Лекция. Жылу желілеріні растырмалы элементтері.
Лекцияны масаты:жылу желілерін тсеу тсілдерін йрену;темдеуіш трлерімен танысу;жылу желілеріні озалмалы жне озалмайтын тіреулері;сонымен атар бырларды жылулы ошаулау трлері,оларды олданылуы.
Тсеу тсілі бойынша жылу желілері жер астылы жне жер стілік болып блінеді.
Жер стілік тсеніш-бырлар (имрат абырасына, эстакадалара, кронштейндерге, мачталара бекітілген) сайлармен илысанда, ндіріс орныны териториясында, сонымен атар грунт суларыны жоары дегейінде олданылады.
Жер астылы тсеніш - жылу желілеріні бырларын тсеуді кп олданбалы трі. Жер астылы быр тсеу мына жадайларда олданылуы ммкін: а) ту каналдары мен коллекторларда; б) жартылай тпелі жне туге жарамсыз каналдарда; в) каналсыз.
ту каналдарында жылу бырларын тсеу лкен диаметрлі бірнеше бырларды сыйдыру шін олданылады.Каналдарда ту кедігі 900мм -ден кем емес,биіктігі 2 м -ден кен емес болуы ажет. рбір 200-250 м зындыы бойынша каналда ту сорыларымен жабдыталан люктер арастырылуы керек.ту каналдары ауа температурасын 30 
-ден жоары болмауы шін табии желдетумен жабдыталуы ажет;жне суды каналдардан шыару шін тменгі уатты(30В) электрлік жабдытанумен амтылуы керек.
Жартылай ту каналдары арынды кшелік озалысы бар жолдар астында ,темір жолдары астында ,яни жылу бырларын ашуа иын жерлерде жне кіші 1400-1500 мм (адамны жартылай бгілу алпы) ту ені -400 мм тексеру шін олданылады.
бырды жер бетімен тсеу ндіріс жне жеке ксіпорын территориясындаы эстакадалар мен мен мачталарда ндірістік бу бырлары мен технологиялы бырлар ,сонымен атар имарат абыраларына бекітілген кронштейдерде орнатылады.Жалу бырларын тсеуді е арзан тсілі-каналсыз тсіл болып табылады.
Жер асты жылу бырлары каналдарда арнайы озалмалы тіреулерде орнатылады(сырымалы,роликті). (5.1 суретті ара)
| 
|
а) б) в)
г)
а) сырымалы тіреу: 1 – быр; 2 – полоз; 3 –тіреуіш конструкция;
б) роликті тіреу: 1 – быр; 2 – тіреу; 3 – ролик;
в)катокты тіреу: 1 –быр; 2 – тіреу; 3 – каток;
г) ж/б щитті озалмайтын тіреу: 1 – ж/б щит; 2 - фундамент; 3 – изолды ш абаты, полиэфирлі смоладаы айнектітканні трт абаты; 4 -желімделген гидроизоляция; 5 - арматура.
5.1 Сурет – озалмалы тіреулер
Жер асты жылу бырларыны трассасы бойымен арматуралар,лшеу ралдары,сальникі компенсатор жне т.б. сонымен атар П –трізді компенсаторларды (5.3 суретті ара) орнату шін арнайы камералар мен дытар арастырылады.
Жылу желілеріндегі компенсациялы рылылар бырларды жылулы зарту кезінде кш жмсауды(немесе айтарлытай азайту) жою.Нтижесінде быр абыраларындаы уат жне рылылара сер ететін кш азаяды.
Жмыс істеу принципі бойынша компенсаторлар блінеді:осьтік жне радиалды.Осьтік кампенсаторларды (5.4 суретті ара)жылу бырларыны тзу сызыты бліктерінде орнатады,себебі олар осьтік зару кезінде кш жмсауды теу шін арналан.Радиалды компенсаторларды кез келген пішінді жылу желілері шін олданылады,себебі олар осьтік жне радиалдыкштерді тейді,жылу трассаларыны ( 
брышында олданылады.
