Метафорада салыстырылан заттарды немесе былыстарды айындауды жолдары

деби тілдегі е басты былыстарды бірі метафора. Метафора-сз мтінін дендіре згертіп айту. Метафора ("../DDDBDDDD%1%грек metaphora – ауыстыру) – "../DADD%0тропты ("../DADBDBDBD%D1%%29210118011%%221%83%22HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D2%B1%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D1%82%D1%83%22былтуды%22былтуды"HYPERLINK "22былтуды%22HYPERLINK%20%221%83%22HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D2%B1%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D1%82%D1%83%22былтуды%22былтуды"былтуды) бір трі. былыстар мен заттарды састы белгілері негізінде астарлы маынада олданылуы.
Метафораны сз нері (09018108000поэтика, "../DADBDD%DBD%B0риторика), "../D%DDBDDBD%B0эстетика, "../DBD%BDBD%B0логика, "../DADBD%%D%DBDFфилософия, тіл (стилистика, лексикология, психолингвистика) ылымдары зерттейді. “Метафора табиатында жмбатылы бар” (Аристотель). Сз нерінде метафораны "..//.?DADBD%BD%%BD%B=&1символикалы, "../D%%%DBDFэмоционалды ерекше мні бар. Абай ледеріндегі “жастыты оты”, “жректі кзі”, “дние есігі” деген Метафоралармен атар дстрлі олданыстаы метафоралар кездеседі: жан азыы, табиат-ана, мір-зен, мір сыбаасы, асау толын, т.б. Ойды серлі жеткізу масатында метафора олданылады:

“олына алып шашаты сан мы найза, Жауынгер кн келеді жалаулатып”

“аса бла, асынан неге кеттім?! Не деген жел айдаан кбелекпін?” (М.Маатаев).

Ол "../DCDBDBDBDD%DDBD%BDBD1%маал-мтелдер, траты сз тіркестері, анатты сздерде жиі кездеседі. Метафораны кейбір трлері тееуге жаындайды. Мысалы, тас жрек. Біра онда тееудегідей екі нрсені салыстырудан грі сезім, сер жаындыын крсету басым. Кбіне ондай екі нрсені бірі айтылып, екіншісі емеурінмен білдіріледі.
“Аын – жел, есер, гулер жйрік желдей, Аын – от, лаулап жанар аспана рлей” (Мажан).
Мнда аынды желмен, отпен жй ана салыстырып оймай, соан балап айту бар. Метафора тілді байытуа ызмет етеді, "../DADBD%%%BD0синонимдерді, кпмаыналыты, терминдік жйені жне эмоциональды-экспрессивті лексиканы дамытады. Мысалы: билік тізгіні, асыр перзенті, кіл ккжиегі, жан айайы, жер кіндігі, міт жібі, т.б. Тілдегі олданыс аясына арай жеке олданыстаы метафора жне траты метафора болып блінеді. дебиеттегі ізденістер нтижесінде “метафоралы роман” деген соны термин алыптасып келеді.090510010100%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"[HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"1HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"]HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"[HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"2HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"]HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"[HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"3HYPERLINK "%22%5BHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%221%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B2%5DHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%B0%22%5B3%5D"]

Метафора рдайым ауыспалы маынада жмсалады. Соны зінде кемінде екі маына болуы ммкін. Сонысына байланысты метафора екі трлі ызмет атарады: белгілі бір зата, былыса немесе адама сипаттама беру жне сол затты, былысты немесе адамны атын атау (090008000108181номинация). Бірінші жадайда метафора сйлем ішінде 00018004001181%22баяндауыш"баяндауыш болады да (Сен асыр екенсі), екінші жадайда 00011001181%22бастауыш"бастауыш немесе 020018291001181%22толытауыш"толытауыш болады (асыр айда кеткен? Ол асырмен кп байланыса берме). Сйлеу практикасында алыптасып алан а атаулары ана (аю, тлкі, оян, доыз, ой, ит т. б.) ана емес, метафора ызметінде адам болмысындаы, ызметіндегі р алуан жайлар алына береді (басты, чиновник, лама, кім т. б.). Мундай жайлар, сйлеу жадайында аны байалып отырады; (Мынауы дайын тран лама ой! - зір ламалы ертерек шыар, біра тбінде болып алатын да сыайы бар).

Метафораны баса 02100троптара сас келетін асиеттері бар. Мндайда метафораны анытамасын жне атаратын тропты ызметін естен шыармаан мал. Мысалы, мына кзілдірікке мен кп сене оймаймын сйлеміндегі кзілдірік, бір араанда, 09051000800818метонимия (бтінні блшегі) ретінде абылдануы ммкін. Соан арамастан, оны метафоралы ызметін де жоа шыаруа болмайды. Длірек айтанда, бл сзді олданушы адам бтінні блшегін емес, кзілдірік киіп алып білгішсінген, аыл айтыш, барлыынан хабары бар матанша кісіні еске салуы ммкін. Метафораны тееумен ара атынасын да білу ажет. Айталы, метафора бір ымны орнына екінші ым- ды олдануды аласа, тееуде бір зат пен екінші затты сас жайлары алынады:

Кнні кзі малшы болып,
Найзаайы амшы болып,
Шартылдады, кркіреді,
Бес тлік мал дркіреді (. М.)

дегенде, тлалы жаынан деттен тысары олданыланымен, кнні орнына малшы, найзаайды орнына амшы жмсалуа лайы. Ал Жігітті жрегі дрс-дрс соып, аттай тулап кетті(Н. .) сйлеміндегі аттай немесе ат сзі жректі орнына олданыла алмайды, жректі тез соуы мен атты тулауыны арасында, алшатау болса да 000000030818аналогия бар.

Сздерді метафоралау процесінде ш трлі жадайды байауа болады.

Бірінші жадайда сзді сырты белгісі алынады. Мысалы, кілт— есікті кілті, мселені кілті; бастау — блаты бастауы, шыармашылы бастау т. б.

Екінші жадайда метафора жасайтын сздерді семантикасына, ішкі мазмнына ілуге тура келеді (тлкі — а, айлакерлік белгісі; балшы — зат атауы, адам мінезіндегі ынжыты т. б.).

Метафоралауды шінші трінде белгілі бір белгілер мен асиеттерді баса топ.таы заттар мен былыстара тн екендігі белгілі бола тра, баса топтаы ымдара сіісті болып кетеді. Мысалы, лиды деп асырды айтады, біра аындарды шыармаларында жел лиды. Сол сияты ткір сзі атты заттара атысты болатын (ткір стара), кейінгі кезде ткір мселе тіркесі олдынылып жр