Старды тiршiлiк ортасын жасарту шаралары

Старды орау

Омырталы жануарлар ішіндегі е лкен топ — стар. Бкіл дние жзінде оларды 10—12 мы трлеріні тіршілік етуі де старды ке тараланын крсетеді. азастан территориясы да анаттылара те бай. Онда старды 481 трі мекендеп, кз айларындаы саны шамамен 18—20 миллиона жетеді. Міне, бл аншама байлы десеізші! Оларды орап, пайдалана білуге тиіспіз.

Адам шін анаттыларды пайдасы те зор. Бізде тіршілік ететін старды біразы ашылы шін ауланып, дмді ет пен мамы ауырсын береді. Мселен, азірде азастанда жылына 3,2 миллион с ашыларды олжасы болады. Олар — йрек, аз, асалда, балшыты су стары. Жасыл желек жамылан ке байта даламызда шып жрген біраз стар (шымшы, торай, тоылда, ементмсы жне таы басалар) егістік, бау-баша, орман зиянкестері — насекомдармен, кеміргіштермен оректеніп, ауыл шаруашылыына айтарлытай пайдасын тигізеді. старды эстетикалы мні з алдына бір тбе. Блбл ні мен торайларды неше былтып салан ндері талай композиторларды шыармаларына арау болып келе жатан жо па? Сондай-а аспана шу техникасын жетілдіру шін старды шу задылытарын зерттеу Леонардо да Винчиден бастап кні бгінге дейінгі авиаконстукторлар ебектеріні негізіне алынып отыр емес пе? Бгінде де бл жмыстар жаласуда.

Соы жылдары старды тек азастанда ана емес бкіл жер шарында кейбір трлеріні саны азайып бара жатаны байалады. Сондытан да ел-елде оларды орау шаралары жзеге асуда. Сол сияты азірде бізді республикамызда да осындай жмысты жргізу ке ола алынды. Саны крт азайып кеткен а-старды шыл зерттеу арылы келешекте оларды таралан аймаы аныталып, кей жерлерде орау шаралары жзеге асырылатын болады. азастан алымдары осындай старды тізімін алып, табиатты «ызыл кітабын» жасауа кірісті. Бл тарауда республикамызда саны аз старды ай аудандарда тараланы, биологиясы, мінез-лы ерекшеліктері жан-жаты гімеленеді. йткені, бл мліметтерді оларды орау шараларын жзеге асыру шін лкен мні бар.

азастан ызыл кітабын ашса, мнда орауа жататын старды санын креміз.Оларды 3 трі ерекше орауда:

1.Мрмр шрегей - жоалып кету аупы бар тр. азастанда соы 20 жылда бірде-бір кездеспеген. Брын Сырдария бойында, Еділ мен Жайыты аралыында жиі кездесетін. Саны барлы жерде азайан сияты. Тркияда 70 - шы жылдары бар боланы 2 мыдайы ана ыстаан. Саныны азаю себептері аныталмаан. азастан мен Орта Азия мемлекеттерінде бл трді тере зерттеу жмыстарын жргізіп, жойылу себептерін анытап, оны сатап алуды шараларын белгілеу керек.

2. Алакз сгуір - саны крт кеміп кеткен сирек кездесетін тр. азастанны солтстік, орталы жне шыыс аудандарында ялайды. Бл сты шамалысы республикамызды отстік, отстік-шыыс, отстік-батысындаы суларда ыстайды. Саны туралы натылы деректер жо, саныны кемуіне сер ететін факторлар зерттелмеген. Бл трді бірте-бірте азаюы оны старды зерттеушілер мен ашылы мамандарыны назарына ерекше алу керектігін талап етеді.

3. Сылда ау – cаны кеміп бара жатан тр. Адам ызметіні серіне шыдай алмайды. азастанда ке тараан болатын, кзір республиканы Солтстік, Орталы жне Отстік-Шыыс аудандарыны 5-6 жерінде клемді яларын жасыруа болатын алы амыс - оалы ірі клдерді мекендейді. Каспий маында ыстауа алан бл ауды е кбі 1983 жылы 400 -дей болан, одан бері саны едуір кеміді. Оны себебі: ялауа олайлы орынды жиі ауыстыруа мжбр болуы.

