Са, Р, М оптимальды атынасы 1:1,5:0,7

Кальцийді жеткіліксіздігі кезінде:

ü гипертониялы криз дамиды,

ü жкті йелдерді токсикозы,

ü холестерин дегейі жоарылайды,

ü жйке жйесіні озыштыы кшейеді,

ü остеопороз дамиды.

Кальций кздері: ст жне ст німдері;

МАГНИЙ– фосфор алмасуымен тыыз байланыста, сондытан организмнен магний шыса, фосфор да блініп шыады. Магнийді ішекте сіуіне т ышылы ажет.

Магнийді ролі:- кмірсу, фосфор алмасуына атысады;

-рысуа арсы жне тамыр кеейткіш сер береді;

-ішек перистальтикасын реттейді, т блдіреді;

-нерв озыштыын тмендетеді;

Организмде магний жетіспесе артерия абырасында, жректе, блшы етте кальций кп млшерде жиналып, тамыр серпімділігін тмендетеді. Сондытан гипертония ауруында магнийге бай емдм сынылады. Сонымен атар магний жетіспеушілігінде бйректе нефротикалы былыстармен дегенеративті згерістер дамиды.

Магнийді негізгі кздері: днді-даылдар, жармалар, брша;

жануар текті азытарда магний те аз.

НАТРИЙ– клеткадан тыс жне тін аралы алмасу процесіне атысады;

- ышыл-сілтілік тратылыты, осмосты ысымдыстап трады;

- бйректен мочевинаны шыуына атысады;

- асазанда тз ышылыны тзілуіне атысады;

- су алмасуа атысады;

- калий антагонисті болып табылады;

- хлормен бірге ан плазмасы жне тінні рамдас блігі;

Натрий кзі: барлы азы-тлікте аз млшерде кездесіп, кбінесе организмге ас тзымен тседі. алыпты жадайда ересектер тулігіне 4-6 грамм натрий олданады, ол 10-15 грамм натрий хлоридіне сйкес. Натрийге деген туліктік ажеттілік – іш ткенде, суда, кп терлегенде, ауыр жмыспен айналысанда, калийге бай сімдік таамдарын пайдалананда артады. Ал тза деген шектеу анмен амтамасыз етілуі бзылыстарына байланысты ісіну, бйрек ауруларында ойылады.

КАЛИЙ – организм тіршілігі шін организмнен сйытыты

шыаруды кшейтеді;

клетка ішілік алмасу буфер жйесіні тзілуіне атысады;

блшы етке нервтік озу ткізуіне атысатын ацетилхолинні тзілуіне атысады;

рамында натриі аз, калиі мол емдм жрек жетіспеушілік ауруларында, организмде су жиналанда беріледі.

Калий кздері: шабдалы жемісаы – 2043 мг.

абрикос жемісаы – 1717 мг.

кептірілген шие – 1280 мг;

ара рік –864мг; мейіз-860мг; картоп-568;

ФОСФОР– кальций сияты сйек тіні алыптасуына атысады. Фосфор осылыстары нерв жйесі мен ми тіні ызметіне, блшыет пен бауыра сері зор. Фосфор сіімділігі таам рационындаы белок, май, кмірсу, кальций млшеріне байланысты. Егер белок жеткіліксіз болса, фосфора деген мтажды крт артады. Таамдаы кальций мен фосфор йлесімділігі 1:1,5. Кальцийге араанда фосфор жасы сіеді. йткені оны фитин ышылымен байланысы сіімділігін тмендетеді.

Фосфор кздері: ст німдері, балы, жмырта;

сырда – 600 мг; рмебрша – 504 мг;

жмырта сарыуызында – 470 мг;

 

Адамны таматануында микроэлементтерді маызы

Мырыш

Мырыш- маызды микроэлементтерге жатады, оны бойды алыпты суіне, су стіндегі азаны дамуы мен жынысты жетілуіне, репродуктивті жйе мен ттемелікті олдауда, ан ндірімі мен тіндік біту рдістерін амтамасыз етуде тікелей сері бар. Мырыш дм жне иіс сезу рецепторларыны ызметі шін де ажет.

