німді жне сапа жйесін сертификаттау

 

Сапаны баалауды кптеген формаларыны е негізгісі сертификаттау болып табылады. Сертификаттау латын тілінен аударанда «дрыс жасалан» деген маынаны береді. Ол сертификатталатын німге сынау жргізу жне ндіріс шарттарын баалау, осы рдістерді орындалуын баылау жне туелсіз орган тарапынан нім сапасын адаалауа негізделінген. Осы барлы операцияларды йлесуі ттынушы шін маызды кез келген нім сипаттамаларын нормативті жаттамаларда белгілеу мен баылауа ммкіндік береді. Осыны нтижесінде сертификаттау оларды орнатылан талаптара ата сйкестігіні сенімді кепілі ана емес, осындай сйкестік туралы сенімді апарат кзі ана емес, сонымен атар нім сапасын тиімді жоарылату ралы мен стимулы ретінде ызмет етеді.

Сапаны басару дегеніміз - экономикалы, йымдастырушылы, техникалы жне баса да іс-шараларды ткізу, тауарды мірлік циклыны барлы кезеінде ндірісті жоары сапасымен амтамасыз ету [10].

Сапаны басару принциптерін арастыру кезінде басару функцияларыны мынадай рамы аныталды: оршаан ортамен рекеттесу, сапа саясаты мен жоспарлау, персоналды оыту жне ынталандыру, сапа бойынша жмыстарды йымдастыру, сапаны баылау, сапа туралы апарат, іс – шараларды жасап дайындау, шешімдер абылдау, іс – шараларды іске ендіру. Бл кезде, брын айтанымыздай, бл функцияларды бір блігі сапаны кімшілік басаруа (quality management), ал келесі блігі шапша басаруа (quality control) жатады. Бл барлы функциялар сапа ілмегі трінде зара байланысан жне ксіпорын шеберінде сапаны басару процесіні жиынтыы болып табылады.

Ксіпорын ызметтері ойдаыдай жргізілуі жалыз ана ішкі факторлара байланысты емес. Ксіпорын ашы жйе, сондытан оны жетістігі оршаан ортаны траты згеруін аншалыты ескеретіндігіне, оан зіні ішкі рылымын жне басару дістерін бейімдеуіне де байланысты. Бл проблеманы шешуге ішкі жне сырты факторлар ескерілетін менеджментте белгілі басаруа жадайлы (ситуациялы) ыай кмектеседі. Басару ылымына сйкес жетістіктерге жету шін мндай ыайды (процестік, кешенді жне баса да белгілі ыайлармен атар) сапаны басару кезінде толы пайдалану ажет.

Нарыты экономикада сапа мселесі экономикалы, леуметтік, жне экологиялы ауіпсіздік мір сру дегейін жоарылатуды маыздыболып табылады. Сапа - стратегияны зірлеу, ндірісті ымдастыру, маркетинг жне т.б. рекеттеріні барлы жаын тиімділігін сипаттайтын комплексті тсінік. Сапа жйесіні маызды раушысы нім болып табылады. Сапаа халыаралы дегейдегі талаптар 9000 сериялы ИСО стандарттарымен аныталан. Бл стандарттар ндірістік процестерге, басару саласына тікелей басып кірді жне сапаны амтамасыз ету жйелеріне наты талаптар орнатты. Олар сапа жйелерін сертификаттауа бастама болды. Менеджментті дербес баыты – сапа менеджменті пайда болды. Сапаны азіргі заманы басару сапа басару бойынша рекет тиімді болуммкін емес, бл рекет німді ндіру процесінде іске асырылуы тиіс. Сапа кптеген кездейсо, жергілікті жне субъективті факторлар серінен аныталады. Бл факторларды сапа дегейіне серін алдын алу шін сапаны басару жйесі ажет. Сонымен атар, жеке блшектенген жне эпизодты рекеттер емес, сйкес сапа дегейін амтамасыз ету масатымен німді ндіру процесіне траты сер ету шараларыны жиынтыы ажет.

рдістік келісімге негізделген сапа жйесін ру кезінде ИСО 9000:2000 сериялы стандарттары маызды болып табылады.

рдістік келісіммен траты жетілдіруге бейімделуі арнайы дайындыты ана емес, сонымен бірге йымны аымды жмысыны жасы йымдастырыландыын да талап етеді. ндірістік процесті жеке лшенетін элементтерін (мысалы, тасымалдау, сатау, жне т.б.) ерекшелеу тіркеу жне баылау жйесінде ата згертулерді ана емес, сонымен атар йымны басару рылымында белгілі тзетулерді талап етеді. Содытан, ксіпорынны халыаралы стандарттарды жаа концепциясына ту кезінде за дайындыты талап етеді. нім сапасын басаруды бірнеше категориялары бар [11].

