Оыту барысындаы жетістік

Шетел ылыми дебиеттеріне жасаан шолуымыза сйене отырып, тіпті олар мемлекеттік міндетті тестілеудегі балдар сияты крсеткіштермен лшенген кнні зінде де, кшті алыптастырушы баалау оушыларды білімді игеру дегейіні суіне жадай жасайтынына кзіміз жетті. Бізге белгілі боланы, бастапы кезеде сыныпта жне за уаыт ішінде алуа болатын білімдерді дегейіні кейбір крсеткіштері боланы маызды. Жобаа атысан р малім осы идеяларды жзеге асыруда сыныпты з алауы бойынша тадайтын боландытан, біз райсысымен мектепте андай деректер алуа болатынын талылап, сондай-а р малім шін «шаын эксперимент» жргізу белгіленді.

 

Кптеген малімдер сыныпта оушылара білім алуа кмек беретін диалогтерді жоспарламайды жне ткізбейді.

р малім зі мен зіні сыныбы шін «нтижелер лшеуіші» андай болатынын зі шешті. Оныншы сыныптаылар шін, бл – лтты мектеп бітіру емтиханын тапсыру нтижесінде алан баалар (бл емтихан орта мектепті аятау жніндегі аттестат алу шін 16 жаста тапсырылады). Сегізінші сыныптаылар шін бл – 14 жаста тапсыратын лтты тестілеуде алан балдары немесе жеткен дегейі. алан сыныптар шін модуль бойынша орытынды баылау жмыстарыны баасынан бастап жылды емтихан бааларына дейін трлі баалар пайдаланылды.

Жобаа атысатын р сынып шін малім салыстыратын екінші сынып тадаан. Кейбір жадайларда бл ткен жылдары (жне кей жадайда сол жылы) сол малім саба берген параллель сынып болан. Баса жадайларда біз баса малім саба беретін параллель сыныпты пайдаланды немесе керісінше, онда сол малім немесе баса малім саба беретін параллель емес сынып тадап алынды. Тестілейтін сынып пен салыстыру шін алынан сынып параллельді болмаан жадайда біз «сапа» лшеуішіні кмегімен алашы білім дегейіндегі болжамды айырмашылытарды, мселен, ткен жылдардаы емтихан баалары немесе баса да абілет лшемдерін баылады.

Бл дегеніміз р малім шін жасарту дегейі р трлі тсілдермен лшенді деген сз. Мысалы, жобаа атысатын оныншы сынып салыстырылатын сыныптан британ оушыларына арналан міндетті емтихандарды жарты балына озуы, ал баса малімні жобаа атысатын сегізінші сыныбы оу жылыны соындаы орытынды емтиханда зі салыстырылатын сыныпты 7% озып шыуы ммкін еді. Барлы нтижелерді басын осып, ттас бір орытынды жасау шін біз «серді стандартты млшерін» жалпы лшем бірлігі ретінде алуды йарды. Оны есептеу шін эксперименталды жне салыстырмалы топтарды балдары арасындаы айырмашылыты есептеп, содан со ол санды стандартты ауыту млшеріне блдік (топтарды балдары арасындаы айырмашылыты лшеу шамасы).

Толы деректері болан 19 малім бойынша серді орташа млшері шамамен 0,3 стандартты ауытуды рады. Барлы мектеп бойынша осындай жасарту орын алса, бл мектепті лтты крсеткіштер кестесіні тменгі дегейінен орташадан жоары дегейіне дейін ктерер еді.

Осылайша, жасы оыту мен тестілеуден алынан жасы нтижелер арасында тегерімді тапан малімдер біз сынан идеяларды пайдаланып, зіні оушыларыны лгерімін шын мнінде жасарта алатыны тсінікті болды.

 

Згеріс алай жреді

Біз сыныптаы жмыс туралы басты орытындыларымызды трт атаумен шыарды: жауап алу, жіктеуге негізделген кері байланыс, зара баалау жне зін зі баалау, жиынты орытындыларды білім беру ралы ретінде пайдалану. Келесі беттерде келтірілген кптеген дйексздер педагогтер жазан маалалардан алынан. Кепілді пиялылыты амтамасыз ету масатында малімдер мен мектептерді бркеншік аттары пайдаланылды.

