан.

Біра барлы осы блімшелер оррта ережелер мен электр ауіпсіздігіні негіздерінде жинаталады.Электр ауіпсіздігіні талаптары р трлі ежежелерге баынады.

азіргі тада ндіріс орындарында р трлі газ тріздес отындарды тарату,сатау жне блу олданылады.

Лекция. Сумен амтамасыздандыру жйелері мен слбалары.

Лекцияны масаты:Ттынушыларды белгіленген сапада,ажетті млшерде жне ажетті арында сумен амтамасыздандыру жйелері мен слбаларын мегеру,оларды таайындалуы, жне оларды шыу кздеріні трлері рылыларыны рамын оып йрену.

имаратты жне жеке объектілерді сумен амту.

Кез келген таайындау бойынша имаратты жне жеке объектілерді сумен амту жйелері ттынушыларды белгіленген сапада,ажетті млшерде жне ажетті арында сумен амтамасыз етуі ажет. имаратты жне жеке объектілерді сумен амту сырты су бырларыны желісі (елді мекендер,ксіпорын)немесе жеке жергілікті (жер асты немесе жер беті) сумен амту кздері кмегімен жзеге асады.

Сумен амту жйелері дадылануы,ызмет крсету ортасы,рылымен орнатылан арынмен амтуы бойынша блінеді.

Жйе дадылануы бойынша трмысты-ішетін,ндірістік жне ртке арсы болып блінеді.

имаратты трмысты-ауыз сумен амту жйелері трындарды ауыз сумен амтуа арналан.Ттынушылар суды трмысты,санитары- гигиеналы,технологиялы ажеттіліктерге жмсайды.Егер имаратта ішуге жарамсыз су олданылса,техникалы жне ауыз суыны бір-бірімен байланыспаан екі блек быры жобаланады.ндірістік имараттарда ысты цехтарда кмір ышыл газымен аныан,тздалан жне суытылан арнайы ауыз су быры арастырылады.

ндірістік сумен амту жйелері ндірісті,цехты технологиялы ажеттіліктерін сумен амтамасыз етеді.ндірістік су бырларындаы суды сапасы мен клемі ндіріс технологияларыны шарттарын анааттандыру ажет.ндірістік бырларда су ішуге жарамсыз жне арнайы тазартылан болуы ммкін.

ртке арсы сумен амту жйелері имаратта пайда болан рт ошатарын сндіруге арналан.Суды сапасына шек ойылмайды,біра клемі НмЕ шарттарына сйкес келуі керек.

ызмет крсету аясы бойынша жйелер:жекеленген,бір-бірімен байланыспаан (себебі ондаы суды сапасы р трлі болуы ммкін);біріктірілген ,(трмысты -ртке арсы,ндірістік-ртке арсы немесе трмысты -ндірістік,бларда суды сапасы бірдей);бірыай ,барлы су ажеттіліктерімен амтамасыз ететін:трмысты ауызсу,ндірістік жне ртке арсы.Бірыай жйелер тек ішуге жарамды сумен амтамасыз етеді.

олдану тсілі бойынша суларды мынадай жйелерге бледі:тіктелген,айналмалы жне айталамалы олданыс шін.Табии ресурстарды орау жне рационалды олдану сратарын шешу кезінде суды немдеу шін сумен амтуды деу кезінде жоалтылан су клемін толытырушы рылысы бар айталамалы жйені олданан жн.

ондырылан рылыа байланысты арынмен амтуы бойынша жйелерді томендегідей блуге болады:

А сырты сутартыш жйесінен арынмен амтылан,яни ішкі жне сырты сутартыш жйелеріні тйісу нктесінде су арыны ішкі сутартыш жйелеріні барлы рылыларыны дрыс жмыс істеуі шін жеткілікті болады;

Б сырты сутартыш жйесінен арынмен амтыланмаан,яни су айдаушы рылысы бар жйелер:суайдаушы бакпен,сорылы немесе пневматикалы рылымен.

Суайдаыш багы бар ішкі сутарту жйесін кепілденген арын ттынушылара ажетті су арынынан тмен немесе кем болан жадайда олданады .

Жоарлатыш сорылы рылылы ішкі тарату жесін ,арын сырты тарату жйесінде рашан не периодты трде ажетті арыннан аз болса жне ішкі тарату жйесінде су ттыну режимі аздаан бірыайсыздыпен сипатталса олданады.