нім сапасын басаруды категорияларына мыналар жатады:

· басару субъектісі – басаруды басарушы органы, німні техникалы дегейі мен сапасына жетуді амтамасыз ететн ызыметкерлер;

· басару объектісі – німні техникалы дегейі мен сапасы;

· басару масаты – нім сапасыны жоспарланатын жаыдайы;

· басару критерилері – німні белгіленген сапасын алу бойынша басару масатын жету дегейін сипаттайтын крсеткіш;

· басаруды арнайы функциялары – нім сапасын басару масаттарымен жне басару субъектісі мен объектісі сипаттамаларымен, халышарушылыын, салаларды, бірлестіктерді, ксіпорындарды басаруды жалпы немесе наты функцияларына атынасу белгілері бойынша топталан нім сапасын басару міндеттері жиынтыымен аныталатын басарушы серлер мазмны;

· басару дістері – алдына ойылан масаттара жету мддесінде нім сапасы жне техникалы дегейі крсеткіштеріне сер етуді басару дістері;

· басару ралдары – з функцияларын атару шін басару органдары пайдаланатын ралдар (ЭЕМ, йымдастыру техникалары, нормативті техникалы жаттар жне т.б);

· басару арым-атынастары – нім сапасын басару функцияларын жргізу процесінде туындайтын адамдар мен жымдар арасындаы арым-атынастар;

· басару шешімдері – німні техникалы дегейі мен сапасын арттыру масатына жету шін іс-шаралар жргізуге баытталан жетік басшыны немесе басаруды ала органыны шешімі;

· сапа бойынша шінші жаты, яни сертификаттау органыны кепілдемесіні болуы.

Фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау азастан Республикасы Мемлекеттік сертификаттау жйесі (Р МСЖ) зырында жзеге асырылады.

Р МСЖ жмыстарын басаруды стандарттау, метрология жне сертификаттау бойынша атарушы орган жзеге асырады, ол азастан Республикасы кіметімен аныталады.

Р МСЖ негізгі масаттары болып келесілер есептеледі:

- фосфор немесе фосфор німдеріні, процестерді, жмыстарды, ызметтерді адамдарды денсаулыы жне мірі, азаматтар мліктері жне оршаан орта шін ауіпсіздігін амтамасыз ету;

- фосфор немесе фосфор німдеріні сапалары сратары бойынша ттынушылар ызыушылытарын орау;

- саудадаы техникалы барьерлерді аластату, ішкі жне сырты саудаларда німні бсекеге абілеттілігін амтамасыз ету;

- азастан Республикасыны бірыай тауарлы нарыында зады жне физикалы тлалар іскерліктері шін, сонымен атар халыаралы экономикалы, ылыми - техникалы іскерліктерде жне халыаралы саудалара атысуы шін ажетті шарттарды ру.

азастан Республикасы аумаында фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау ерікті жне міндетті сипатта болуы ммкін. Міндетті растауда фосфор немесе фосфор німдеріні адам міріне жне денсаулыына ауіпсіздігін, оларды млігін жне оршаан ортаны орауды амтамасыз ететін техникалы регламенттерді, наты стандарттарын жне баса да нормативті жаттарды міндетті талаптарын сйкестігі расталады.

Міндетті сертификатттауа жататын фосфор немесе фосфор німдеріні тізбесін жне фосфор немесе фосфор німдеріні сйкестігін, сйкестік деклорациясы арылы растайтын тізбелі азастан Республикасыны кіметі бекітеді.

Ерікті сертификаттауда фосфор немесе фосфор німдеріні сйкестігі стандарттара немесе басада тінуші тадаан нормативті жаттара, жне де тінішіні арнайы талаптарына сйкестігін растайды. Шетелден келінген фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттауды сертификациялы сынау арылы немесе берілген жаттарына сйкестік тінішін арау немесе ПМГ - 36, Р СТ 3.9 жне стандарт талаптарына сай шетел сертификатын тану арылы жргізіледі. Республика да таныма жататын сйкестік сертификаты болмаан жадайларда фосфор немесе фосфор німдеріні лгісін азастан Республикасыны рекеттік техникалы регламенттерінде немесе нормативті жаттарында бекітілген ауіпсіздік крсеткіштеріне сйкес сертификатциялы сына жргізу арылы жзеге асырылады.

