Сапа крсеткіштеріні сыныптамасы

Нім сапасын басару жне баылау

Сапа крсеткіштеріні номенклатурасы жне нім сапасын квалиметриялы баалау

німні сапа крсеткіштеріні классификациясы

німні жасалу, эксплутациялау не ттыну жадайларына олдануды арастыратын німні бір немесе бірнеше крсеткіштеріні санды трде белгілі ажеттіліктерді анааттандыруын сапа крсеткіштері дейміз. Олар німні абілеттілік дегейін шарттайды [6].

Фосфорит агломератыны сапасыны бірлікті не комплексті крсеткіштеріне сйкесінше оны ратын бір немесе бірнеше асиеттеріні жай (масса, сыйымдылы, фракциясы т.б.) жне крделі (айта пайдалануа жарамдылы т.б.) санды сипаттамаларды бліп крсетуге болады.

німні ртрлі сапа крсеткішіні з номеклатурасымен сипатталады. ГОСТ 15467 бойынша крсеткіштерді келесі топтарын олданады (2.1-кесте).

Нім сапасын крсеткіштеріні тобы

2.1-кесте

Крсеткіштер тобы Сипатталатын асиеттері Крсеткіштер
Арналуы Фосфор агломератыны олдану аймаын шартталатын жне негізгі функцияларды орындалуына арналан ызметтерін анытайтын асиеттері Сыныптамалы Функционалды рамы мен рылысы (затты концентрациясы, оспа рамы)
ауіпсіздік Фосфор агломератын эксплуатациялауда, тасымалдауда, ызмет крсетуде, сатауда баса объекттер мен адам ауіпсіздігін кепіл ететін асиеттер Белгілі уаыт аралыында адамны ауіпсіз жмысыны ытималдыы. Сатау ралдарыны жмыс істеуіндегі рекетті жеделдігі.  
Эргономикалы Адамны эксплуатациясына ыайлануы Тазалыты (жарыты, температура, ылалдылы) Антропометриялы (адам денесіні лшемдеріне конструкциясыны сйкестілігі). Психофизиологиялы (адамны кштік жылдамды, кргіштік, естушілік т.б. ммкіндіктеріне сйкестігі).
Эстетикалы Кркем мнерлік, пішінні тымдылыы, композиция бтіндігі, сйкестілігі т.б. Жмысшы орындарыны, ндірістік объекттерді кркемдеу сапасы. Интерьерді, жмысшы киімні, ебек ралдары мен заттарын кркемдеуді оны німділігіне сері.
Технологиялы ндірістегі, эксплуатациядаы ресурстарды шыындалуыны тмендеуіне ыш конструкциясыны ыайлыы. Ебек сыйымдылыы Материал сыйымдылыы Энергия сыйымдылыы Технологиялы зіндік ны
Тасымалдауа олайлылы Тасымалдау операцияларынан жарамдылы Тасымалдауа дайындыты орташа затыы Тасымалдауа дайындыты ебек сыйымдылыы Белгілі трдегі затты тасымалдауына нім ондырысыны орташа затыы Тасымалдау кліктеріні олдану клеміні коэффициенті Жк тсіруді орташа затыы
Стандарттау мен сйкестендіру Стандартты, сйкестендірілген, наты элементтерді аныуы. олдану коэффициенті айталану коэффициенті бйым топтарына арналан зара сйкестендіру коэффциенті.
Патенттік ыты Патентті ораныс пен нім тазалыы Патентті ораныс пен нім тазалыыны крсеткіштері.
Экологиялы Эксплуатацияда не ттынуда оршаан ортаа сер ету дегейі оршаан ортаа шыарылатын зиянды оспалар млшері Зиянды блшектер алдытарыны ытималдыы
Экономикалы Жетілдіруге, дайындауа, эксплуатациялауа не ттынуа шыындар, сондай-а оны ндірісіні, олдануыны экономикалы тиімділігі Сапаны арттыруа кететін осымша шыындар осымша шыындарды телімділігі.
Сырты серлерге тратылы Ааулар мен жоалымдар ажеттілігін болдыртпайтын деу, сатау, тасымалдау дегейі. Шанан ораныс Ылалдылытан ораныс Ауа тімділігі Соыа беріктігі Тербеліске беріктігі Сырты магнитті рісті серіне трытылы Сатау мерзімділігі оректендіргіш заттарды саталынуы

 

лемдік практикада фосфорит агломератыны бір блігіні баса блігіні стінен артышылы дегейін баалау шін саралауды (класс, сорт) олданады. Саралау – бірдей функцияналды олданысы бар німге иеленген дреже не разряды. Алайда, оан сапа атысындаы ртрлі талаптар олданылады.