Жоарлатушы сорылар бактаы суды тмендеуі немесе желідегі арын тмендеуі кезінде автоматты трде осылады.Су айдауды бак желіде реттеуші ыдыс ретінде жмыс жасайды.

Жоарлатушы пневматикалы немесе жоарлатушы сорылы жне гидропневмобакты рылылы жйелер ртке арсы жне ндірістік сутартыштарда олданылады.Бл жйеде гидропневматикалы бак суайдаушы бакты ызметін атарады жне осымша немесе реттеуші ыдыс есебінде олданыла алады.

Айматы сумен амту жйесі 50 м ден биік имараттарда арын максималды рсат етілген мннен асып кетсе (60 м трмысты ауыз су жне 90 м ртке арсы су тартыштарда)олданылады.Айматы биіктігі желіні е тмен нктесіндегімаксималды рсат етілген гидростатикалы арынмен аныталады.

Елді мекенді, ндіріс орнын жне де басада объектілерді з ажеттіліктеріне байланысты сумен амтамаыз саланы сумен жабдытау деп атайды. Суды алу, ттынушыа дейін тасмалдау, ажетті су сапасына дейін тазарту имараттарыны кешенін сумен жабдытау жйесі деп атайды. Суды беру жне тарату быр арылы болатын орталытандырылан жйелерді су быры депте айтуа болады.

Сумен жабдытау жйелерін мынадай белгілері бойынша жіктеуге болады; а)ттынушыларды трлеріне арай шаруашылы-ауыз су жйелері, ауыл шаруашылы, ндірістік, рттік т.б. жйелер;

б) мекенжайларды трлеріне арай алаларды, елді мекендерді, ндірістерді сумен жабдытау жйелері

в) мекенжайларды амтылу санына байланысты топтасан немесе ауданаралы; жергілікті-бір мекенжай шін рылан жйе;

г)суды пайдалану ретіне арай тікелей аатын, айналмалы, айтармалы;

д)абылданан табии су кздері бойынша жер бетіндегі су кздерін (теіздер, зендер, клдер, су оймалар) олданатын жйелер;

е)суды жіберілу тсіліне арай зі аатын (гравитациялы), арынды, араласан.

Сумен амту слбасы жне негізгі элементтері.

алаларды жне елді мекендерді сумен амту слбасы сумен амту кздеріні трімен,ондаы суды сапасымен,айматы жер бедерімен,су ттыну режимімен аныталады.Жалпы жадайда сумен амту жйесі (2.1 сурет)келесі рылымдардан трады.

1 — су абылдаыш; 2 — здігінен ау быры; 3 —жаалы ды: 4 — сорылар I ктерме станциясы; 5 — тндырмалар; в — фильтрлер; 7— таза суды осымша оймалары; 8 — сорылар IІ ктерме станциясы; 9 — су аыштар; 10 — су арынды ктерме; 11 — магистральді су бырлары; 12 — таратушы су бырлары

2.1 Сурет – Елді мекндерді сумен амту слбасы

Су кзіндегі су ажетті сапада болса берілген слба айтарлытай жеілдер еді.

Ол кезде тазартушы рылылар3,детте онымен байланысты резервуарлар4 мен ктегіш соры станциялары ІІ 5 ажет болмас еді.Мндай слба жоары санитарлы гигиеналы сапасы бар артезиан суларын олданан кезде болуы ммкін.Су кзі сумен амтылушы айматан жоары орналасса ,ттынушылара суды здігінен ауы арылы жеткізуге болар еді. Осылайша кез келген сумен амту жйелеріні міндетті элементтеріне су іркуіш рылыс,су тартыштар жне су таратушы желі жатады.Сумен амту слбасы су кздері жнерылыс рамынан баса сумен амту кздеріні санымен(екі не одан да кп болуы ммкін) ерекшелінеді.

Лекция 3. Су кетуші желілер.

Лекцияны масаты:Су кетуші жйелермен жне желілермен танысу.Су кетуші желілер.Сырты далалы су кету желісі.Коллекторды тсеу.имараттар мен рылыстардаы су кету.Елді мекендер мен ндіріс орындарындаы су кету.Аынды сулар,трлері,аынды суларды тазарту.