Жылу ошаулаыш материалдар мен рылымдар.Жылулы ошаулау бырларда, арматурада, ернемек арылы жаластыруда ,компенсаторларда жне тіреулерде келесідей масаттарда олданылады:тасымалдау кезінде жылу жоалтуды азайту,ол жылу кзіні бекітілген уатын жне жанармай шыынын тмендетеді;жылутасмалдадышты ттынушыа берілетін тампературасыны тсуіні азаюы ,жылу тасмалдаынты ажетті шыынын азайып жне жылумен амту сапасын жоарлатады;жылу бырыныбетідегі жне ызмет крсету орыныны ауа температурасыны азаюы,кю ауіпін жойып,жылу бырларын тексеру жмыстарын жеілдетеді.
а
5.3Сурет - П-тріздес брылмалы компенсаторларды слбасы
5.4 Сурет - Осьтік жктемесіз бірсекциялы сильфонды компенсатор по ТУ3-120-81
Жылу ошаулаыш жамылылар болат бырлары мен рылыларды бетіндегі антикоррозиялы ораныс рлін атарады, ол оларды за жне сенімді жылумен амтуына екледі.Жылулы ошаулауа жылу тасымалдаыштыы тмен жне коррозиялы активтену коэфициенті тмен,су жтымдылыы тмен,электр кедергісі мен механикалы беріктігі жоары материалдар олданылады.
олданылатын бйым тріне байланысты жылулы ошаулау:ошаулаыш,даналы,йылмалы,жапсырмалы жне ткпелі.
Ошаулаыш жне даналы бымдар жылу желілеріні барлы трі шін олданылады жне алынатын(ызмет крсетуді ажет ететін рылылар шін),алынбайтын болады.йылмалы жнне ткпелі ошаулау жылу желілеріні ызмет крсетуді ажет етпейтін элементтері шін олданады.Жапсырмалы ошаулау алынбалы рылыста ілмекті жне днежарлы арматуралар мен стальникті компенсаторлар шін олданылады.
6 Дріс. Ысты сумен амтамасыз ету жйесі.
Масаты: Ысты су дайындауды айнар кзін амтамасыз ету, ысты сумен амтамасыз ету жйесіні классификациясымен, ысты сумен амтамасыз ету жйесіні орталытанан слбаларымен жне ысты сумен амтамту бырыны гидравикалы есептеулеріні негізімен танысу.
Ысты сумен амту – бл жыл сайыны жылу кшіні бір трі.
Ысты сумен амтамасыз ету жйесі келесілерден трады: ысты су дайындауды айнар кзінен; бырлардан (осы арылы бастаудан су ттынушылар олданатын ралдара барып тседі); параметрлерін реттейтін рылылар жне жылутасуышты шыынын баылайтын рылы.
Ысты сумен амтамасыз ету жйесі айнар кзіні орналасан жеріне байланысты 2 – ге блінеді: орталытанбаан жне орталытанан.
Ттынушыларды олдану масатына арай ЫСЖ: трын йлік, оамды имараттардаы жне нерксіптік болып блінеді.
Жылу пунктінен су блетін ралдара дейін быр тару дісі бойынша жергілікті жйелер ысты суды: жоары жне тмен жапен тарату, тйыталан жне тйыталмаан деп ажыратылады.
ЫСЖ – дегі ысты суды айналуына байланысты: табии жне кштеп айналдыру жйелері блінеді.
ЫС шоырлану орнына байланысты жйелер: жеке шоырлану (Жергілікті жылу пунктерде (ЖЖП)), топты шоырлану (Орталы жылу пунктерінде (ОЖП)) немесе жылу кзіні орталытанан шоырлануы.
Орталыанан ЫС сырты жылы су желілері арылы жзеге асады жне екі трі болады: жылумен амтамасыз ететін жылытыштарды жабы жйелерінде бырлы суды жылуы (6.1 сурет); жылумен амтамасыз ететуді ашы жйелерінде тікелей су блулермен (6.2 сурет).
