Ренессанс стиліні антикалы дуірдегі кркемдік ізденістерден айырмашылыы
Жаыру дуірін (З. Серікалиев «жаырту дуірі» деген) зерттеушілер ш кезеге бліп арастырады: проторенессанс (ХІІІ асырды соы мен ХІV асыр), ерте ренессанс (XV асыр), жоары ренессанс (XV асырды соынан 1530 жыла дейінгі уаыт) жне кейінгі ренессанс (XVI асырды соына дейінгі кезе).
рине, блайша блуді зі траты тжырым деп айта алмаймыз. йткені кейбір зерттеушілер жаыру дуіріні басталуын ртрлі деректерге сйене отырып рдайым ала жылжытуа тырысып келеді. Сосын жаыру дуірі деген ымны тек Батыс Еуропалы мдениетке атысты ана олданылып келе жатаны да жасырын емес.
Ал жаыру (немесе айта рлеу, ояну) деген ымды алай тсінуге болады?
Біріншіден, ол дуірді адамдарыны санасында лем бейнесі тбірімен лкен згерістерге тсті. Ол згерістер ылыми шыармашылы пен кркем шыармашылыта, мір бейнесін жасауда, жаа мінез бен діл алыптастыруда айын крініс берді. Жаыру дуіріндегі нерде ренессанс жеке кркемдік стиль ретінде бекіп, тратанады. Ол дуір тжірибелер мен эксперименттер жасаумен ана ерекшелініп ойан жо, ол зіне ана тн кркемдік идеалды тудырып, жасап, мірге батыл енгізе алды. Бл айнала оршаан ортаны тану, мірді тану, адамны зін-зі тану жолындаы штарлыынан пайда болан ерекше кезе болды.
нертанушы алым З. Серікалиев жаыру дуіріне ысаша былай баа береді: «Ал «Возраждение» дуіріні жалпы сипатына келсек, ол тек ежелгі мдениетке мирасорлы, мытылан ркениет мраларыны игі дстрлерін айта жандандыру, ткен лгілерді айталау ана емес, сол кне жне кейінгі рухани орлар тоысынан уат алып, тынан бой тзеу, глдену. Наыз жаыру еліктеу, еске тсірумен айындалмайды. Леонардо, Микеланджело адым заман лыларыны айта бір оралан кшірмесі де емес. Соларды ізбасар шкірттері болып бастап, олар млдем жаа сапаа айналып кеткен».
Ренессанс стиліні антикалы дуірдегі кркемдік ізденістерден андай айырмашылы бар дегенге келер болса, жаыру дуірінде жеке тла мселесі айшыталып, ала шыты. Антикалы дуірдегі портреттерде бейнеленген адам кім деген сраа жауап табу иын, «ол ншейін біреу ана еді», оны ешандай мні де болан емес, ал жаыру дуіріндегі портреттерде адам бейнесі барлы жадайда бет лпетіні ерекшеліктерімен аны та айшыты салынатын болды, кбінесе керемет слу кескіндер бейнеленді, кейде арапайым адам келбетіні зінен тере мазмн танылатын, зіне ана тн мінезі ашылатын, кбіне тиы тере сезімдерді сыры жмба кйінде жасырын алатын. р туындыдан шыармашылы тланы еркіндігіні иісі аып тратын.
Ренессанс дуіріндегі ескерткіштерді брінен биік рух пен нзіктік, мифологизм мен демифологизм, реализм мен фантастика, ккке тн биіктік пен жерге тн тмендік, ерік бостандыы мен арышты тртіп, антикалы пен христианды айшылыта араласып келіп отыратынын аны ааруа болады. Сол дуірді философы Пико делла Мирандола (1463-1494) былай деп жазды: «Мен ескі ккті лы етіп жаратан жопын, сонымен атар жерде мір сресі, лмейтін де емессі, сен з ятыа орай зі жаратушы болды, з бейнеді де зі сомдап шыты. Соан хайуан дрежесіне дейін лдырауа да, дайа жаын дегейге дейін ктерілуге де ммкіндік берілген. Ол тек ана сені іштейгі ерік-жігеріе байланысты», – деген сздері сол кезені бадарламасына айналан еді.
Батыс Еуропа ренессансы антикалы мдениетті здеріні бадары етіп станды. Ол дуірді «ояну», «айта рлеу», «жаыру» деп аталуыны себеп- салдары да соан келіп саяды. Олар кне заманда жасалан нер ждігерлерін тжірибелері мен беделіне сйене отырып адам бойындаы дене мен рух, сезім мен зиялылыты йлесімді бірлігін табуды масат етіп ойды. Сол арылы кркем мдениетті дамуына сер етуді кздеді. Ф. Энгельс Батыс Еуропа ренессансын «Адамзат мір сргелі бері жасаан лы прогрессивті ткеріс», – деп баалады.
нердегі жаыру дуіріні ірі кілдері мсіншілер, суретшілер, сулетшілер, аындар мен драматургтер болды. Мысалы, ерте жаыру дуірінде Ф. Петрарка, Дж. Боккаччо, Альбертилер енсе, жоары жаыру дуіріні кілдері Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль, Ф. Рабле т.б. болды. Ал кейінгі жаыру дуірінде У. Шекспир, М. Сервантес сияты аламгерлер здеріні лмес туындылары арылы лемге йгілі болды.
Олар здеріні шыармаларында еркін де йлесімді идеала айналан адам бейнесін жасап ана ойан жо, сонымен атар мынау мірді крделі де айшылыты екенін, оны тере драматизмін барынша кркем жинатап крсете білді.