имараттар менжеке объектілерде сву кету.

Су кету жйесі санитарлы гигиеналы тртіп кезінде пайда болан жне атмосфералы суларды имараттан кету шін олданылады.Егер имарат сумен амтылан болса ,аынды су кету жйесі олданылады - ластануларды сумен жойылады.Су кету жйесі жргізілмеген аудандарда (1-2 абатты 50адамнан арты трмайтын йлерде,жатаханаларда,пионерлік лагерлерде,ауыл клубтарында жне т.б.) люфтклозеттер мен азуды олданатын жергілікті шыармалы су кету олданылады.ндірістік су кету технологиялы процесстерде олданылан жне кейін ндірісте олдануа жарамды сйтарды имараттан кетеді.Ішкі су аындары(жабыр суын кету) имараттан жауын суын жне аынды суларды шыарады.атты алдытарды(оыс) оыссалыштар арылы жояды-атты алдытарды кету.

Сарынды суды сипаттамасы жне айдан пайда болып жатанына байланысты тмендегiдей блiнедi: 1.Трмысты. 2. ндiрiстiк.3. Жабырлы.

Трмысты – бл адам мiрiнде пайда болан шаруашылы –трмысты лас суларды тасмалдауа арналан жйе. ндiрiстiк – орындарынлда пайда болан лас суларды абылдап, ажет болса, алдын-ала тазартып, кетуге арналан жйе. ндiрiс лас суларыны рамы ртрлi болады, оан себеп сол ндiрiс орынын нiм шыару трiне, сумен жабдытау жйесiне таы баса жадайлара байланысты болады. Жабырлы – жабыр жне ерiген ар суларын кетуге арналан жйе.

Трын йлерде сукету жйесіні слбасы детте келесі элементтерден трады: Лас суды абылдаыштар,гидробекітпелер,ішкі жне далалы су кету желілері.

ндіріс орындарындатрмысты, ндірісті су кету,суаар блек жобаланады.Лас суларды кету шін оларды агрессиялыы,тепературасы немесе баса да крсеткіштері бойынша араластырмайтын блек су кету жйелері олданылады.

Iшкi канализация жйесi келесi элементтерден ралады:лас суды абылдаыштар 1,гидравикалы бекітпелер 2,ішкі су кету желілері 3, канализациялы тiк бырлар 4,кетуші желі 5,шыару 6.

3.1Сурет – Ішкі су кету слбасы

Лас суды абылдаыштар, яни санитарлы –гигиеналы жадайлар шiн жне шаруашылыты трмысты ажеттiлiк шiн санитарлы ралдар жне ндiрiстiк лас суларды абылдау шiн рылымдар.

Гидравикалы бекітпелер ауіпті газдарды канализациядан блмеге тпенін амтамасыз етеді.

Ішкі су кету желісі лас суларды абылдаыштардан сырты су кету желісіне жеткізеді.

Лас суды айдау рылысы сырты желі кшелік су кету желісінен биік орналасса олданылады.

Лас суды тазартыш рылыларда атты ластанан сулар мен сырты су кету желісі жне тазарту рылыларны дрыс жмыс жасауа кері серін тигізетін заттардан алдын алатазарту жргізіледі.

рылысты жне эксплуатационды шыындарды азайту шін ндірістік жне трмысты лас суларды біріктірілген су кету жйесін олданады.Бл ндірістік лас сулар температурасы 40 ден тмен;500 мл ден аз лшенген жне алымалы блшектер бар;быр материалына жне канализация рылысыны элементтеріне бзушы сер крсетпесе;бырды бітеп тастау,быр абыраларына жабысу,биологиялы тазартуа кесірін тигізу,жарылыш жне токсинді оспалар тзу болмаса ана ммкін болады.Лас сулар берілген шарттара сйкес келмесе оларды ажетті шекке дейін алдын ала тазарту рылыларын орнатады.

Ішкі су кету желісі шойыннан,пластмассадан ,асбестоцементті бырлардан ралады.Болаттан жасалан бырлар олжуыштар,ванналардан ыса аралыа су тарту шін олданылады.