Мырыш азада барлы тіндер мен сйытытарда болады. Баалаулара сай азадаы мырышты млшері - 30 ммоль (2 г). Блшы етте азадаы мырышты 60% шоырланан, ал сйектегі млшері - 1.5-3 ммоль/г (100-200 мг/г) - 30% таяу. Аз салматы денеде мырышты млшері шамамен - 0.46 ммоль/г (30 мг/г). Мырыш ан сарысуында тез алмасатындытан онда минералды жалпы клеміні 0,l% ана болады. Бл дегей гомеостатикалы баылауда болуы керек. Мырышты жоары млшері кзді тамырлы абыында (4,2 ммоль/г или 274 мг/г) жне уы асты безінде (4,6-7,7 ммоль/л или 300-500 мг/л) шоырланан [1].

Мырыш кмірсуларды, майларды, нуклеин ышылыны тзілуі мен ыдырауында атысатын 300 ферменттерді маызды рамблігі, рі баса да микронутриенттерді алмасуына атысады. Мырыш жасушаны рамбліктері мен жарашаларыны молекулалы рылымын тратандырып, жасушалар мен мшелерді ттастыын олдауа лес осады. Мырыш полинуклеотидтерді тзілуі мен генетиклы айындалу рдісінде маызды роль атарады. Осындай негіздік рекеттерге атыстыы мырышты тіршілікті барлы саласында алмастырылмайтындыын білдіреді. Мырыш ттемелікті жасушалы жне гуморальды жаына сер етуімен ттемелік жйеде орталы роль атарады.

Адамдардаы ауыр мырыш тапшылыыны клиникалы ерекшеліктері бойды суіні, жынысты денсаулы пен сйекті жетілуіні кешеуілдеуімен, теріні заымдануымен, іш тумен, шашты мол тсуімен, тбетті тмендеуімен, ттемелік жйедегі ааулара байланысты жпалара бейімдікпен, мінез-лыты згеруімен сипатталады. Мырышты тапшылыыны жеіл трі мен шегіне таяу жадайлардаы сері аса айын емес. Адамдардаы мырыш жеткіліксіздігіні жеіл трі бойды суі мен ттемелік оранысты нашарлауынан білінеді.

 

Мырышты таамды кздері

Адам мырышты негізінен тааммен алады. Мырыш сіресе, теіз німдерінде (устрицаларда, моллюскілерде, майшабатарда), сиыр етінде, сорпалы німдерде, сыра ашытысында, бидай днінде, асаба тымында, аражидекте, т.б. кп млшерде болады. Мырышты биоммкінділігі жоары болуы шін А жне В6 друмендері ажет, ал тежеуіштері – мыс, марганец, темір жне кальцийді кп млшері.

 

 

Селен

Селенні биологиялы ролі туралы айтыланда, оан тн асиеттер аны крінеді.

Селен – кптеген гормондар мен ферменттерді рамына кіретін биологиялы белсенді микроэлемент боландытан, адамны барлы мшелері мен жйелерімен байланысты. Селенні электрофизикалы асиеттері – табиатты оан тым уалау ызметіні бір блігін артуы. Оны азаа баса микроэлементтермен бірге тсуі азаны алыпты ызмет атаруы шін ажет. рпа келу, даму, артаю – бл табиатты селенге артан тым уалау жніндегі ызметтері, селен бл рдістерді брінде атысады.

Бос, сілтілік, ауаны жасы ткізетін топырата селен жасы еритін, сімдіктермен жасы сіірілетін селенаттар трінде болады. ышыл, батпаты топырата селен аз еритін, тмен биоммкіндікті кешендер трінде болады.

Ерлерді селенге ажеттілігі йелдердегіден грі жоары, ал жктілік пен бала емізу (сіресе, босананнан кейінгі 7-12 айда) кезеінде бл микроэлементке ажеттілік едуір артады. Ал кейбір авторларды айтуынша, ересек адамны селенді ттынуы р геохимиялы ірде р трлі, 11 - 5000 мкг/кн шамасыны арасында згереді, ал оны ттынуды е тмен ауіпсіз дегейі кніне - 20-40 мг.

Селенні таамды кздері.

