Ашы тзутісті цилиндрлік берілісті есептеу
Ашы тісті цилиндрлік берілісті геометриялы параметрлері тістерді иілу кернеу бойынша беріктікке есептеу шартынан аныталады.
3.1 Бастапы мліметтер:
Беріліс схемасы – тісті доалатар консольды орналасан.
Шестерня мен доала біліктеріндегі айландырушы момент жне айналу жиілігі:
Шестерня материалы – болат 45 МЕСТ 1050-88, термикалы деу – жасарту, 
Доала материалы – болат 45 МЕСТ 1050-88, термиялы деу – жасарту, 
.
Ммкіндік кернеуді сесептеу:
иілу беріктікке есептеуде
мнда 
- тзімділік шегі,
шестерня шін - 
тісті доала шін - 
– шыдамзатыы (шыдамдылы) коэффициенті, 
;
- ауіпсіздік коэффициенті, 
3.2 Іліністі есепті модулі
мнда 
– коэффициент, тзутісті беріліс шін – 1,4 жне иаштісті беріліс шін – 1,12 те деп абылдау ммкін;
– шестерня білігіндегі айландырушы момент, Нмм;
- шестерняны тістер саны, 
абылдаймыз.
- шестерня еніні диаметрге атынасы коэффициенті. 
3.1- кесте бойынша тіс бетіні аттылыына жне шестерняны тірекке атысты орналасуы туелділігінен тадап алынады, 
деп абылдаймыз.
3.1- кесте. Шестерня еніні диаметрге атынасы коэффициенті алдын ала сынылатын мндері (Иванов)
| Доалатарды тірекке атысты орналасуы | Тісті жмыс беттеріні аттылыы | |
| HB1(2) 350 | HB1(2) > 350 | |
| Симметриялы Ассимметриялы Консольды | 0,8 ¸ 1,4 0,6 ¸ 1,2 0,3 ¸ 0,4 | 0,4 ¸ 0,9 0,3 ¸ 0,6 0,2 ¸ 0,3 |
Ескерту: 1. лкен мндері – траты жне оан жаын жктемелер шін, білік жне тіректі ата конструкциялары шін.
2. Шевронды беріліс шін b – жартылау шевронны осындысы; 
- 1,3 ÷ 1,4 есе лкейту ммкін.
- жктемені шоырлану коэффиценті, 3.2- кестеден жуы мндері доалатарды тірекке атысты орналасуы бойынша тадалады.
Доалатар консольды орналасан жне , сондытан 
3.2- кесте. Жктемені шоырлану коэффиценті
| Доалатарды тірекке атысты орналасуы | ||
| консольды | Симметриялы | Ассимметриялы | |
| 0,2 | 1,15/1,08 | 1/1 | 1,02/1,02 |
| 0,4 | 1,22/1,18 | 1/1 | 1,08/1,03 |
| 0,6 | 1,32/1,3 | 1,03/1,02 | 1,11/1,05 |
| 0,8 | - | 1,06/1,03 | 1,17/1,07 |
| 1,0 | - | 1,10/1,04 | 1,23/1,1 |
| 1,2 | 1,14/1,06 | 1,29/1,13 | |
| 1,4 | 1,17/1,08 | 1,36/1,17 |
Ескерту: алымында - 
, блімінде – 
– сырты динамикалы жктемені ескеретін коэффицент. 3.3- кестеден тадалады. 
3.3- кесте. Сырты динамикалы жктеме коэффицентіні мні (МЕСТ 21354-87)
| озалтышты жктелу режимі | Жетектегі машинаны жктелу режимі | ||||
| Біралыпты | 1,00 | 1,25 | 1,50 | 1,75 | |
| Кіші біралып-сызды | 1,10 | 1,35 | 1,60 | 1,85 | |
| Орташа біралып-сызды | 1,25 | 1,50 | 1,75 | 2,00 | |
| Едуір біралып-сызды | 1,50 | 1,75 | 2,00 | 2,25 |
озалтышты жктелу режиміні сипаттары:
1 Біралыпты – электрозалтыштар;
2 Кіші біралыпсызды – гидравликалы озалтыштар;
3 Орташа біралып-сызды – кпцилиндрлі ІЖ;
4 Едуір біралыпсызды – бірцилиндрлі ІЖ.