1, 2 – жылу желісіні бырлары; 3 – су жылытыш;
4 – температура реттеуші; 5 – бырлы су;
6 – айналмалы насос; 7 – беру жолаы;
8 – айналмалы жола; 9 – су блетін тіреуше;
10 – су блетін рылылара; 11 – слгі кептіруші.
6.1 – сурет. Жылумен амтамасыз етуді жабы жйелері.
Ысты суды дайындау кбінесе жергілікті жылу пунктінде жзеге асырылады. Жергілікті ЫСЖ слбалары бірнеше факторлара байланысты: имараттар санына жне клеміне, жылу кшіні згеріс сипаттамасына жне т.б. те зын бырлар тартылан имараттарда насос жне су жылытыш кмегімен іске асатын кштеп айналдыру схемалары олданылады (6.1 – сурет). Тікелей су блулері бар ЫС слбаларында жылу желілеріне араластырыш (смеситель) ондырылады (6.2 – сурет). Олар жылу желісі бырларынан келген желілік суларды жылу желілеріні кері жатаы бырларынан алынан суы сумен араластыру арылы температурасын тмендетуге арналан.
1, 2 – жылу жйелеріні бырлары; 3 – су жылытыш;
4 – температура реттеуші; 5 – дроссель-шайба;
6 – ауа шыарушы; 7 – су блетін рылылара;
8 – элеватор; 9 – жылу жйесіне.
6.2 – сурет. Жылумен амтамасыз етуді ашы жйелері.
ЫСЖ – дегі бырларды гидравликалы есептеулеріні (ГЕ) масаты – имараттардаы р су блетін рылылар белгіленген температура бойынша ысты суды нормативті олдануды амтамасыз ету болып табылады. ЫСЖ – дегі ГЕ 2 режим шін ндіріледі: максимальді су блу жне айналма (циркуляция).
бырларды гидравликалы есептеулеріні (ГЕ) масатына кіретіндер: быр диаметрін тадау; су шыындарыны есептеулеріндегі ысымны жоалуын анытау; айналма (циркуляция) режімінде ысымны жоалуын анытау. ЫСЖ – дегі гидравикалы есептеу ысты су шыыныны есептік 
мніне, айналмалы (циркуляциялы) шыынды л/с ескеріп, жргізіледі.
Ысты су шыыныны есептелуі келесі формуламен аныталады:
, (6.1)
Мнда, 
– ысты суды 1 секундтаы максималды шыыны, желіні есептеуіш блігінде кг/с;
Kcir – ЖЖП араластырыштаы (сместительдегі) жне бірінші су блетін тіреушіге дейінгі бастапы жйе аудандарыны алатын коэффициенті, ал алан аудандар ноль деп алынады.
Есептік ысты су шыынын анытау шін міндетті трде алдын ала аудандардаы максималды секундты жне айналмалы (циркуляциялы) су шыынын есептеу керек. Ысты суды есептік шыыны су блінуді е алыс нктесінен ЖЖП жне ОЖП – а дейін есептеледі.
Берілетін бырларды диаметрі 2 параметр бойынша алынады: аумата ысты суды максимальді секундты шыыны; 1,5 м/сек кп болмайтын су жылдамдыы.
Желі аумаында ысты суды максиалды секундты шыыны:
, (6.2)
Мндаы, 
– ысты суды секундты шыыны, л/с;
- коэффициент, желі аумаындаы жалпы N рылылара байланысты аныталады жне оларды ызыметіні ытималдыы 
.
рылыларды ызыметіні ытималдыы:
, (6.3)
– бір ттынушыа саатына литр ысты су шыыныны нормасы, кг/с;
U – ысты су ттынушыларыны саны, адам;
N – имараттаы жалпы су блетін рылылар саны, дана (штук).