тінілген немесе соан сас німге республикадаы нормативтік жатты болмаан жадайында фосфор немесе фосфор німдерін жіберетін ел (фирма) тініш сынан нормативті жаттарына сйкес жргізеді.

Фосфор немесе фосфор німдеріні сйкестігін растауды тіркеу саласына сйкес сертификаттау жніндегі тіркелген органдар, ал олар жо болса кілетті орган берген сертификаттау жніндегі жмыстарды жргізуге біржолы рсат бойынша зыретті мекемелер жргізіледі..

азастан Республикасыны МСЖ аясында сертификаттау сынатарын ткізуге тек аккредиттелген сына зертханалары (орталытары), німді сертификаттау кезінде олданылатын нормативті жаттарда крсетілген сынатарды з аккредитациясы аясында ана ткізе алады. Сертификаттау кезінде аккредиттелген сына зертханалары жо болан жадайда кілетті йым аккредиттелмеген, біра сынаты объективті нтижесін бере алатын сына зертханасында ткізуге біржолы рсаты бойынша ткізіледі.

тінуші сйкестікті растауа шыатын барлы шыынды оны нтижесіне арамай сертификаттау йымы мен сына зертханалары мен отыран келісім бойынша тгел тлейді. Келісім тек сертификаттау йымымен ана жасалуы ммкін, бл жадайда німні сйкестігін жргізуде атынасушылармен есепті зі айырысады.

Фосфор немесе фосфор німдеріні сйкестігін растау жмыстарына тлемаы тлеу тртібі Р СТ 50.3.01 тртібінде бекітілген.

Стандарты негізінде сертификаттау йымдары фосфор немесе фосфор німдеріне сертификаттауды жргізуді наты процедураларын бекітітін (егер олар брын зірленбеген болса) арнайы тртіптерді, азастан Республикасыны МСЖ [1], [2] аккредиттеу кулігі бойынша жне стандарт талаптарын сай зірлейді.

фосфор немесе фосфор німдерін сертификттау арылы сйкестігін растауды жргізу реті былай:

азастан Республикасыны МСЖ німді сертификаттау жмыстарын жргізуді мына реттермен кздейді:

- сертификаттау йымына тініш беру (сйкестік тінішін) жне оны арау;

- тініш (сйкестік тінішін) арау, сертификаттау лгілерін тадау нтижелері бойынша шешім абылдау;

- тініуші мен сертификаттау йымыны арасында сертификаттау жмыстарын жргізу туралы келісімге отыру;

- тінілген німді састыру, лгі іріктеу жне оны сына зертханаларын жргізу туралы келісімге отыру;

- тінілген німді састыру лгі іріктеу жне оны сына зертханаларына жіберу;

- тінілген німні лгілерін сертификаттау сынатарын жргізу жне де баса да сертификаттау лгілері бойынша жмыстарды жргізу;

- Сына нтижесін талдау немесе сйкестік тініші бойынша берілген жаттарды арау;

- сйкестік сертификатын беру ммкіншілігін беру туралы шешім абылдау;

 

- сертификатты азастан Республикасыны МСЖ мемлекеттік тізіміне тіркеу жне оны тінушіге беру, сйкестік белгісімен німді табалау (егер ол сертификаттау лгісі бойынша кзделген бойынша) ыын беру;

- фосфор немесе фосфор німдеріні сертификатталан сипаттарыны тратыыына жне сапа менеджмент жйесіні жзеге асуына (егер ол сертификаттау лгісі кзделген болса) инспекциялы баылау жргізу;

- фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау туралы апарат беру;

тініш беру жне оны арау

Фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттауды тушіні аккредиттеу аясына осы фосфор немесе фосфор німдері кіретін сертификаттау йымына берген тініші негізінде жргізіледі.

тініш сертификаттау йымымен бірлесе отырып фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау шін сертификаттау лгісін тадайды.

Фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттайтын бірнеше йым болан жадайда тінуші з тінішін оны кез-келгеніне жіберуі ммкін.

Сертификаттау йымы, тініш алынан жне жне тіркелген кннен бастап 2 апта ішінде, тінушіге тінішті арау негізінде шыарылан шешімді жне тінілген фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау жмыстарын жргізуге арналан 2 дана келісімді жібереді.

Шаын ксіпкер субъектері шін бл жмыс бір апта ішінде жргізілуі тиіс.