Жетектегі машинаны жктелу режиміні сипаттары:
1 Біралыпты – біралыпты жмыс істейтін ленталы,пластинкалы конвейерлер, жеіл ктергіш рылы, вентиляторлар жне т.с.с;
2 Кіші біралыпсызды – біралыпсыз жмыс істейтін ленталы жне пластиналы транспортерлар, шестернялы жне ротационды сорылар, станоктарды бас жетектері, ауыр ктергіш ралдары, крандар механизмдері, нерксіп жне кеніші вентиляторлары, кпцилиндрлі поршенді сорылар жне т.с.с;
3 Орташа біралыпсызды – резина жне пластмаса шін былауыштар, аашдейтін станоктар, бірцилиндрлі поршенді сорылар жне т.с.с;
4 Едуір біралыпсызды – экскаваторлар, ожаулар, бры машиналары брикеттеуші пресстар, ысты прокаттарды станиналары жне т.б.
- тіс формасын ескеретін коэффицент. 3.4- кестеден тісті доалатарты келтірілген тістері саны жне ралды жылжыту коэффициентіне туелділігінен аныталады.
иаш тісті берілісті эквивалент тістер саны мына формуламен аныталады 
, (i = 1, 2, …).
жне 
, болан жадайда 
те.
3.4- кесте. Тіс формасын коэффицент мндері (МЕСТ 21354-87) (Дунаев)
| z немесе zv | ралды жылжыту коэффициенті | ||||||||
| - 0.5 | - 0.4 | - 0.25 | - 0.16 | + 0.16 | + 0.25 | + 0.4 | + 0.5 | ||
| - | - | - | - | - | - | - | 3.68 | 3.46 | |
| - | - | - | - | 4.28 | 4.01 | 3.78 | 3.54 | 3.40 | |
| - | - | - | 4.40 | 4.07 | 3.83 | 3.64 | 3.50 | 3.39 | |
| - | - | 4.30 | 4.13 | 3.90 | 3.72 | 3.62 | 3.47 | 3.40 | |
| 4.50 | 4.27 | 4.05 | 3.94 | 3.78 | 3.65 | 3.59 | 3.46 | 3.40 | |
| 4.14 | 4.02 | 3.88 | 3.81 | 3.70 | 3.56 | 3.57 | 3.48 | 3.42 | |
| 3.96 | 3.88 | 3.78 | 3.73 | 3.68 | 3.56 | 3.54 | 3.49 | 3.44 | |
| 3.82 | 3.78 | 3.71 | 3.68 | 3.61 | 3.55 | 3.55 | 3.50 | 3.48 | |
| 3.79 | 3.74 | 3.68 | 3.68 | 3.61 | 3.55 | 3.55 | 3.50 | 3.48 | |
| 3.73 | 3.70 | 3.66 | 3.63 | 3.60 | 3.61 | 3.55 | 3.51 | 3.50 | |
| 3.70 | 3.68 | 3.64 | 3.62 | 3.60 | 3.58 | 3.55 | 3.53 | 3.51 | |
| 3.68 | 3.66 | 3.62 | 3.61 | 3.60 | 3.56 | 3.65 | 3.55 | 3.52 | |
| 3.64 | 3.62 | 3.62 | 3.62 | 3.62 | 3.59 | 3.58 | 3.56 | 3.56 | |
| >180 | 3.63 | 3.63 | 3.63 | 3.63 | 3.63 | 3.63 | 3.63 | 3.63 | 3.63 |
Онда
Есепетелген модульді мнін стандарта сйкес дгелектейміз (3.5- кесте).
3.5- кесте - Тісті дгелек тісі модуліні стандарт мндері (МЕСТ9563-80)
| атар | Модуль, мм |
| 1; 1,25; 1,5; 2; 2,5; 3; 4; 5; 6; 8; 10; 12; 16; 20; 25; 32; 40; 50; 60; 80; 100 | |
| 1,125; 1,375; 1,75; 2,25; 2,75; 3,5; 4,5; 5,5; 7; 9; 11; 14; 18; 22; 28; 36; 45; 55; 70; 90 |
3.3. Тісті доалаты тістер саны
- бтін сана дгелектендіріледі.
– ашы тісті беріліс сатысыны беріліс саны, 
;
3.4. Беріліс саныны наты мні
3.5. Тісті доалатарды негізгі геометриялы параметрлерін есептеу
Блгіш шеберіні диаметрі
.
Тіс басы (десі) шеберіні диаметрі
.
Тіс аяы (ойыы) шеберіні диаметрі
.