Шойын су кетуші бырлар ГОСТ бойынша 50,100,150 мм диаметрмен ндіріледі.бырларды лас суды жаман серіне орау шін анти коррозиялы абышамен аптайды.бырды екі классы шыарылады: А жне Б.А классына антикоррозиялы абатпен аптаана дейін 0,1МПа ( ) ысыма тзімді бырлар жатады.

Елді мекендерден жне ндіріс орындарынан суды кету.

Трмысты, ндірістік жне баса да масатта олданылу нтижесінде оны химиялы рамыннемесе физикалы рылысын згертекет су-аынды су деп аталады.Аынды сулар категориясына жауын сулары жне еріген ар сулары нтижесінде пайда болан атмосфералы сулар да жатады.

Аынды су рамы ртрлі болады.Оны рамындаы органикалы ластанулар шіру нтижесінде микроорганизмдер,соны ішінде потогенді (ауру туызатын)кбеюіне шін жайлы орта болады.Аын суларында химиялы оспалар,майлар,мнай алдытары,улаыш жне радиоактивті заттарды болуы жер ыртысы мен су оймаларына лкен зиян келтіреді.Жер ыртысынта ластанан аынды суларды жиналуы оршаан ортаны ластайды.сонымен атар суоймаларды трмысты масатта олдану инфекционнды ауруларды пайда болуына себебін тигізуі ммкін.Мны брі адамзат шін лен ауіптуызады жне ластанан аынды суларды бірден елді мекеннен алып кету жне деу ажет.

Шыу тегіне байланысты аынды суларды оспаларын трмысты,ндірістік жне атмосфералы деп бледі.

Трмысты аынды сулара ас й,дретхана,дун, кір жуу блмелері,асхана, емханадан жне т.б. шыарылан сулар жатады.Табиаты бойынша трмысты ластанан сулар фекалды,яни негізі физиологиялы алдытармен ластанан, жне ожалы ,ртрлі трмысты алдытармен ластанан.Трмысты аынды сулар рамында р трлі фазалы дисперсиялы органикалы осылыстарды болуымен сипатталады.

ндірістік аынды сулар технологиялы прцесс кезінде су торабынан келетін суды ластануы нтижесінде пайда болады.Трмысты аынды сулармен салыстыранда ндірістік аынды суларды ластану концентрациясы мен рамы біркелкі емес,себебі ол суды олдану ндірісіні тріне,шыарылатын нім тріне байланысты.Кейбір ндіріс орындарынан концентрациясы мен рамы р трлі аынды сулар келіп тсуі ммкін.Шартты трде таза,рамында ластану аз суды деусіз суоймаа юа болады.

Жабырлы аынды сулар – жабыр жне ерiген ар суларын кетуге арналан жйе. Жабыр каанализациясыны негізгі атаратын міндеттері елді мекендердегі, нерксіп орындаы жабыр суын суаттарда алып кету. й ішіндегі жабыр жйелері йді шатырларында пайда болан жабыр суын алып кетуге олданылады.

Елді мекендерде осыты жне алдытарды кету шін екі трлі жйе олданылады.

1. Жинап кететін жйе. 2. Аызып кететін жйе.

Жинап кететін жйеде сйы ластануларды арнайы абылдаыштармен жинап,автокліктермен арнайы санитарлы органдармен келісілген жерге апарып,деуден ткізеді.

Аызып кететін жйе келесідей негізгі элементтерден трады:имаратты ішкі канализация рылылары,сырты орам ішілік жне кшелік су кету желілері, соры станциялары жне аынды бырлар,тазарту рылылары жне тазартылан аынды суларды суоймаа шыару рылысы.

Сырты кшелік су кету желісі орамішілік желіден лас суды абылдап,жер асты бырлар жйесі арылы сорылы станциялара,тазарту рылыларына жне суоймаа жеткізеді.

Су кетуші желілерді здігіне аатын етіп рады.Ол шін ала не елді мекенні барлы аумаын жер бедеріне байланысты тселген здігінен аатын кшелік су бырлары мен коллеторы бар су кету бассейндеріне бледі.Су кету желісі рдайым баылауа,тазартуа ыайлы болуы керек.Сондытан оларда арау дытары арастырылан.Атмосфералы аынды суларды абылдау шін дгелек немесе тік брышты ,тбесінде метал торы бар дытар жауынабылдаыштар олданылады.