азіргі кезде, жастарды міндеті – табиатты орау, соны ішінде-стар. азастан экологтары жастарды орауа шаырады деген атпен Семейде суірді 1-інде атап тілетін старды халыаралы кніне арналан республикалы шара тті. Мнда старды орай білу жне олара зиян келтірмеуді,экологтар балалара таныстырып тті.

 

старды тiршiлiк ортасын жасарту шаралары

 

стар зiнi тiршiлiк задылыы барысында жне экологиялы жйедегi азыты тiзбегi нтижесiнде сiмддiктер мен жануаралара залалды болан ыруар зянды жндiктердi жояды немесе хаюанаттарды алды лкесiн тазартып, адамзат шiн кп лес осады. Сол себептi с та адамзатты анатты досы, сiмдiктердi ораушысы жне кктемнi жаршысы деп астерленедi. Алайда табии ортаны нашарлауы, тиiмсiз ауа райы, азыты айнарыны жетiспеуi, з араларындаы табии жаулары жне жыртыш адарды зяндауы атарлы себептерден стар немi ауіп – атерге шырап, саны кемейiп отырудан тыс, бгiнгi тада ортаны ластануы, химялы егiс дрiлерiнi кптеп iстетiлуi атарлы себептерден, старды тiршiлiк ортасы трлiше дрежеде бзыншылыа шырайтын, кейбiр iрлерде старды орау танымыны жетерсiздiгiнен старды беталды аулау немесе оларды тiршiлiк ортасын блдiретiн былыстар тбегейлi жойыланы жо. Сондытан кезекте старды тiршiлiк ортасын жасарту жне оны орау кллi лемдегi натуралистер мен экологтарды жне табиат сйер ауымны назарын жаппай аударатын мселеге айналды.

Жоарыдаы жадайлара байланысты, дние жзiндегi кптеген елдер старды орау жне зерттеу йымдарын рып, старды орауа атысты за – ережелерiн жне наты шараларын белгiледi. Соы 20 жылдан берi, елiмiз де де старды амтыан жабайы хаюанаттар байлыын орауа атысты за – ережелердi жасаумен бiрге, старды амтыан жабайы хаюанаттарды мемлекет жаынан оралатын трi мен дрежесiн белгiлеп, оларды беталды аулауа тыйым салды. Мемелект дрежесіндегі орытар рылып жне кемелдендiрiлiп, тымы рып кетуге айналан жабайы хаюанаттарды тiршiлiкi ортасы жасара бастады.
Екiншiден, орман – тоайды амтыан жер бетiндегi р трлi сiмдiк жамылыларын орау жне кбейту арылы стары кптеп мекендеп, сiп – рбуiне олайлы орта туызу. Ендi бiр жатан егiнжай, жайлым жне трындар iрi маына орман белдеулерiн жасау, клемдi бау – башалы жне бта – бргендi iрлер ру арылы старды осы iрге баурап, сiмдiктерге зянды жндiктердi жоюа ммкiндiк тдыру, йрек, аз, ау атарлы сда жзушi стар мен сазды, батпаты жерлерде тiршiлiк ететiн стар тобыны кбiнесе сулы iрлерде мекендеп, су сiмдiктерi жне су жндiктерiмен азытану детiне негiзделе отырып табии клдер, зен – бла сулары жне сазды жерлердi су айнарын сатау, сiмдiк жамылыларын орау рi сайналарыны ластаныны алдын – ала кiл блмен бiрге, шарт – жадай жар берсе жасанды кп немесе тоспа жасап, с айдындарын кеейт арылы слы iрлерде мекендейтiн старды тiршiлiк ыортасын жасарт тйiс. Егiнжй, жайлым жне орман – тоайларда зянды жндiктер тым кбеймеген адайда, хймялы егiс дрiлерiн iстетдi шекте, егерде егiс дрiлерiн iстетге тра келгенде алды ыты тмен болан дрiлердi шектi клемде ана iстетге кiл бл. Егiс дрiсiнен ланып лген тышан тектес жндiктердi лкесесiн дер кезiнде жйнап кмiп таста арылы старды ланыны алдын – ал тйс.