3.6. саралы ара ашыты
3.7. Тісті доала тжісіні ені
Дгелек енін Ra40 нормаль сызыты лшем атары мніні жаынына дгелектеп, 
те деп абылдаймыз.
Шестерня тжісіні ені
, 
- мндерін Ra40 нормаль сызыты лшем атары мніні лкен жаынына дгелектендіріледі.
лшемдерді 
атары ... 22; 24; 25; 26; 28; 30; 32; 34; 36; 38; 40; 42; 45; 48; 50; 52; 56; 60; 62; 63; 65; 70; 72; 75; ...
3.8. Тісті доалатар ілінісіндегі кштер
шеберлік кш, Н
Радиал кш, Н
3.9. Доалатарды шеберлік жылдамдыы, м/с
мнда 
- шестерняны блгіш диаметрі, мм;
– шестерня білігіні айналу жиілігі, 
3.10. Тісті доалатарды жасауды длдік дрежесі
Тісті доалатарды жасауды длдік дрежесі 3.6- кесте бойынша тісті доалаты ммкіндік шеберлік жылдамдыына жне берілісті олдану саласы туелділігінен аныталады.
3.6- кесте. Тісті доалатарды жасау длділігіні дрежесі (МЕСТ 1643-81) (Ив, Д)
| Длдік дрежесі | Ммкіндік шеберлік жылдамды  м/с
| Ескерту | |||
| тзу тісті | тзу емес тісті | ||||
| цилиндрлік | конусты | цилиндрлік | конусты | ||
| (жоары длдік) | < 15 | < 12 | < 30 | < 20 | Жоары жылдамдыты беріліс, дл кинематика-лы механизмдер |
| (нормаль длдік) | < 10 | < 8 | < 15 | < 10 | Жоары жылдамдыты жне жоары жктемелі берілістер |
| (орта длдік) | < 6 | < 4 | < 10 | < 7 | Ерекше длдікті талап етпейтін жалпы машина жасаудаы берілістер |
| (тмен длдік) | < 2 | < 1,5 | < 4 | < 3 | Длдікке жеілдетілген талаптар ойылан жай жретін берілістер |
3.5- кестеден тісті доалатарды дайындау длділігі дрежесін 9 (тмен длдік) абылдаймыз.
3.11. Иілу кернеуді жктемесіні есепті коэффицентін 
анытау
,
мндаы - жктемені шоырлану коэффиценті (3.1- кесте),
боланда, 
- жктемені динамикалы коэффиценті (3.7- кесте), тісті длділік дрежесі 9, тіс бетіні аттылыы HB 350 МПа жне шеберлік жылдамды 
м/с боланда, 
;
3.7- кесте. (Иванов, Дунаев)
Иілу кернеу бойынша жктемені динамикалы коэффиценті 
| Длділік дрежесі | Тіс бетіні аттылыы | Шеберлік жылдамды м/с
| ||||
| 350 HB | 1,06/1,03 | 1,18/1,09 | 1,32/1,13 | 1,50/1,20 | 1,64/1,26 | |
| > 350 HB | 1,02/1,01 | 1,06/1,03 | 1,10/1,06 | 1,16/1,06 | 1,20/1,08 | |
| 350 HB | 1,08/1,03 | 1,24/1,09 | 1,40/1,16 | 1,64/1,25 | 1,80/1,32 | |
| > 350 HB | 1,02/1,01 | 1,06/1,03 | 1,12/1,05 | 1,19/1,08 | 1,25/1,10 | |
| 350 HB | 1,10/1,04 | 1,30/1,12 | 1,48/1,19 | 1,77/1,30 | 1,96/1,38 | |
| > 350 HB | 1,03/1,01 | 1,09/1,03 | 1,15/1,06 | 1.24/1,09 | 1,30/1,12 | |
| 350 HB | 1,11/1,04 | 1,33/1,12 | 1,56/1,22 | 1,90/1,36 | - /1,45 | |
| > 350 HB | 1,03/1,01 | 1,09/1,03 | 1,17/1,07 | 1.28/1,11 | 1,35/1,14 |
Ескерту: алымында - тзу тісті, блімінде – иаш тісті тісті доалатар шін келтірілген
– тістерді біралыпты жктелмегенін ескеретін коэффициент (3.8- кесте), тзутісті цилиндрлік доалатар шін 
.
Онда
3.12. Доала тістерін иілу беріктігіне тексеру
Тзу тісті доала шін
Иілу беріктік шарты орындалды.