З.абдоловты деби-теориялы ебектері

Билет

Эстетика туралы тсінік

Энциклопедиялы сздіктерде «эстетика» термині жан-жаты арастырылып, оны адамны сезімдік абылдауыны крінісі ретіндегі мні тере ашылан. Жалпы «эстетика» термині ежелгі гректі «aijsgavnomas» - «сезу», «aijsghtikov» - «сезіммен абылданатын» деген сздерінен шыады. Оны негізгі мні – нтижесінде адам зіні оршаан ортаа атынасын рухани-сезімдік дрежеде сезінетін адамны болмыса шыармашылы жне сезімдік атынасын мегеруді тжірибесін зерттейтін ылым. «Эстетика» термині азіргі ылымда мдениетті эстетикалы рамдас блігін крсету шін де олданылады. Кейбір оулытарда (мысалы, Ю. Боревті) азіргі эстетиканы лемдік кркем тжірибені орытатындыы айтылады. Ю.Б. Боревті айтуынша, эстетика – жалпыадамзатты ндылытар мні, оларды тууы, болмысы, оларды абылдау жне баалау, сонымен атар адамны кез келген іс-рекеті процесінде дниені эстетикалы абылдауды жалпы принциптері туралы философиялы ылым болып табылады.

Эстетиканы басты категориялары болып эстетикалы, семдік, сынсызды, асірет, сайымазаты болып табылады.

Эстетика-адамны дниені эстетикалы трыдан ынып-тсіну задылытары туралы, семдік задарын арау еткен шыармашылыты мнісі мен формалары туралы ылым. Педагогикадан азаша тсіндірме терминологиялы сздікте «эстетика - нерді жне кркем шыарманы даму задарын, идеялы мазмны мен кркемдік пішіндерін, леуметтік рлін зерттейтін ілім, сондай-а, нерге кзарас жйесі, адам мен лемні арасындаы ндылы арым-атынасты ерекше крінуі»-деп тсіндіріледі. Жалпы орыта айтанда эстетика слулы, семдік туралы ылым.

З.абдоловты деби-теориялы ебектері

абдолов Зейнолла (1927-2006) - жазушы, дебиет зерттеушісі, стаз, филология ылымыны докторы, профессор, азастан лтты ылым академиясыны академигі, азастанны Халы жазушысы, аза жне ырыз Республикаларыны ебек сіірген ылым айраткері. 01181001001018118Атырау облысы Маат ауданыны 1Доссор кентінде дниеге келген. 1945 жылы азіргі л Фараби атындаы аза мемлекеттік лтты университетіні филология факультетіне оуа тсіп, 1950 жылы здік дипломмен бітірген. Осы білім ордасында елу жылдан астам здіксіз білім жне ылым жмыстарын атар жргізген.

Ширек асыр бойы л-Фараби атындаы аза лтты мемлекеттік университетіні дебиет кафедрасын басарып, бірнеше жыл «Жлдыз» журналы мен «аза дебиеті» газетіні бас редакторы, азастан Жазушылар одаыны хатшысы міндеттерін негізгі ызметімен оса атаран.

Тыш клемді шыармасы «мір шыны» 1956 жылы аза, 1958 жылы «Искра жизни» повесі орыс тілінде жары крген. 1964 жылы «Адам» атты гімелер мен очерктер жинаы шыан. 1967 жылы республикалы байауда «Снбейтін от» пьесасы сыйлы алан. «Мхтар аа» документалды кинофильміні сценарийін жазан. Мнайшылар мірінен жазылан «Жалын» романы 1970-1971 жылдары аза, орыс тілдерінде жары крген. Бл роман жмысшылар табы туралы е здік туындылар жнінде КСРО Жазушылар одаы жариялаан бкілодаты байауда арнаулы сыйлы алан. 1964-2002 жылдары дебиеттану ылымы мен теориясын зерттеу, орта жне жоары оу орындарына арналан оулытар жазу ісінде де жемісті ебек еткен. Оны «Арна» зерттеу-сын-эссесі, «Жанр сыры», «Сз нері» монографиялары, «Жебе» деби толаныстар мен талдаулары, «Кзарас» талдаулар мен толаныстары, «дебиет теориясыны негіздері» атты ебектері студенттер мен малімдерді жне жазушы-журналистерді ажет кітаптарына айналды.

Баса да кптеген ебектері: екі томды шыармалары, «Елеусіз алан есіл ер» пьесалар жинаы, «Мені уезовым», «шын», «Жалын» романдары, тадамалы шыармалар, бес томды алашы кітаптары «Жазушы», «Санат» баспаларынан р жылдары басылып шыан.

1970 ж. З. абдоловты “дебиет теориясыны негіздері” атты ебегі жары крді. Бл ебек толытырылып “Сз нері” деген атпен 2 рет (1976, 1982) айта басылды. Ол еліміздегі жоары оу орындарында 30 жыла жуы . т-ны бірден-бір оулыы ретінде %22ызмет"ызмет етіп келеді.