 

Жауап алу

Кптеген малімдер сыныпта оушылара оуа кмек беретін диалогтерді жоспарламайды жне ткізбейді. Зерттеу крсеткендей, сра ойыланнан кейін малімдер бір секундтай ктіп, содан со жауап болмаса, баса сра ояды немесе ол сраа здері жауап береді⁴. «Кту уаытыны» ыса болуыны салдарынан, ойланбастан, жылдам жауап беруге болатын сратарды, яни жаттап алынан фактілерді айтып беруге негізделген сратарды ана «кні туады». Демек, диалог стіртін дегейде жреді. Педагогтерді бірі з ойын білдірді:

Мен жабы жне ашы сратар тріндегі гімеге кілім толмады, ол мені сабаты ойланбастан жргізуімні нтижесі еді; мен дрыс жауаптарды абылдауа еріне бастадым, кейде зімді де, оларды да инамау шін, сыныпты нсіз отыранын алайтынмын... Егер «сра-жауап» ойдаыдай тпесе, мен сраты ауыстыратынымды немесе оан зім жауап беріп, болмаса бл жауапты «анарлым аылды оушылардан» алатынымды бріміз біліп алды. Сырттан келген баылаушы мені сабаымды кптеген йылы крермендер оршаан шаын топты талылауы трінде кретін кездер де болды (лі де бар ма екен?). – Джеймс, Two Bishops мектебі.

Бл мселені «кту уаытын» лайту арылы шешуге болады. Біра кптеген малімдерге бл иына соады, себебі олара орныып алан деттерді бзуа тура келеді. Олар згерісімен, оушылар да згере бастайды:

 

Сра берілгеннен кейін «кту уаытын» лайту мені алашы сра ойылан со бірден бірдеені «осым» келіп тратын детімді жою иын екенін растайды. Сра ойыланнан кейінгі зіліс «азапты» болды. Бндай «лі» кезе оаш болып крінгенімен, оан табандылыпен тздім. Ойлануа кбірек уаыт алан со оушылар олардан ойластырылан жауап талап етілетінін тсіне бастаан сияты. азір, зімні жауап алу стилімді згерткен бірнеше айлардан со кптеген оушылар осымша ишарасыз-а (ажет болса) жауап беріп, тсініктеме келтіретінін байадым. – Дерек, Century Island мектебі.

 

Бір педагог сыныпта «сра-жауап» тріндегі диалогті пайдалануды жасарту рекетіні жалпы нтижелерін былай шыаран:

Жауап алу

· Жалпы аланда, мені саба оыту стилім зара іс-имыл жасауа кбірек негізделе бастады. Оушылара шешімді алай табуа болатынын крсетуді орнына, олара сра ойылып, жауапты барлыы бірігіп талдауа уаыт беріледі. Мені сегізінші жылымда (жетінші сынып) масатты сынып осы діспен жмыс істеуге деттенген. Мен бл дісті баса топтармен жмыс істегенде кбірек пайдалануа тырысамын.

ол ктерусіз

· Егер олар сраты жауабын білсе, ерекше тініш жасалмаса, олара ол ктеруді ажеті жо екенін біледі. Тіпті «Мен білмеймін» деген жауап болса да, барлы оушылар кез келген уаытта жауап бере алады деп болжанады.

Жаымды атмосфера

· Оушылар ате жауап беруге орыпайды. Олар дрыс жауап сияты ате жауапты да пайдасы болатынын біледі. Олар з сыныптасына оны ате жауабын талдауа кмектесуге уанышты. – Ненси, Riverside мектебі.

 

«Кту уаытын» лайту кптеген оушылара з жауаптарыны клемін лайтып, талылауа белсендірек атысуа кмектесуі ммкін. Жмыса барынша тартуды кшейтуді таы бір дісі – малім жауапты срарды алдында екі-ш минут ішінде оушылардан сраты жп болып немесе жымдасып талылауды срау. Бл тсілді арасында малімдер оушыларды бастапы білімдері туралы, сол білімдегі андай да болмасын кемшіліктер мен жалан тсініктер туралы кбірек біліп, здеріні алдаы адамдарын оушыларды тікелей ажеттіліктеріне баыттай алады.