тініш бойынша абылданан шешімде сертификаттауды негізгі жадайлары крсетіледі: сынылан сертификаттау лгісі сына зертханасы сертификатталан німге ткізілетін инспекциялы баылау.

тініш бойынша абылданан шешімні кшірмесін аптаманы сертификаттауа атысушылара жібереді.

тінішті анааттандырылмаан жадайда сертификаттау йымы тініш бойын шешімімен бірге наты негіздегі бас тарту мен бірге оны меншікті жаттарын айырады.

тінуші фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау жмыстарын жргізуге келіскен жадайда, ол сертификаттау йымына зі ол ойан келісімні бір данасын жне осы келісімде крсетілген шамадаы алдын-ала тлем аысын сертификаттау йымыны есепшотына жіберілген туралы жат кшірмесіне бірге жібереді.

Сонымен бірге тінуші, ажетіне орай, сертификаттау йымымен тінілген німні лгісін іріктеу мерзімін келіседі.

лгіні іріктеу жне німді састыру.

тінілген аптаманы лгіні сертификаттау йымы іріктейді.

ажетіне орай сертификаттау йымы лгі іріктеуді аккредиттелген сына зертханасына жктеуі ммкін.

Сертификаттау йымы лгі іріктеуді тінушіні зінеде жктеуі ммкін. Бл жадайда тінуші бйрыымен таайындалан ш адамнан кем емес тратын туелсіз йымдарды кілдеріні ралан білікті коммиссия лгіні іріктейді. Комиссия мшелеріні жмыс тлеміні тінуші тлейді.

Іріктелетін лгі саны оны іріктеу дістері, састыру жне сатау тінілетін німні нормативті жаттарында крсетілген талаптарына сйкес болуы тиіс. Бндай нормативтік жат жо боланда немесе оларды талаптары жетімсіз боланда, лгіні сертификатту йымы абылдаан дістерге немесе баса жаттара сйкес іріктейді. Іріктелетін лгіні конструкциясы, рамы жне ндіру технологиясы ттынушыа (тапсырушыа) жіберілетін, тінілген німмен бірдей болуы тиіс.

Р СТ 1014 талаптарына сйкес ажетті тріне састырылан, іріктелген лгіні іріктеген адамдарды (комиссияны) кз алдында апталады жне пломбыланады (егер оны ажеттілігі немесе ммкіншілігі болса). Содан со іріктеу актісі жне рамы мен мазмны сертификаттау йымы бекіткен техникалы жатты есептелген данасымен бірге стандарттау йымы анытаанаккредиттелген зертханаа орталыы жіберіледі. німді сертификаттау кезінде олданыладын лгілеімен іс істеуді Р ЕР 50.3.19 жадайларын басшылыа алу ажет.

Сертификаттау масатында сынау жргізу

Сына зертханасы тінілген фосфор немесе фосфор німдеріне сынаты сертификаттау йымымен сынау дістерін бекіткен нормативті жат крсеткен мерзім ішінде жргізуі тиіс. Е болмаса крсеткіштерід бірінен сынауларды жаымсыз нтижелерінде фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау масаты мен сынаулар тотатылады.

Хаттама ретінде дайындалан сына зертханасы сертификаттау йымына жібереді

Сынаты теріс нтижесі боланда сертификаттау йымы сйкестік сертфикатын бермеу туралы шешімді сына хаттамасы мен бірге тінушіге жне кілетті йыма жібереді.

тінушіні тініш беру кезінде олында кілетті йымны мемлекеттік баылау блімшесіні кілі іріктеп, азастан Республикасыны МСЖ аккредиттелген немесе танылан сына зертханасында сыналаны туралы сына хаттамасы болан жадайда сертификаттау йымыны шешімі бойынша фосфор немесе фосфор німдеріні сыналан крсеткіштерін сына жргізбеуі ммкін.

Егер нормативті жатта бекітілген сынаа шыатын шыын амбат, мерзімі за, жне де иын тасылатын заттар, сертификаттау сынаы крделі, лгі іріктеу ымбат болан жадайда сертификаттау йымы сертификаттау сынаы мен сертификаттау йымыны кілі атысатын ндіріс процесінде тетін сынаын біріктіру туралы шешім абылдауы ммкін.

Сйкестік тінішін арау жне ндіріс жадайын талдау

Сертификаттау лгісіна байланысты фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау сынаынан ткізкізгенінен баса ндіріс жадайын тадау (2,3,4,10 лгілері,), ндірісте немесе сапа менеджменті жйесін сертификатттау (5 жне 6 лгілері) жргізіледі. ндіріс жадайын талдау сертификаттау йымыны фосфор немесе фосфор німдеріні жне оны ндіріс ерекшелігін еске ала отырып жасаан бадарламасы бойынша жргізіледі.

