Саясат леуметтануыны мні

Кіріспе

 

леуметтануды бл саласы оамны мір сруі мен дамуында зіні мазмны жаынан аса бай жне те маызды саналатын оамны саяси мірін танып-білуге баытталан. Саясат леуметтануы жалпы мынандай ымдарды негізінде ашылып арастырылады, саяси мдделер, саяси рекеттер мен зара рекеттер, саяси процестер, саяси институттар жне т.б. Осы жне зге де ымдар иын ымдарды атарына жатады, сондытан олардан логикалы тізбек ру ммкін емес, йткені олар здері бейнелейтін шынайы саяси былыстар сияты зара кп жаты байланыстардан трады. оамны саяси міріні ртрлі жатарын сипаттау барысында саясат леуметтануыны маызды ымдарыны мазмнын ашу орынды. Саясат леуметтануы- леуметтану ылымыны бір саласы. Оны з алдына жеке ылым саласы болып блінуі ХХ асырды 20-жылдарында Батыс леуметтануында басталды, яни негізі аланан кезден бастап бгінгі кнге дейін даму стіндегі жас ылым саласы болып саналады. Соан арамастан саясат леуметтануыны з алдына ымдары, задары, т.б ылым ретіндегі белгілері алыптасты. Осы айтыландарды танымды маызы зор боландытан саясат леуметтануыны негізгі мселелерін баяндауды еш артыы жо шыар деп ойлаймыз. Е бастысы оны объектісін анытаан жн. леуметтік- саяси атынастар- саясат леуметтануыны объектісі. Бл атынастар таптар мен зге де леуметтік топтар, этностар арасындаы, елдер – мемлекеттер, рпатар, ксіптік рылымдар, т.б. арасындаы атынастарды амтиды.

Саяси леуметтену процесі ш негізгі мселені шешуге баытталады:

• оамны жаа мшелеріне саяси мдениетті жне саяси сананы негізгі элементтерін жеткізу;

• оам мшелеріне ажетті саяси тжірибе алуа, саяси іс-рекет етуге жне шыармашылы жасауына олайлы жадай жасау;

• Саяси мденеитті элементтерін згерту.
Адамны саяси леуметтенуі хдіксіз мір бойы жаласады. леуметтік –саяси тжірибе жинатауына арай оны саяси белсенділігіні трі рашан згеріп немесе бекіп отырады.

Сонымен саяси леуметтену деп адамны саяси ілімдерді, ережелерді, ндылытарды бойына сііріп, оларды зіні рухани ішкі дниесіне айналдырып, сол арылы зіні саяси санасы мен мдениетін алыптастыру, саяси іс-рекетке дайындалу процесін айтады. Саяси леуметтену барысында адам оамны толыанды мшесі боларлы саяси ережелерді, салт-дстрлерді, білімді мегереді.

 

 

Саясат леуметтануыны мні

Саясат леуметтануы леуметтік-саяси атынастара, санаа, мдениетке, ызмет-рекетке, оларды мір сруі мен згеруіні задарына байланысты бкіл проблемаларды жиынтыын тередете зерттейді. оам міріні барлы сласындаы саяси ызмет пен саясата талдау жасауа баса назар аударады.Мнда «саясат леуметтануы», «саяси атынастар леуметтануы», «саяси ымы» ымдары кеінен олданылады. Алайда, бларды ара жігі бгінгі дейін тбегейлі аныталан жо. Мысалы, АШ-та «саясат леуметтануы» ымы аз пайдаланылады. Онда кбінесе саясат ымы, саясаттану туралы сз болады. Батыс Европада, керісінше, «саясаттану» терминін сирек олданып, «саясат леуметтануы» ымына басымыра маыз береді.

Дегенмен, бл екі ылымны зерттеу объектілері бір боланымен, арастыратын пндері згеше. Зерттеу пні трысынан аланда, саясаттану негізін саясат саласын, саясатты бір трін – «саяси саясатты», яни мемлекеттік-кімшілік билікті, оны жеіп алу, стап тру, олдану аясына байланысты атынастарды арастырады. Ал саясат леуметтануы саясатты оамны зге дербес салаларымен, яни экономика леуметтік, саяси жне рухани салаларымен байланыста зерттейді. Бл ылым саясатты леуметтік рылымдара жне формальды емес леуметтік жйелерге оамды пікір мен тртіпке, леуметтік-саяси процестерді бкіл кешеніне, нормалар мен атынастара талдау жасау болашаымен, тлалар мен шаын топтарды, оларды кптеген психологиялы жне социомдени сипаттамаларын зерттеу трысынан арастырады.Саясат леуметтануыны пніне — саясатпен тікелей байланысты оамны бкіл саласы мен рылымны зара сабатас задары, леуметтік –саяси ажеттіліктер, мдделер, тлаларды ызметі, леуметтік топтар, этностар оларды йымдары, озалыстары, институттары жатады. ылым пннін анытау шін зерттелінетін задар мен категорияларды ерекшіліктерін айындауды да маызы зор. Саясат леуметтануы бгінгі ркениетті ерекшеліктерін жне оны оамды жйесіні кптрлігін ескере отырып, лекметтік-саяси атынастарды мір сруі мен дамуыны жалпыдниежзілік, жалпыадамзатты задарын зерттеуге тиіс.

Осымен байланысты задарды екі нсасын айтуа болады: леуметтік-саяси мірді мір сру задары. Бан леуметтік- саяси мірді рекет ету заы, оны йымдастыру тсілдері саяды. мір сру задары леуметтік-саяси мірді ртрлі элементтеріні, субъектілері мен объектілеріні байланыстарын, оларды зара іс-имылдарыны мнін ашады. Мысалы, билікті ш тармаа бліну заы, ртрлі саяси кштерді келісімге келу заы, орта мдделерді жзеге асыру заы, т.б.

