жабайы хаюанттарды ора заын гiтте жне атар тебiнiн кшейт керек

 

2004 – жылы 28 – тамызда маланан ‹ жыа халы респблйксiнi жабайы хаюанаттарды ора заыны › 5 – тармаында : ‹ жха халы респблйксiнi азаматтары жабайы хаюанаттар байлын ораа мiндеттi. Жабайы хаюанаттар байлыын йемденiп алан немесе ойрандаан рекеттi шкерелеге жне ол жнiнде шаым айта ыты › делiнсе, таы да осы заны 8 – тармаында : ‹ мемлекет жабайы хаюанаттарды жне оларды тiршiлiк ортасын орайды. рндй орынны жне жекенi жабайы хаюанаттарды засыз алаына немесе ырына тйым салады › деп крсетiлген.

 


стара жасанды я сал жне тыр орнат керек

 

старды ясы старды баспанасы. стар жмыртала жне балапанын асыра барысында здерiнi дене аты мен жер тзiлiсiне арай ааш басына, бта – бргенге, тасты ысына таы басада олайлы жерлерге я салып алады да, балапанын шырана дейiн немесе жылы жаа шып кеткенге дейiн пайдаланса, траты мекендi старды кп сандысы ясын жылды трт масымында мекен етедi. Ал бiр блiм с трлерi мысалы : ара, тырна, аз, ара торай тектес топтасып жасайтын стар балапанын шыраннан кейiн зянды жндiктердi пайда болан iрлерiн негiз етiп оныс адарып аытты яларын кемендеп отырады. старды ясы оларды кбею, балапанын сiр жне азытандыр мезгiлiндегi негiзгi мекенi рi баспанасы боландытан, старды ясын бзып зяндадан барынша сатан, сол iрлерге бетлдi мал жайма, стар я салан ааштар мен бта – бргендердi блдiрме, старды ясында жмыртала, балапанын сiр мезгiлiнде сол iрлерге бетлдi дрi шашпа, оларды тныш, хаыпсыз ортада кбейiп балапанын сiрiне тйiмдiлiк жарат. Шарт – жадай боланда старды кебю, балапанын сiр мезгiлдерiнде жасанды я салып немесе стар онатайтын тыр орнатып, старды кптеп барап, сол iрлердегi зянды жндiктердi табйй тежелiне ммкiндiк жарат тйiс.


стар мекендейтiн я сал


соы жылдар iшiнде мемлекеттi еклгялi ортаны жйеден старды амтыан жабайы хаюанаттарды ораа атысты за ережелерiн атар тебiнiнi кшеюiне байланысты жер – жерде старды бетлдi ала нысайы крнектi тежелiп, жрт арасында старды ора жне тiршiлiк ортасын жасарт салты алыптаса бастады. Сйтiп кктемнен кзге дейiн зянды жндiктермен азытанатын ккмйiн за, ара, жабайы йрек, аз, тырна, а, ккек, ара торай, арлыаш атарлы баалы жыл стары мен траты мекендi старды жыл сайын кбею аымы пайда болды. Мнда сiресе ара торай шоыры бктер, талы iрлерде аз дегенде неше жзден неше мыа дейiн пайда болып, сол жерлердi жаздай мекендеп, шегiрткенi негiз еткен зянды жндiктердi кптеп жойып, жайлым сiмдiктерi мен егiндiктi зянды жндiктерден орап алды. Жоарыда айтылан ара торайды негiз еткен топтасып жасайтын стар шегiртке тектес зянды жндiктердi кп – аздыына арай белгiлi клемдi жерлерге оныс адарып отыратындытан, оларды жмырта бас жне балапанын асыра кезедерiнде я салатын олайлы орын табылмайтын немесе яа сйспай алатын ахалдар тылады. Сондытан шееiртке тектес зянды жндiктер кбiрек пайда болатын iрлердi негiз етiп жер тзiлiсi бйiкте, са жаын жерлерге малта тас немесе шаыл тас кесектерiн ю.

жыртыш стар онатайтын тас тыр немесе ааш баана орнат


тышан тектес кемiршiлердi негiзгi азыты ететiн кптеген ет ректi жыртыш стар тышан алаан кезде бйiкте тас тырына немесе аашты басына онатап отырды нататындыы белгiлi. Алайда тышан тектес кемiршiлер кбiнеше шл далалар мен аыр жайылымдарды мекендейтiндiктен, ол жерлерде тас тырлар мен бйiк ааштар тым сйрек кездеседi. Сондытан тышан апаты кбiрек пайда болатын iрлерде тас трын жаса немесе ааш бааналаларын орнат арылы жыртыш старды барап, бёлгялi жлмен тышан жою шараларын жалпыластыр керек. Соы жылдардан берi шiгiл, быршын атарлы адандар мен алтай аласыны бiр блiм ккте, кзелiктерiнде жыртыш стара тас тыр жаса жне ааш бааналарын орнат арылы тышан жою шарасыны нiмдiлiгi крнектi болып сол жерлердегi жайылым сiмдiктерi алпына келе бастады. Жыртыш стара тас трыр аса немесе ааш баана орнатда болсын тышанны пайда бол жадайына арай нерлiм бйiкте, тбешiк жерледi тадап тас тырларды бйiк жаса, ааш бааналарыны басына клдене ааш шегелеп ою, жер тзiлiсiне арай рбiр орындаы с тыры немесе ааш бааналарыны аралыын 500- 100 метрге дейiн орналастыр талап етiледi.

 

жергiлiктi жадайа арай трлi формаларда жасанды я сал

 

ала – алашы, аыл – ыстатарды маындаы ба – башалытардаы ааштар мен бта – бргендердi басына, шiрiген ааш ысына, ора жайларды кенересiне с онатайтын трлi формадаы жасанды я сала болады. Ааш басына немесе оражайларды кенересiне я жасада, е жасысы ааш татайдан кiшкентй обдйша формасында стi шатырша я жасап бйрiнен с кiрiп шыатындай тесiк алтырып ою, отырыты жерлер мен ысталытардаы ора жайларды немесе тошала йлердi терезеi мен тбесiнен арналы тесiк алтрып, арлыаш жне басада торай тектес старды мекендеп я салына олайлылы жарат тйiс.


жалпы аланда стара жасанды я сал жне тыр орнат оларды тiршiлiк ортасын жасартып, сiп – рбiне тйiмдiлiк жаратды сондая зянды жндiктердi бёлгялi жлмен жойып, еклгялi ортаны тепе – тедiгiн сатап, егiн, орман, жайылым сiмдiктерiн орады нiмдi де залалсыз, дам болашаы ке болан бiр трлi шарасы болып табылады.


кезекте халыарада старды ора жне тiршiлiк ортасын жасарт шараларыны о9йдаыдай жола ойыл – ойылмаы бiр елдi немесе раённы лым, мденйет iстерiнi дам ресiн, жаратылсты ортасыны теп е- тедiгiн жне халы сапасыны жоары – тмендiгiн сынайтын маызды бiр лшем болып отырандыы белгiлi. Сондытан бкiл оам жне жалпы азаматтар арасында стары ора жне тiршiлiк ортасын жасарта кiл блетiн тамаша дет алыптастыр, сондая старды ора мденйеттiлiктi белгiсi, старды тiршiлiк ортасын блдiр жне оны ала намыс дейтiн скеле аттаманы естен шыарма тйiс.