Бл кезде:

 

- нормативтік жне техникалы жаттармен амтамасыз етілуі, оны жадайлары;

- технологиялы процестерді сатау жне оны метрологиялы амсыздану жадайлары ;

- кіріс абылдау, тексеру жйелері жне кезедік сына жргізілуі болуы;

- сертификатталан нім сапасыны тратылыы

- саталу жадайларыны болуы;

- шаымдарды есепке алу жне талдау тексеріледі;

Тексеру нтижесі акт пен аяталады жне ажетті орытындысымен тінушігі беріледі. Тексеруді теріс нтижесі болан жадайда тінілген німді тадалан лгі бойынша сертфикаттау жмыстары тотатылады да, ол туралы сертификаттау йымы ш кн ішінде тінушіге жазба трінде хаттар береді. Аныталан жетіспеушіліктерді жойан со немесе сертификаттауды баса лгісін тадаан тінукші сертификациялауа жаа тініш береді.

тінушіде азастан Республикасы МСЖ йымы немесе азастан Республикасы МСЖ танылан йым берген ндіріске немесе сертификатталан фосфор немесе фосфор німдеріні ндірісіне немесе сапа жйесе менеджментіне сертификаты болан жадайда, ндіріс жадайын талдау ажеттігі жо.

Сапа жйесі менеджментіні немесе ндірісіні сертификаттау процедуралары жеке де жне фосфор немесе фосфор німдерін сертификаттау процедураларына осымша болуы ммкін. Екі жадайларда да бл жмыстарды німге сйкестік сертификатын бермес брын жргізіледі.

Сапа жйесі менеджментіні немесе ндірісіні сертификаттау тртіптері Р СТ 3.15.1, Р СТ 3.15.2, Р СТ 3.15.3.

Инспекциялы баылау

Сертификатталан німге инспекциялы баылауды. Егер ол сертификаттау лгісімен кзделген болса. Сертификат берген йымы жргізеді.

Инспекциялы баылау сертификатты рекеті мерзіміне жне фосфор немесе фосфор німдерін сйкестік белгісімен табалау ыына бірреттен кем емес, кезедік жне жоспардан тыс баылаулар арылы жргізіледі. Инспекциялы баылауды кезеін сертификаттау йымы анытайды. Жоспардан тыс баылауды сертификатталан фосфор немесе фосфор німдеріне шаымдар тскен кезде жргізеді.

Инспекциялы баылауды жмыс трін, клемін жне кезедерін, сертификатталан лгісін аптаманы сипаттарыны тратылыын, аптаманы ауіптілік дрежесін, ндіру клемін ескере отырып сертификаттау йымы анытайды.

Инспекциялы баылауа детте мына жмыстар тіркеледі:

- сертификатталан фосфор немесе фосфор німдеріне тскен апараттарды талдау;

- фосфор немесе фосфор німдеріні сапасыны тратылыына ажетті жадайларды сатауды тексеру;

- фосфор немесе фосфор німдерін сынау жне оны нтижесін талдау;

- баылау нтижелерін дайындау жне шешімін абылдау;

Наты фосфор немесе фосфор німдеріні ндірісіні жне сапа жйесі менеджментіні сертификаты болан жадайда жне инспекциялы баылауды нтижесі о болса фосфор немесе фосфор німдеріні тратылыы жадайында талдау жргізілмейді.

Инспекциялы баылау нтижелері бойынша сертификаттау жніндегі орган сйкестік сертификатыны рекетін тотатып немесе жоя алады, мына жадайда:

1) Инспекциялы баылауды теріс нтижелері

2) ндіріс технологиясыны бзылуы немес кез келген крсеткішті нормадан ауытуы;

3) Сертификаттау жніндегі органмен келіспей сертификатталан німні сапасы мен ауіпсіздігіне сер ететін згерістері бар нормативтік жаттарды пайдалану;

4) Сертификаттау жніндегі органмен келіспей ндіріс технологиясыны, баылау, орау, табалау, сатау жне т.б. тсілдеріні згеруі;

5) Сертификатталан німді ндіруді тотату немес ндірісті зін жою.

Сйкестік сертификатын жойан немесе рекет ету мерзімін тотатан жадайда німді Сйкестік белгісімен табалау ыы автоматты трде жойылады немесе тотатылады.