Даму заы – бл леуметтік мірді бір кйден екінші кйге ту заы, сапалы згерістер заы. Блар леуметтік-саяси былыстар байланыстарды себебін ашады, згерістерді баытын, факторлары мен формаларын анытайды. Мысалы, саяси революция, саяси крес, оамды саяси озалыс, т.с.с.

 

Билік социологиясы

Жоарыда айтылып ткен задара сйкес саяси леуметтануды категориялары да алыптасады. Олар екі топа блінеді:

1.Саяси мірді мір сру категориялары. Мысалы, саяси процесс, саяси ызмет, саяси мдениет, билік жйесі, партиялар, бейресми бірлестіктер, популизм, ереуілдер,т.с.с.;

2.Даму категориялары. Мысалы, билік шін крес,реформа, жариялылы, кппікірлік, саясаттандырылан тла жне т.б.

Саясат ымы саяси былыстар мен процестерді толы крсетеді. Оан е алдымен мемлекетке жне оны барлы дегейіндегі жалпы саяси билігіне атысты таптар мен баса да леуметтік топтар арасындаы атынастар жатады. Саясатты маызды саласына лтты атынастарды мемлекеттік реттеу жатады. Бл кптеген оамдарда мемлекеттік рылысты сипатына жне мемлекеттік басару трін тадауа себепші болады. Саясат саласына халыаралы саясатты негізгі мазмнын райтын мемлекетаралы атынастарды реттеу де жатады. Аталмыш процестерді брі де жинаталып «саясат» ымынан крініс табады.

Саясатты орта мселесі таптар, зге де леуметтік топтар мен лтты ауымдастытар сондай-а саяси билікке атысты мемлекеттер арасындаы атынастар болып табылады. Бл атынастар наты былыс ретінде саясатты негізгі мазмнын, оны зегін райды, соны тірегінде оамдаы жріп жатан сан алуан саяси процестерді элементтері топтасады, дамиды жне бірін-ауыстырады. Саясат ымы сол жадайды (ситуацияны) бейнелейді, яни саяси билікке атысты леуметтік субъектілер арасындаы атынастарды крсетеді. Демек, саясат леуметтануы е алдымен оамны наты саяси мірін зерттейтін саяси атынастар леуметтануы болып табылады. Саяси атынастар арылы бкіл саяси былыстарды байланыстары мен зара рекеттері арастырылады.

Саяси билікті жеіп алу немесе оны жзеге асыруда кез келген леуметтік субъектілер саясатты субъектісі бола алады, сол субъектілер ішінде зара атынастара тсетін таптар, саяси партиялар, жеке тлаларды бліп айтуа болады. зара саяси атынастара тскен лттар мен ттас халытар, сондай-а мемлекет саясатты субъектілері болып табылады.

Жоарыда атап айтыланындай, саясатты негізгі мселесі - саяси билік туралы мселе. Соысы белгілі бір леуметтік кштерді з саяси еріктерін баса леуметтік кштерге жне бкіл оама тану арылы крінеді. Мны партиялы элитаны, яни шаын топты партия басшылары мен оларды тірегіндегілерді, сондай –а жеке партия ксемдеріні з ерітерін бкіл партияа таатынынан жиі кездестіреміз. Біра саяси билікті е жоарысы мемлекеттік билік болып табылады. Бл жадайда мемлекеттік билікті олына жинаан леуметтік кштер з еріктерін алан оам мшелеріне таады, бл істе мемлекеттік аппарат пен оама ыпал ететін мемлекеттік тетіктерге, яни идеологиядан бастап ы пен скерге сйенеді. Мемлекеттік билік тетіктерін олдана отырып, олар здеріні экономикалы, саяси, леуметтік жне рухани мдделеріне атысты ке ауымды мселелерді шешеді. оамда з саяси билігін ныайта отырып, олар здеріні леуметтік-экономикалы жадайларын да ныайтады, з жеке басыны л-ауаты мен дамуы шін жадай жасайды.

Билік шін крес, оны блу жне оны наты жзеге асыру р трлі леуметтік топтарды, саяси партиялар мен озалыстарды, саяси билікке ие болан аппарат кілдеріні, баса да тлаларды саяси ызметінен крініс табады. Оларды саяси ызметі сол оамда мір сріп отыран саяси рылымдарды, азаматты задар мен бостандыты, жалпы мемлекеттік рылысты згертуге немесе ныайтуа баытталан кптеген наты саяси рекеттерден трады. Бл рекеттер сол оамны баса субъектілеріне оларды баытына арсылы білдіру немесе шінші субъектілерді кері рекеттерін бейтараптандыру, не тежеу масатында да олданылады. Кез-келген субъектіні саяси рекеттерінде рдайым сол рекетті зге субъектілерді алай абылдайтыны есепке алынады жне бл оларды саяси зара іс-имылдары ретінде крінеді. рбір субъекті кбіне айсыбір адамдарды лкен леуметтік топтары немесе ауымдастыы, кейде бкіл халы атынан кілеттілік ете болады. алай дегенмен де, оларды саяси ызметі, детте, кпшілік бара халыты мддесін кздейтін болады. Саясатты миллиондарды ісі дейтіні де сондытан. Саясат пен саяси ызмет саяси атынастар мен процестерді алыптастырады. Топты, т.б мдделерін орайтын жне жзеге асыратын рылымдара негіз алайды.