Оу ортасы: Рлдер мен ктілетін нтижелер
Дрісханалы оытуды жаа бір трін жоспарлау бір баса, оларды ала ойылан масаттара сйкес іс-тжірибеде олдану бір баса. Бл жерде дайын тсіл жо. ара жшікті ішінде алыптастырушы баалауды тымды дамыту «рбір малім зіндік дрісхалы оыту моделінен шыатын идеяларын алыптастырып, саба ткізуді зіндік тсілін тапан» жадайда ана жзеге асырылады деп наты айтылан.
Екінші аидат – арастырылып отыран оу ортасы сынып мдениетін талап етеді, ол малімге де, оушыа да бейтаныс болып, екеуін де бігерге салуы ммкін. Малім енгізген инновацияны сері малімдер мен оушылар арасындаы «сыныпты келісімді» - ктілетін тртіпті анытайтын ережелерді згертіп, оны малімдер де, оушылар да мойындауа тиіс.
Оушылар малім сынатын білімді енжар трде абылдаушыдан, зіні білім алуы шін жауап беретін жне з оуын басаратын белсенді оушылара айналуы ажет.
Малімдерге жігерлілік пен батылды ажет. Жобамызды бастапы кезеінде кптеген атысушылар жаа тсілді «рейлендіретін» деп сипаттаандары бар, йткені олар з сабатарын баылаудан шыарып аламыз ба деп орыан екен. Жобаны соына арай олар баылауды жоалту жнінде емес, оушыларды оуы шін жауапкершілікті сыныппен блісу туралы айта бастады; бл да дл сол деріс, тек баса кзарас трысынан арастырылады. Бір жаынан, малімдер мен оушылар жеткізуші/алушы сияты зара арым-атынаста болады, екінші жаынан олар орта масата мтылан ріптестер:
алыптастырушы баалау мені зіме араанда, оушылара кп кіл блуіме жетеледі. Оушылара ала арай ілгерілеуіне ммкіндік бере алатындыыма кзім жетті. – Роберт, Two Bishops мектебі.
Нтиже андай? Нтиже – райсысыны міттері – атап айтанда, малім мен оушыларды здері не істеулері ажет деген ойлары згерді. Бндай згеріс жргізу оай болмауына арамастан, олар кенеттен жрмеуі керек. ПМОБЖ жобасыны малімдері тжірибе жинаталуына арай баяу жне біртіндеп згеріп, тсініктеме беру мен бірлескен жмысты жасарту жніндегі трлі стратегияларды пайдаланудаы сенімділігі сті. Мысалы, кптеген малімдер ойлауа ыпал ететін сратар оя бастады. Одан кейін олар ауызша жне жазбаша тсініктемелерін жасартып, ойлануды бірінші орына шыару арылы зара баалау жне зін зі баалауды дамытуды жаластырды.
орытындысында, тмендегі тсілдер арылы:
· «сыныптаы зара арым-атынасты» барлыы малім мен оушы бірлескен нтиже шін бірігіп жмыс істейді деп ктетіндей етіп згерту арылы (бл ретте бірлескен нтиже райсысыны оуын жасарту болып табылады);
· оушылара белсенді оушы болуа ммкіндік беріп, осылайша оларды з оуы шін жауапкершілік алуы арылы;
· орынды болан жадайда, адамдап малімні рлі туралы ыма згеріс енгізу арылы;
· баалау оытуды жасартатын амал-тсілдерді ойластыру жне здіксіз назар аудару арылы сынып мдениеті мен ктілетін нтижелерді згертуге болады.
Сіз не істей аласыз?
з ызметіізге алыптастырушы баалау идеясын енгізу шін, е алдымен, сіз не істейтіндігііз тірегінде ойлануыыз ажет. ріптестермен талылау жне сабатарда бірін-бірі баылау осындай ойлара трткі болуы ммкін.
Келесі адам енгізілген згерістерді тексеру болуы тиіс. Брін тбегейлі згерту ауіпті болып, брін блдіруі ммкін, сондытан згерткііз келетін бір нрсе тадап алыыз, мейлі, «бадаршам» карточкаларын пайдалану немесе рбы-рдастарын баалау болсын, немесе крделендірілген жауап алу болсын, йтеуір біреуі болуы тиіс. Тек істі бастаудан орыпаыз. Егер де сіз орта немесе жоары сыныптарда саба беретін болсаыз, онда алдымен бір сыныппен ана орындап крііз. Малімдер здеріне сенімі артып, оушылара нені білетіндерін жне нені білгілері келетіндерін айтуа ммкіндік бере бастасымен-а, баалауды зіні бкіл оыту тжірибесінде пайдалану керек деп йаратынын байады.
