Радиолокация дегеніміз не?

Радиолокация (лат. lokatio - орналасу орны) — радиотолын кмегімен трлі объектілерді іздеп табу жне оны орнын анытау. Белгілі бір баытта жіберіліп, жолындаы объектіден шаылан импульс тріндегі толын экран бетінен импульс трінде крінеді. Оны оралу уаыты арылы объектіден станцияа дейінгі ашытыы аныталады.

Радиотолындар арылы нысанды тауып, оан дейінгі ашытыты жне оны кеістіктегі орнын, озалыс жылдамдыын анытау радиолокация деп аталады. Радиолокация негізіне радиотолындарды ткізгіш денелерден шаылуы алынан. Ол радиотолындар шаылатын обьектілерді сызыты лшемдері толкындарды зындыынан арты боланда айын байалады. Сондытан радиолокациялы станцияларда ультраыса толындарды олданады. Радиолокацияда обьектіні табу шін сйірлене баытталан электромагниттік толын шоы пайдаланылады. Дециметрлік жне одан кіші толын зындыымен жмыс істейтін радиолокаторларда баытталан толынды параболалы металл айнаны фокусында орналасан антенналар шыарады. Метрлік толындарды сйірлей баыттау шін белгілі бір алыпта орналасан антенналар жйесін олданады. Бір баытта интенференция салдарынан толындар кшейіп сйірлене баытталса, зге баыттарда олар бірін-бірі толыымен немесе жартылай шіреді. Радиолокатор немесе радар таратыш жне абылдаыш крделі радиотехникалык жйелерден трады. Радиолокатор импулъстік режимде жмыс істейді. рбір импульсті затыы = 106c шамасындай, ал импульстік аралытары t = 103c, яни 1000 еседей лкен. Обьектіден шаылан электромагниттік толынды, радиолокаторды таратыштан абылдаыша ауыстырылып осылан антеннасы импульстерді зілісі мезетінде абылдайды. Электромагниттік толынны обьектіге барып жне шаылып кайту уаытын t уаытын лшеу арылы, араашытыты анытайды:

мндаы с = 3 • 108 м/с радиотолынны вакуумде таралу жылдамдыы.

шаты орнын анытау шін оан радиолокаторды антеннасын баыттайды, ал генератор ыса мерзімді электромагниттік толындарды периодты импульстерін шыарады (1.1-сурет).

1.1 сурет - Радиолокатор антеннасы

Радарды экранында жіберілген жне шаылан электромагниттік толындарды импульстеріне сйкес келетін электронды шоты ауытуын баылайды жне ашытыты тікелей лшейді. йткені экрандаы импульстерге сйкес ауытуларды арасы толынны жріп ту t уаытына жне объектіге дейінгі I ашытыа тікелей пропорционал. Радиолокатор антеннасы кез келген баытта озала алады. Антеннаны озалу брышы бойынша, мысалы, шаты баытын, оны координатасын анытайды. Уаытты туіне байланысты координаталарды згеруі бойынша нысананы жылдамдыы мен оны траекториясын есептейді.

азіргі кезде радиолокацияны олдану саласы ауматы, соны ішінде елімізді ораныс масатында: зымырандарды, шатар мен кемелерді байап, анытап отырады. Радарлар бірнеше жздеген километрге дейінгі ашытытаы нысаналарды байай алады. Аэропорттаы операторлар шатарды шуы мен онуы, уе жолындаы озалысын радиолокаторлар арылы баылайды жне тиісті нсаулар беріп, шу ауіпсіздігін амтамасыз етеді. ра жне ылалды жер бедері, алалы имараттар, транспортты коммуникациялар, су радиотолындарды трліше шаылдырады.

шатан радиолокациялык ралдар арылы шыш жерге дейінгі ашытыты, шу жылдамдыын ана біліп оймайды, сонымен бірге жер бетіні радиолокациялы картасын кріп отырады. Ол бндай информацияны кндіз де алып отырады.

Радиолокация арышты зерттеулер мен астрономияда олданылады. Радиотелескоптар арылы шалайдаы арыш денелері шыаратын крінбейтін ке диапазондаы электромагниттік толындарды абылдай отырып, лемні рылысын зерттеу ммкін болды. Радиолокациялы діс негізінде Жерден Айа жне Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер планеталарына дейінгі ашытытар дл аныталды.

арышты кемелерді барлыы бірнеше радиолокатормен жабдыталан. Олар тікелей планеталарды бет тріні ыртысын крсете алады, аспан денелері туралы кп малматтар береді.

Радиотолындар, лшемі толын зындыынан лкен объектілерден ана кері шаылатын боландытан, іздестірілетін объектіні клеміне арай радиолокацияда метрлік, дециметрлік, сантиметрлік толындар диапазоны пайдаланылады. Баыланатын объектіні кеістіктегі орнын анытау шін оны мынадай координаталары аныталады: станциядан ашытыы, азимуты, яни объектіні солтстік баытпен салыстырандаы брышы, ккжиекпен жасайтын брышы. абылдагышы мен таратышы бір блок ретінде жасалуынан жне олар шін бір антеннаны пайдалануынан, таратыш пенабылдаыш уаыт бойынша кезектесіп жмыс істейді. шатарда оны келе жатан аумаын толы баылауа ммкіндік беретін айналмалы экран пайдаланылады. Радиолокацияны маызды сипаттамаларыны бірі — ажырату абілеттілігі. Ол —екі объектіні шаылан толындарын бір-бірінен ажырата алатын араашыты:

D = 150/tм. (1.1)

мндаы t — импульс затыы.