Максималды су бліну режимінде беретін бырлардаы су ысымыны жоалуы алыс орналасан су блетін рылыдан араластырыша (смесительге) дейінгі немесе жылу пунктіндегі су жылытушыа дейінгі аумата аныталады:
, (6.4)
Мнда, і – салыстырмалы ысым жоалуы, Па/м;
L – есептелетін аума зындыы, м;
коэффициент, а тзілуінен ысымны жоалуын ескереді. Ысты сумен амтамасыз етуді жылумен амтамасыз етуді ашы жйесі шін 
;
коэффициент, жергілікті кедергілерден ысымны жоалуын ескереді, олданылады;
0,1 – слгі кептірушісіз су блетін тіреуше бырлары шін;
0,2 – беретін (бліп берілетін) бырлар шін;
0,5 – слгі кептірушісі бар су блетін тіреуше бырлары шін;
0,5 – жылу пунктеріні шегіндегі бырлар шін.
Ысты суды циркуляциялы шыынын жне имараттарды ысты сумен амтамасыз етудегі жылулы аынды анытау шін ЫСЖ – дегі быр жйелерінде жылулы жоалу тмендегі формуламен аныталады:
, (6.5)
Мнда, Qht – ауматаы жылу жоалуы, кВт;
l – аума зындыы, м;
qht – салыстырмалы жылу жоалуы, ол быр диаметріне байланысты алынады;
Dt = tср – tокр – ысты су мен оршаан ортаны температураларыны айырымы, кВт/м;
изоляция имылыны пайдалы коэффициенті, ол изоляцияланан бырлар шін 0,6 ÷ 0,8 аралыта олданылады.
Жоалан жылу орнын толтыру шін ажет жалпы айналмалы (циркуляциялы) су шыын л/с келесі формуламен аныталады:
, (6.6)
Мнда, 
– жалпы айналмалы (циркуляционный) шыыны, кг/с;
– беретін бырларды жалпы жылу жоалтулары, кВт;
– ЫСЖ реттейтін коэффициенті;
с – суды жылу сыйымдылыы, 4,19 кДж/кг0С;
t – су жылытыштан алыс орналасан су блетін рылылара дейінгі жолдаы беретін бырлардаы температура згерісі, 100 С.
7 Дріс. Газбен амту жйесі.
Дрісті масаты: ішкі газ бырларыны рылыларымен танысу, газ бырларын трын йлерге: баспалдатара, ас блмелеріне жне дліздерге орнату.
Газбен жабдытау жйелері зіне жанатын газды ндіруді табии жне жасанды ндіру жолдарыны крделі технологиялы рылыларыны зара байланысан кешенін амтиды. Сонымен атар газды коммунальды – трмысты баытта, химиялы шикізат баытында жне ндірістік жанармай ретінде олдану шін сатау, тасу жне тарату ызметтерін амтиды.
Газ трізді отын баса жанармайлармен салыстыранда біратар артышылытара ие: ол, бріне аян, барынша ра жне жоары млшерде ызу шыаратын ммкіндікке ие бензольды отын (бірнеше жасанды газдар ерекше жадай туызады), быр жолдары арылы жеіл тасымалданады, жеіл ттанатын жне ауаны аз млшерінде тиімді жанатын, жану процессі оай механикаландырылады жне автоматтандырылады жне соысы – салыстырмалы трде «экологиялы таза отын».
Газ трізді отын алу жолдары табии жне жасанды болып блінеді.
Табии газ трізді отын рамында метаны 
бар метанды атардаы ( 
) кмірсутегіні шекті мні ( кейбір табии газдарда -ті рамы клем бойынша 95 ÷99 % райды) жне салыстырмалы трде азантай млшерде біраз ауыр гомологты метан – этанны ( 
), пропанны ( 
), бутанны ( 
), пентанны ( 
) жне т.б. оспаларынан трады.
Табии газдарды таза газды, газоконденсатты шыу орнына жне мнай ксіптік газ етіп блу абылданан.