Стратегияларды пайдалануды жаластыру алдаы прогреске апарады. Бірнеше малім бірлесіп жмыс істегенде, райсысы зіні стратегиясын тадап алып, кейіннен ол жеткізген жетістіктерімен бліседі. Бл деріс біратар стратегиядан тратын «іс-рекет жоспарыны» наты тжырымдамасын жасауа келуі тиіс, бл жадайда сыныппен жмыс істеуді оу жылыны басынан бастаан дрыс. Оу жылыны басынан бастап кірісуді бірінші себебі - малімдер шін де, оушылар шін де жмысты жаа тсіліне йреніп-тселуіне уаыт болады. Екінші себебі – бден орныан жмыс тртібін оу жылыны ортасында згерту иын болады. Бірнеше сыныпта ана бір жыл бойы збестен жмыс істеу тжірибесі, осы кезде баса малімдер де осы сияты жмыс атарса, бл жаа тсілдерді жаппай бейімдеуге мыты негіз бола алады.
Осы сияты инновацияларды енгізуге тартылан топтармен бірлесіп жмыс істеу ажет. Жалпы баылау, идеялармен жне ол жеткізілген рлеу туралы тжірибемен алмасу, тактика шін де, стратегиялы дегейде де пайдалы. Сыныптаы оытудан ктілетін нтижелерді жне сынып мдениетін згертуді ниет еткен кездегі алашы кмнды жеу шін ріптестеріізді олдау крсетуі те маызды.
Кез келген жаалыа атысты мектеп кімшілігіні де олдауы маызды болма. Мектеп кімшілігіні олдау крсетуіні бір жолы – малімдерге жиі-жиі кездесу ткізуге уаыт блу. Сондай-а, малімдерге дістемелік бірлестікке жне Педагогикалы кееске атарылан жмыс туралы баяндама жасауа ммкіндік беру де маызды.
Жаалыты зерттеумен айналысатын кез келген топты жмысы бкіл мектепті ызметіне йылан инвестиция болып табылады, сондытан кмек кішіпейілділік сипатта болмауы тиіс. Керісінше, топты жмысын баалааннан кейін, бай тжірибені тарату басталады деп кткендіктен, мндай жмыс мектеп жмысын жасарту жоспарына енгізілуі тиіс.
| Мектепті саясатын айта арау ажет сияты: й жмысыны барлы трлеріне баа ою саясаты маызды тсіл – тсініктемелерді пайдалануа кедергі келтіреді. |
Сонымен атар, алыптасан мектеп саясатын айта арау ажет, себебі саясатты кейбір аидаттары алыптастырушы баалауды пайдаланылуын шектеуі ммкін. арапайым мысал ретінде кез келген й жмысына пай немесе баа оюды талап ететін саясатты айтуа болады. Ол тсініктемелерді пайдалануа кедергі келтіреді. ПМОБЖ жобасына атысан алты мектепті бесеуі математика мен жаратылыстану ылымдары малімдеріні тжірибесіне сйеніп, баа оюды орнына тсініктеме беруді енгізіп, здеріні оыту тжірибелерін згертті, осы мектептерді екеуі абылдаан згеріс барлы мектеп бойынша й тапсырмасына пай жне баа оюдан бас тарту трінде болды. Таы бір мысалда жиі-жиі айта арауды талап ететін «масат ою» жйесі орта, за мерзімді оу дадыларын дамытуда шыл «рлеуді» баяулататын оытуды кез келген тсілдерін згертуге кедергі келтірді.
Сондытан, оыту шін баалаудаы жаалытарды оыту тжірибесіне енгізуге кмек крсету, баалау жне алдаы уаыттаы тарату, дамуды баылау жауапкершілігі мектепті кімшілігіне жктелген жадайда ана йлесімді жоспарланатын болады. Бізді тжірибемізден крініп отырандай, бірнеше адамны кшімен алыптастырушы баалауды іске асыру сол адамдарды здеріне атысты ділетсіздік болар, ал барлы малімдерден з рлдері мен дістемесін табан астында згертуді талап ету – ессіздік.
Бл ретте кем дегенде ш жыла арналан даму жоспары ажет, онда бірнеше шаын топтара екіжылды зерттеу жргізуде олдау крсетіледі. Алдаы уаытта бл топтар осы идеяларды бкіл мектепке тарату шін жне ріптестеріне здеріні осы сияты экспериментін жргізуге олдау крсету шін тйінді зек болма.
Сілтемелер:
1. Пол Блэк жне Дилан Уильям «ара жшік ішінде: сыныпта баалау арылы оыту стандарттарын арттыру», Фи Дельта Каппан, азан, 1998, 139-148-беттер. Бл маала Біріккен Патшалыта басып шыарылды жне кеінен таратылды. 2002 жылы басып шыарылан брошюра да Біріккен Патшалыта кеінен таралды. Бл екі маала да бір мселені ктерді, авторлары да бір адамдар. Екі брошюра да, сондай-а одан кейінгі сол топтамадаы брошюралар НФЕР-НЕЛЬСОН-да басып шыарылды.
