Постмодернизмні пайда болуы туралы екі трлі кзарас
азіргі эстетикалы ой жйесінде постмодернизм дісі кеінен талданып, сз болып жр. рине оны діске жатызамыз ба, жо па ол лі кнге шейін шешімін таппай келе жатан мселені бірі. Соы жылдары жары крген ылыми дебиеттерде постмодернизм бірде идеология, кейде нердегі аым, енді бірде нердегі діс, кейде тіпті дуір, кезе ретінде де арастырылып жр.
Философилы сздікте «постмодернизм жаа тарихи жадайлара байланысты зіні алдындаы модернизм идеологиясын реттеуде, тзеуге баытталан ХХ асырды екінші жартысында пайда болан кркемдік жне мдени идеология» деген анытама берілген. Мны мнісі, екінші дние жзілік соыстан кейінгі модернистік баытты леуметтік, саяси жне эстетикалы жаынан тоталитаризм мен билікшіл топты сойылын соады деп айыптады.
Постмодернизм деген сзді шыу тегі латынша host – соы, кейінгі жне французша modem – жаа, азіргі, лгілі деген сздерді бірігуімен пайда болан.
Е алаш рет «постмодернизм» деген термин 1914 жылы Р.Панвицті «Еуропа мдениетіндегі дадарыс» деген ебегінде олданылан. одан жиырма жыл ткен со 1934 жылы Ф.де Онис зіні «Испан жне латынамерикалы поэзия антологиясы» деген кітабында модернизмді теріске шыарушы ым ретінде пайдаланан.
1917 жылы лемге аты танымал тарихшы жне философ Арнольд Тойнби «постмодернизм дін мен мдениетке батысты стемдігіні аяталанын тспалдайды» деп мдениеттану тарапынан зіндік баа берген болатын.
Ал 1971 жылы дебиеттануа «постмодернизм терминін алаш енгізген америка алымы» Ихаб Хассан болды. Негізгі постмодернизмні пайда болан жері де Америка болып саналады. Ол алаш рет постмодернизмні нердегі жалпы сипатына шолу жасап, талдап, жіктеп крсетті.
1979 жылы жары крген француз алымы Ж.Ф. Лиотарды «Постмодернистік ахуал» деген ебегінде постмодернизмні пайда болуы мен негізгі белгілеріні алышарттары жан –жаты арастырылды.
Постмодернизмні пайда болуы туралы екі кзарас бар. Біріншілері ХХ асырды екінші жартысында мдениет пен ркениетті лдырауына байланысты дниеге келген тарихи былыс деп есептесе, екіншілері – транстарихи былыс, яки рбір мдени дадарыс кезедеріне айталанып отыратын жадай деп тсіндіреді. Белгілі жазушы Умберто Эко зіні бір ебегінде р дуірді з постмодернизмі бар деп жазан болатын. Кез келген дуір кезі келгенде брібір дадарыса шырайды.ткен етектен тартып, кш крсетіп, анша жердег бопсаласа да тарихи авангард одан тылысы келеді, образсыздыа шейін жеткізеді. Біра бріні де шегі бар. Шегінде жеткенде аангардты да одан рі барар жері, жер асуы алмайды. сонда оны постмодернизм ауыстырады. Егер ткенні брін иратып жою ммкін болмаса, онда айта таразылап, арастыру керек болды. Кшайда жалтатамай, ирониямен елеп,екшеу керек.
рине азіргі мдениет пен нердегі Умбертонны орны да беделі де ерекше, біра ТМД елдері дебиеттануында постмодернизмді тарихи былыс ретінде абылдау басымдылыа ие болып отыр.
Сонымен, постмодернизм модернизмге балама идеология іздеуден туды деуге болады. Бл, негізінен, нерде жаа образдар, жаа материалдар мен ралдар іздеуден крінеді.
ХХ асырды 60-70-ші жылдары айын байалан былыстара минимализм мен концептуалды нерді дамуын жатызамыз. Ал 70 –ші жылдары нердегі леуметтік баытты ерекше беле алып дами бастаанын байаан болса, 70-ші жылдарды ортасына арай нердегі феминизм мен этникалы шаын халытар жне леуметтік топтарды белсенділігні кшейгенін аарамыз. 80 –ші жылдардан бастап арт – процеске жаа технологияны дамуы айтарлытай ыпал ете бастады. Аудио, видео жне интернет жйесі суреткерлерді рісін кеейтті, жаа техникалы ралдарды пайдалану оларды ммкіндіктерін арттырды.
Постмодернизм нерге эклектиканы, тарихи дйектермен бараралы мдениет элементтерін осу арылы модернизмді жмсартуды зіні міндеті санайды. Ой модернистік талаптарды тпнсаа жаындыын сынайды, постмодернистер нерде табиаттан тыс жаа бір нрсені жасау ммкін емес дегенді зінділер келтіру, интертекстуалды жне аппроприия арылы жеткізу сынады.