Бндай згерістерді пайдалану фактілерді айындауа баытталан шектеулі сратармен жмысты азайтып, балаларды назарын сратарды трлі функциялары мен сапасына аударуды кздейді. Мселен, «лкен сраты»: сабаа кіріспе бола алатын жне шаын топтарда немесе бкіл сынып ішінде талдау жргізуге трткі бола алатын ашы сра немесе проблемалы жадайдан шыуды шешімін табу туралы тапсырманы пайдаланып крііз. алай болан кнні зінде де бл стратегия німді болу шін бл тапсырманы орындау нтижесінде алынатын екі жауап та, осы жауаптан кейінгі адамдар да болжаулы болуы керек. Жасы сра ою туралы идеялар мен тжірибе алмасу масатындаы малімдер арасындаы ынтыматасты те пайдалы. Сратарды здері сабаты маызды блігіне айналады, себебі бл сратарды оушыларды оуына ыпал етіп, оны дамытатындай етіп рылып, пайдаланылуы басты назарда болады. Тменде осы жнінде бір малімні пікірі келтірілген:

 

«Мен орта буындаы топты тадап, шын мнінде олара оятын сратарымны трлері туралы ойлана бастадым: олар бір сзден тратын жауап талап ете ме; олар нені тексереді – оушыны білімін бе, лде тсінігін бе; мен сыныпа жауапты ойлауа жеткілікті уаыт беремін бе; дрыс жауапты тез аламын ба; оушыдан зіні жауабын тсіндір деп срадым ба; ате жауап аланда зімді алай стадым? Бл туралы ойлауды ойанда, мен сабаты мазмны мен барысын ру шін оларды жауаптарын пайдалану арылы ыздарды оыту тжірибесін згерте алатынымды сезіндім. – Гвен, Waterford Мектебі.

 

Тиімді жауап алу да оушыларды гімесіне малімні жоспарланбай араласуыны маызды аспектісі болып табылады. «Сен неге солай ойлайсы?» немесе «Сен оны алай тсіндіре алар еді?» сияты арапайым сратар сабата зара іс-имыла жетелейтін ыпалды кш, сонымен бірге оларды жмысына бірден тсініктеме беру арылы оушылара теренен ойлауа трткі болатын баа жетпес ммкіндік болып табылады.

Малімдерді тжірибесіне негізделген жмыста пайдалы болатын басты кеестер:

· Сратарды руа кп кш салу ажет. Бл сратар оушыларды сын трысынан ойлау дадыларын дамытуа ыпал етуі ажет.

· Оушылара сраты жан-жаты ойлауа ммкіндік беру шін «кту уаытын» бірнеше секунда лайту ажет, сондай-а р оушыда ойылан сраа зіні жауабы бар жне ол гімені олдай біледі деп ктілу керек. Сол жадайда дрысы болсын, атесі болсын, барлы жауаптар оушыларды таырыпты тсінуін дамыту шін пайдаланылады. Негізінен жауап алуды масаты жай ана жауап алу емес, сраты тере тсінуін дамыту болып табылады.

· Одан кейін орындалатын тапсырмалар тере маыналы болуы керек, йткені олар оушылара зіні тсінігін дамытуа ммкіндік береді.

Сонымен, сра ойандаы жалыз масат малімге ажет немесе оушылар ойлануа тиіс апарат алу болып табылады. Тжірибе крсеткендей, бндай згерістер орын аланда, оушылар оу дерісіне мейлінше белсенді атысып, оу негізінен оларды жылдам дрыс жауап беру абілетінен емес, з ойларын жеткізуге дайын болып, здеріні пікірлерін орай білуіне байланысты екендігін тйсінді. Малімні рлі де апаратты жай ана жеткізуден, оушылар айтан идеяларды дамыту дерісін басарушыа дейін згереді.