Зейнолла абдоловты «Сз нері» 1976 жылы жары крді. рине, алаш «дебиет теориясыны негіздері» деген атпен 1970 жылы жары кргенін біз жасы білеміз. Біра Зекені дебиет теориясы жайлы ебегіні даы азаа «Сз нері» деген атпен жайылды. Бл кітапты зіндік ерекшелігін 1976 жылы алашы басылымында Зеке зі таса басан маржандай етіп жазып кеткен

М.О.уезов атындаы дебиет жне нер институтыны «дебиет теориясы жне дебиеттану методологиясы» блімі 1986 жылы 6 маусымда рылды. Блімні алашы мегерушісі академик Зки Ахметов (1928-2002) 1986-2002 жылдары ылыми жобалара тікелей жетекшілік етіп, біратар монографиялы ебектерді жауапты шыарушысы болды.

Блім рылан жылдардаы басты ылыми баыт дебиеттанулы терминдер жасауа негізделді. Осыан байланысты З.Ахметовті «Методологические проблемы разработок литературоведческих терминов» (доклад на V Всесоюз. тюркологической конф. 1988), «Методологические проблемы разработки терминов в казахском литературоведении» (Изв. АН КазССР. Сер филол. 1989) атты маалалары жары крді.

Академик З.Ахметовті «Абайды аынды лемі» (1995) монографиясы жне «Абай шыармаларыны екі томды толы академиялы жинаы» жары крді. Сондай-а, алым «Абай энциклопедиясыны» да редакциялы аласын басарды. ылыми ізденістерді нтижесі ретінде блім Зки Ахметовті бас мааласымен «дебиеттану терминдеріні сздігі» баспадан (1996, 1998) шыады. «дебиеттану терминдеріні сздігінде» алаш рет дебиет теориясына атысты деби ымдар мен «пнсздер» (терминдер) бір жйеге тсірілді. Блім ызметкерлері аза дебиеттануы мен дебиеттану «пнсздеріне» атысты ылыми жмыстар жргізді. Бл ебекте рбір «пнсздерді» мнін ашуда азіргі дебиеттану ылымыны озы теориялы жетістіктері пайдаланылып, жалпы дістемелік жаын аланда негізінен теориялы поэтиканы пндік станымы басшылыа алынды. Осы ебекте асыл сз (дебиет) бен нердегі, эстетикалы ымдардаы «пнсздер» (терминдер) мен тсініктерге ылымианытамалы малматтар да берілді.

2000-2002 жылдардаы блімні ылыми жобасы «Методолгические принципы изучения системы жанров в социо-культурном и эстетическом контексте (начало ХХ века и современность)» деп аталады. Осы ылыми жобаны негізінде Академик З.Ахметовті «Основы теории казахского стиха» (2002) атты ебегі ылыми-теориялы ойлармен толытырылып, айта жары крді. Кітапты «Система стихосложения в казахской поэзии», «Ритмическое членение строк», «Ритмическая равноценность слогов – основа силлабики» атты блімдерінде аза ле теориясыны реттілігі мен ерекшеліктері р ырынан длелденген. алым С.Сейфуллин, І.Жансгіров, .Жмалиев, Е.Ысмайыловтарды зерттеулерін ерекше атай отырып, оларды теориялы ойларын дамытады.

Академик З.Ахметовті жетекшілігімен 2000-2002 жылдары дебиет теориясы блімі «Методолгические принципы изучения системы жанров в социо-культурном и эстетическом контексте (начало ХХ века и современность)» ылыми-зерттеу жобасы бойынша ебек етті. Осы ылыми жобаны негізге ала отырып «Жанр жне поэтика мселелері» (2004) атты жымды (аза жне орыс тілдерінде) монография дайындап баспадан шыарды. Зерттеуде ХХ асырды басынан бастап азіргі аза дебиетіндегі жанр мен поэтика мселелері деби деріс (процесс) контексінде арастырылды. Зерттеу ебек «Сз неріндегі жанрды ерекшеліктері мен кркемдік эстетикалы ндылытары» жне «Жанр жне поэтика мселелері» деп аталатын екі лкен блімнен трады. Онда аза дебиетіндегі жанрлы жйе, деби рдіс, эстетикалы контекст, дебиетті трлері мен методологиясы ылыми-теориялы трыда зерттелген.

Монографиялы ебекте кбіне аза дебиетіндегі жанрлы жйе мен жанрлы трлерді кркемдік ерекшеліктері жне стильдік ізденістері жнінде теориялы мселелер озалды. З.Ахметовті «Пушкин жне Абай. Жанрды мдени-эстетикалы арнасы» атты зерттеуінде кркем аударма жанры туралы теориялы тжырымдар жасап, оны поэтикалы мселелері талданады.

Осы жобадаы «Сз неріндегі тек пен тр» атты зерттеуінде академик З.абдолов азаты асыл сз неріндегі терминдік атауларды дрыс олдану мен оны теориялы тжырымдарына талдау жасайды. Бл зерттеуінде автор замандастарыны туындыларын да лем дебиеті контексінде салыстыра арастырып, жанр табиатын анытап берді.