ртрлі дрежелер бойынша сапа крсеткішіні сыныптамасы 2.2-кестеде крсетілген.

Сапа крсеткіштеріні сыныптамасы

2.2-кесте

Дреже Крсеткіштер
Сипатталатын аситтер саны Бірліктік, комплексті, интегралды
Дрежені амту дегейі Базалы, салыстырмалы
Сипатталатын асиеттер Арнаулар, сенімділігі, ресуртарды тиімді пайдалану, ауіпсіздік, эргономикалы, технологиялы, тасымалдауа жарамдылы стандарттау мен сйкестендіру, патентті-ыты, экологиялы, экономикалы, сырты серлерге тратылы
Крсету дісі Табии, ндылыты, процентте
Анытау сатысы Болжанатын, зерттеуші-жобаланатын, ндірістік, тауарлы айналымды, сйкестендіруді не жоюды
Анытау дісі лшегіш, тіркеулі, есептеулі, тжірибелі
Крсеткішті абсолютті мніндегі сапаа сері Жаымды, жаымсыз
Шектеулер трі Аз емес, кп емес, аз емес жне кп емес
Сапа баалауды субъекттеріне атынасы Дайындаушыны, зірленушіні, ттынушыны крсеткіштері т.б.
Талдау объекттерін амту дегейі Объект бірлігі, біртекті объекттер жиынтыы, ртрлі объекттер жиынтыы

 

нім сапасын баалауа шешім абылдайтын крсеткіш анытаушы деп аталады.

Жалпылау крсеткіштері - фосфор агломератыны негізгі асиеттеріні жне оны салматалу коэффициенттеріні санды баалануын ескеретін орташа шама.

Фосфор агломератыны сапасыны оптималды мні дайындауа жне эксплуатациялауа кететін шыындар кезінде оны эксплуатациясынан е ажетті эффектімен жетіледі.

Фосфор агломератыны белгісі оны асиеттеріні сапалы не санды сипатамаларын, ал параметр тек санды сипаттамаларын бейнелейді. нім сапасыны жалпылау крсеткіштері комплексті болып келеді. Ол асиеттерді жиынтыын сипаттайды.

Фосфор агломератыны сапасы крсеткіштеріні мндерін анытау дістері екі топа блінеді:

Апаратты алу дістері – бойынша лшеулі, тіркеулі, есептеулі, органолептикалы; оны алыну кздері бойынша – дстрлі, тжірибелі жне леуметтік.

лшеулі дісі таразы, микрометрлер, лактоденсиметрлер, аппараттар, ондырылар сияты техникалы ралдарыны кмегімен алынан фосфорит агломераты туралы апараттара негізделген.

Тіркеулі діс лшеу аппараттарын олданбастан, объектті, былысты, оианы есептелуіне, тіркелуіне, ізделуіне негізделген [7].

Есептеулі діс теориялы туелділіктер арылы не эмпирикалы жолмен алынан апаратты растырылан есептеулер болып табылады.

Органолептикалы діс адамны сезгіш мшелерімен (кру, сезі, иіс сезу) абылданатын німні сырты трі, иісі туралы апарат негізіндегі нім сапасын баалауа ммкіндік береді. Бл дістегі нтижелерді длдігі мен натылыы жмысты орындалатын адамдарды абілеттілігіне, біліктілігіне, дадылыына, соныменатар адам азасыны абілеттілігін арттыратын арнайы техникалы ралдары олдану ммкіндігіне байланысты болады.

Дстрлі діс сапа крсеткіштері лауазымды адамдармен, сенімділік ызметтеріні, есептеуіш орталытарыны, конструкторлы блімдерді, ксіпорынны есептеуіш блімшелері, стендтері, полигондары, арнаулы тжірибелі лабораториялары арылы аныталады.

Сараптамалы діс сараптаушы-мамандарды топтарымен абылданатын шешімдер негізінде сапа аныталады. Сараптамалы діс апаратты саралауды жне салматы шешуде олданылады. Саралау – заттарды, крсеткіштерді, асиеттерді, былыстарды, факторларды белгілі принципі бойынша атара орналасу. Ранг 1 сараптаушыларды е жоары намдылыында N е тменгі намдылыында иеленеді. Сараптаушылар ойларыны сйкестілігі W=R/Rmax конкордация коэффициентіні кмегімен аныталады:

W= (2.1)

Ал байланан рангтар шін формула бойынша:

W= (2.2)

Мндаы R – ранг балдары, m – сараптар саны, n – объекттер саны, n=1; N; T- j сарабы рангтарыны бірдей сандары бойынша ауыту.