Бл жерде дебиеттерге аз ана сілтеме берілген. Басылымдар мен ресурстара атысты баса апаратты алыптастырушы баалауды дамыту тобыны паратарында Патшалы колледжді веб-сайтынан табуа болады. Кейбір басылымдарды www.Kel.ac.uk/education/research/Kal.html сайтынан кшіріп алуа болады.
2. Paul Black and Dylan William «Assessment and Classroom Learning» [Баалау жне сыныпта оыту], Assessment in Education, March 1998, pp. 7-71.
3. Paul Black, Christine Harrison, Clare Lee, Bethan Marshall, Dylan William, Assessment for Learning: Putting It into Practice [Оыту шін баалау: тжірибеге енгізу] Buckingham, U.K.: Open University Press, 2003.
4. Mary Budd Rowe “Wait Time and Rewards as Instructional Variables, Their Influence on Language, Logic, and Fate Control” [Кту уаыты жне оытуды згерту нтижелері: оларды тілге, логикаа жне баылау жргізуге ыпалы], Journal of Research in Science Teaching, vol. 11, 1974, pp. 81-94.
5. Ruth Butler, “Enhancing and Undermining Intrinsic Motivation; The Effects of Task-Involving and Ego-Involving Evaluation on Interest and Performance” [Ішкі ынтаны арттыру жне жою; Тапсырмаа баытталан ызыушылы пен жеке ызыушылыты німділігін баалау], British Journal of Educational Psychology, vol. 58, 1988, рр. 1-14.
6. Royce Sadler, “Formative Assessment and the Design of Instructional Systems” [алыптастырушы баалау жне оыту жйелерін жобалау], Instructional Science, vol. 18, 1989, pp. 119-44.
7. Royce Sadler, “Formative Assessment: Revisiting the Territory” [алыптастырушы баалау жне оыту жйелерін жобалау], Assessment in Education, vol. 5, 1998, pp. 77-84.
8. араыз, мысалы, Paul W.Foos, Joseph J.Mora, Sharon Tkacz, “Student Study Techniques and the Generation Effect” [Оушыларды оыту техникалары мен негізгі сері], Journal of Educational Psychology, vol. 86, 1994, pp. 567-76; Alison King, “Facilitating Elaborative Learning Through Guided Student-Generated Questioning” [Оушы нсаулыы-Сауалнама арылы оуды пысытауа кмектесу], Educational Psychologist, vol. 27, 1992, pp. 111-26.
9. араыз, мысалы, Mike Askew et.al., Effective Teachers of Numeracy: Final Report [Санды ойлаудаы малімдер тиімділігі; орытынды есеп] (London: King’s College London, School of Education, 1997). Бл жмыста педагог зерделеген, арифметика жне жоары математика бойынша бастауыш сынып оушылары орындаан рлеу арасында зара байланыс жо. Шын мнісінде, екеуіні арасында аздаан зара байланыс болды.
10. Royce Sadler, “Formative Assessment: Revisiting the Territory” [алыптастырушы баалау жне оыту жйелерін жобалау], Assessment in Education.
11. Richard S. Newman, Mahna T.Schwager, “Students’ Help Seeking During Problem Solving: Effects of Grade, Goal, and Prior Achievement” [Оушыа проблеманы шешімін табуа кмектесу: сыныпты ыпалы, масат жне ктілетін нтижелер], American Research Journal, vol. 32, 1995, pp. 352-76.
12. Ruth Butler, “Task-Involving and Ego-Involving Properties of Evaluation: Effects of Different Feedback Conditions on Motivational Perceptions, Interest, and Performance” [Баалаудаы тапсырмаа баытталан ызыушылы пен жеке ызыушылы: ужді, ызыушылыты жне німділікті арттырудаы трлі кері байланысты сері], Journal of Educational Psychology, vol. 79-том, 1987, рр. 474-82.
13. Rhonda G. Craven, Herbert W.Marsh, Raymond L.Debus, “Effects of Internally Focused Feedback on Enhancement of Academic Self-Concept” [Академиялы зін зі баалауды арттырудаы кері байланысты сері], Journal of Educational Psychology, vol. 83, 1991, pp. 17-27.
14. Avraham N.Kluger, Angelo DeNisi, “The Effects of Feedback Interventions on Performance: A Historical Review, a Meta-Analysis, and a Preliminary Feedback Intervention Theory” [німділікке ыпал етудегі кері байланысты сері: тарихи шолу, метаталдау жне бастапы кері байланысты ыпал ету теориясы], Psychological Bulletin, vol. 119, 1996, рр. 254-84.
15. Carol S.Dweck, “Motivational Processes Affecting Learning” [Аффекттік оудаы уждеу дерісі], American Psychologist (Special Issue: Psychological Science and Education), vol. 41, 1986, pp. 1040-48.
16. Carol S.Dweck, Self-Theories: Their Role in Motivation, Personality, and Development [здік теориясы: оны уждеудегі рлі, жеке тла жне оны дамуы] (Philadelphia: Psychology Press, 2000).