Селен барлы дерлік таам німдерінде болады, ал кп клемі кокоста, пістеде, шоша майында, сарымсата, теіз німдері мен асты даылдарында кездеседі. Зйтн майында, сыра ашытысында, брша тымдастарда, зйтн жемістерінде де млшері мол. Асты даылдары - азастан халыны басым кпшілігі шін селенні негізгі таамды кзі.

Е друмені селенні сіуіне сері бар.

Физиологиялы дегейде селенні негізгі ызметтері :

ü Блшы еттерді алыпты ызметтік жадайы;

ü Ттемелік сйкес жауап;

ü сперматогенез;

ü эндрокиндік алыпты ызмет (аланша, йы жне жынысты бездер);

ü ісікке арсы механизмдер;

ü сулеге арсы механизмдер.

Селенні тапшылыы - эндемиялы аудандардаы балалар мен жасспірімдерде пайда болатын ос ерекше йгіленімдер кешеніні дамуыны негізгі этиологиялы ыпалы: Кешан ауруы (жасспірімдік кардиомиопатия) мен Кашин-Бек ауруы (эпизифарлы жне буынды шеміршекті остеоартропатиясы).

Селенні тапшылыы жрек-антамыр дерттері мен атерлі ісіктерді дамуыны ауіпті ыпалдарыны бірі саналады. Шашыраы склероз бен трлі миопатияларды селенні тапшылыымен байланыстыран пікірлер бар.

Марганец. Бл микроэлемент бауырда, бйректе, йы безі жне бас миында болады. Марганец майлар мен кмірсуларды алмасуына, сйек жне днекер тініні тзілуіне, су мен рбітуді алыпты ызметіне атысады. Марганец ртрлі ферменттерді активаторы болып табылады.

Марганецті жеткіліксіз тсуінен жрек айну, су, дене салмаыны жне андаы холестерин дегейіні тмендеуі болады. Ересек адам шін бл микроэлементті туліктік ажеттілігі 3—5 мг. Жармалар, брша тымдастар жне жаатарда марганецті млшері жоары. Кофе мен шайда марганецке бай.

Хром. Сйек, блшы ет, эпителий тіндерінде жоары концентрациясы кездеседі. Жас лайан сайын организмдегі млшері азаяды. Хром ащы ішекте сііріледі. Хром организмде екі трде кездеседі: швалентті жне алтывалентті. швалентті хром те маызды физиологиялы рл атарады. Хром май жне кмірсулар алмасуын реттеуге атысады, андаы холестерин дегейін азайтады. Хром глюкозаа деген толеранттылы дрыс стауына атысады, ол егде жастаы жне ант диабетімен ауыратын науастарда маызды рл атарады. Хромны организмге жеткіліксіз тсуінен перифериялы нейропатия дамиды. Ересек адам шін хромны туліктік ажеттілігі 150—200 мкг. Хром азы тліктерде аз млшерде кездеседі. Сиырды бауыры, с еті, брша тымдастар жне жармаларды рамында бл микроэлементті максималды млшері кездеседі.

Фтор те маызды микроэлемент болып табылады. Максимальды млшері тісте жне днекер тінінде кездеседі. Фтор организмге тскенде тез сіірледі (хлоридтерге сас). Фтор сйек тініні тзілуінде жне тіс тініні дентинасы жне эмалды тзілуіне атысады. Бл микроэлементті организмге жеткіліксіз тсуі кезінде остеопороз жне кариес дамиды. Ересек адам шін фторды туліктік ажеттілігі 3-5 мг. Организмге фторды арты тсуінен флюороз дамиды. Ол тіс эмаліні араюымен байалады. Организм шін фторды кзі су болып табылады. Суда фторды жеткіліксіздігі болса - суды фторлау ажет, ал арты болуында – дефторлау байалады. Фтор кп млшерде балы, бауыр, жаа, ой еті жне слы жармасында кездеседі.

 

БИОМИКРОЭЛЕМЕНТТЕР

ТЕМІР ролі: ан тзуге, ан рамын алыптандыруа, тотыу-тотысыздану реакциясына атысып, тіндік тыныс алу процесін жылдамдатады.

Темір жеткіліксіз тссе анемия дамиды. Темір организмде жинала алады, ал балаларда темір оры шектелген.