Саралау n20 кезінде жне одан да сенімді n<10 кезінде олданылады.

леуеттік діс сраулар барысында, анкеталар таралуында, конференциялар, крмелер, аукциондар йымдастыру жолымен алынатын німдерді ммкін не наты ттынушыларды пікірлері туралы апаратты талдауа жне оны жинауа негізделген.

Жоарыда келтірілген дістер баалауды жне шаруашылы техникалы ммкіндіктеріні наты масаттары мен ммкіндіктеріні шыанда олданылады.


нім сапасын квалиметриялы баылау

Квалиметрия деп – сапаны баалауды санды дістемесіне шешімді тратауа олданылатын, нім сапасын басару мен стандартаудаы ылыми аума. Квалиметрияны негізгі міндеті, німні ажетті сапа крсеткішіні номенклатурасын анытау жне оны оптималды маынасын, онымен оса сапаны санды баам дістемесін талылау, уаыт мерзіміндегі сапаны згерулік есеп дістемесін жасау.

нім сапасын квалиметриялы баалауда сапа крсеткіші мен асиет тсінігімен ерекшеленеді. Сапалы немесе санды мінездемедегі р асиетті немесе нім жаыдайын нім белгісі деп атайды [8].

нім сапасы - бл німні таайындалуына сйкес белгілі бір ажеттіліктерді анааттандыруа оны жарамдылыын негіздейтін нім асиетіні жиынтыы. Бл анытамадан байайтынымыздай, нім сапасыны бастапы сипаттамасы ретінде оны асиеті абылданан.

нім асиеті — німді ндіру, ттыну кезінде байалатын німні объективті ерекшелігі. рбір белгілі бір нім трі ртрлі кптеген асиеттерге ие, оларды жиынтыы оны баса німнен ажыратуа ммкіндік береді.

нім сапасымен байланысты барлы аспектілер нім сапасы туралы ылыммен зерттеледі. Сапаны санды баалау дістерін біріктіретін, осы ылымны негізгі салаларыны бірі - квалиметрия (лат. quails/ сапасы андай + гр. /metron/ лшеу).

нім сапасыны дегейін баалау шін деференциялды, комплексті немесе аралас дісті олданады.

Диффрециалды діс – оларды айсысы бойынша базалы лгі дегейіне жеткен жне айсысыны мні базалытан кбірек ерекшеленетінін анытау шін, бірлік крсеткіштерді олдануа негізделген. нім сапасыны атынасты крсеткіштеріні есебі (Qi) келесі формуламен есептеледі:

(2.3)

мндаы:

Рі – бааналатын і – ші сапа крсеткішіні мні.

Ріb – і-ші базалы крсеткішті мні.

i=1,…n- бааланатын сапа крсеткішті мні.

Сапа крсеткіштері шін нормативтік шектеулер бар болса атысты крсеткішті келесі формула бойынша есептейді:

 

( 2.4)

 

Мндаы: Pin - i-ші крсеткішті нормативтік мні.

Егер есептеу нтижесінде бір атысты крсеткіштер жасы, ал біреулері нашар болып шыса, комплексті немесе аралас баалау дісін олданады. р крсеткішті мні айтарлытай болады.

Комплексті діс – бірлік крсеткішеріні функциясын крсететін, німні жалпыланан сапа крсеткішін олдануа негізделген жалпыланан крсеткіш німні негізгі таайындалуын крсететін басты крсеткішпен сипатталкы ммкін.

Егер ажет апарат болса басты крсеткішті анытайды жне бастапы косеткіштерден функционалды туелділікті орнатады.

 

Диференциялды діспен сапа крсеткіштерін баалау келесідегідей:

1. Фосфатты ангидритті (Р2О5) массалы лесі,%, кем емес

q1 = 24 / 21 = 1.15

 

2. Ерімеген алдыты массалы лесі, %,

а) арты емес

q2,1 = 28 / 26 = 1.07

 

б) кем емес

q2,2 = 26 / 24 = 1.08

 

3. Темір оксидіні (Fe2O3) массалы лесі, %, арты емес

q3 = 6 / 4.5 = 1.33

 

4. Темір оксидіні (Fe2O3) массалы лесі, %, арты емес

q4 = 4 / 3,6 = 1.11

 

5. Ылал бетіні массалы лесі,%, арты емес

q5 = 3 / 2,5 = 1.2

 

6. Массалы лесті блігі, 10мм, %, арты емес

q6 = 15 / 13 = 1.15

Фосфор агломератын диференциялды діспен сапа крсеткіштерін баалау мліметтері 2.3-кестеде келтірілген.