Таза газды жне газоконденсатты шыу орнындарындаы табии газдарды рамында метанны арты млшері ( жуытап 85% дан 99% дейін) жне тиісінше азантай млшерде біраз ауыр кмір сутекті осылысы ( шамамен 3% дан 7,5% дейін) байалады. Газдарды ызу шыару абілеті - 
дрежесінде болады.
Мнай ксіптік газдарды рамында метанны млшері азайтылан (шамамен 38% дан 77% дейін), ал біратар, ызу шыару абілеті жоары, ауырлау кмірсутекті млшері жоарылаан (шамамен 20% дан 40% дейін). Мнай ксіптік газдарды ызу шыару абілеті - 
райды.
Жасанды газды отын, ереже бойынша, атты жне сйы отынды технологиялы деу кезінде алынады. Технологиялы процессті жне шыатын шикізатты ртрлілігі жасанды газ трізді отынны рамыны жне ызу шыару абілетіні ке спекторыны бар екендігін байатады.
Жасанды газ трізді отындара жататындар:
1) Жер асты кмірінен газификациаланан газ - 
2) Доменды газ -
3) Генераторлы газ - 
4) Коксты газ - 
5) Мнайлы газ (крекинг – газ) - 
жне т.б.
Коммуналды-трмысты ттынушыларда газбен амтамасыз етуді,алыпты температурада жне лкен емес атысты ысымда сйы жадайа ауысатын, метанды атардаы кмірсулы газдар, яни «жанан газдар» ерекше орын алады. Жанан газдарды негізгі компоненттеріне пропан((С3H8))жне бутан ((C4H10) жатады. Жаз айларында ттынушыларды амтамасыз етуге «жанан газдар» олданылады.Олар 80 бутаннан жне 20 пропаннан (Q нс 113,0 мДж/м3) трады,ал ыс айлрында 35 бутаннан жне 65 пропаннан (Qнс 101,0 мДж/м3) тратын жанан газдарды олданады.Табии жне жасанды газдарды кбісінде иіс болмайды, сондытан газды шыып кетуі жне имаратты ішінде болуын уаытында анытау иын.Бл жадай атты иіске ие болатын, жаныш газдарды арнаулы заттармен адорация ажеттілігіне келді.Жаныш газдарды адорациялауа кбінесе кеінен олданылатын этилмеркаптан (C2H5SH), 1000 м3 газа 19,1 см3 (16 гр.) шыын жасайды.Газ ткізгіштер жне газ желілері. Газды бастаудан (газ заводтары) алаа жне елді мекендерге дейін тасымалдау магистралды жйелермен жзеге асады.Оларды р120-150км сайын орнатылан жне 5мПа(50 кгс/см2) ысымдаы газды беретін газтккізгіштері, газ блетін станциялар (ГРС), елді мекенге газды кіргізуге басты орын болып табылады, онда газды фильтрлеу жргізіледі, ысымыны тмендеуі Рг 1,2 мПа (12кгс/см2) жне адорация. ГРС-тан кейін газ газды блетін желілерге барып тседі, олар ысымына арай келісідей блінеді: жоары желідегі Рг =1200÷300 кПа, орташа ысымдаы - Рг =300÷5 жне тмен ысымдаы - Рг < 5кПа желілер. Газды ірі ттынушылар (ндіріс орындары, нанзаводтары,моншалар жне т.б) жоары ысымдаы газ ткізгіштерге осылады. Трын, оамды орындар жне майда коммуналды-трмысты ксіпорындар тмен ысымдаы газ (Рг до 600 кПа) ткізгіштерге осылады. Ттынушыларды олданылу схемасы бойынша газ блетін желілер келесідей блінеді: бірсатылы, екісатылы,шсатылы жне кпсатылы.
1 – магистралды газткізгіш; 2 – ГБС, 3 – газткізгіш жоары
ысымдаы ; 4 – газголдерді бекет; 5 – ГРП орташа ысымдаы;
6 – газткізгіш орташа ысымдаы; 7 – ГРП тмен ысымдаы.