Аза халыны лтты аспаптары
Азастан Республикасы
Павлодар облысы
Качир ауданы
«Наз оыр»
Фольклорлы ансабіліні
Жылы атарылан
Іс-шаралар жніндегі есебі
Терекл ауылы. 2013ж.
аза халыны лтты аспаптары
аза нері мен мдениеті тарихында алатын орны айрыша жне халымызды мдени мратыны ішінде баса лтта, мемлекеттер де жо азаты кйшілік мрасыны алатын оны ерекше.
Атадан-балаа,рпатан- рпаа жаласан дстрлі нер рдісі екендігін рдайым жадымызда сатай отырып, лгі тту парыз.
аза зіні мын айтып жеткізетін, шерін тарататын, сан мы жыла тарихын жадында сатай алатын обыз, домбыра секілді діретті аспаптарды дниеге келген. Бл екеуі де ккірегі кмбеге толы халыты мшылары.Осы діреттерді тудырып, олара тіл бітірген ажап нер аза халынан шыан.
ткен тарихымыза, жріп ткен жолымыза, ата- мра аспап-тара рметпен арай отырып, осы тарихи ндылытарымызды жас жеткіншектерімізге жеткізуіміз керек. Мны зі жас рпаты бойына халыты нері мен дстрі, музыкаа деген сйіспеншілігі дарытады. Ой-рісіне, сана- сезімі мен ойлау абілетіне белгілі дрежеде сер етеді жрегі иман жолына жаын болады. Аспапта
ойнай білген баланы жаны нзік болып, бкіл болмысымен халыты дстрді з бойына сііре біледі. Музыкалы сауатын ашып, аспаптарды н ерекшелік- терін, дыбыстарын ажырата біледі.
нерді жасайтын да, оны рпатан- рпаа жеткізетін де халы. нерді адам тудырады, адамды заман тудырады. н жректен, перзент тілектен, кй кілден,брі де мірден туады.
Музыкалы эстетикалы білім беру жйесі негізі – балабашадан бастап алу ажет.Ол шін балалара шамасына лайы р трлі дыбысты аспап-ралдар даярлап,крсетіп, таныстырып, аспапта орындап крсету керек.
Мектептердегі кні бгінгі дейін ескіше жргізілетін н-кй сабаын «музыкалы-эстетикалы нер сабаы» трысында тередете оытса деймін.
Ерте заманда адамдар стармен,жан- жануарлармен сйлесе білген. Олар алдымен сты,жануарды дыбысын жасылап тыдап, кейін дл сондай дыбысты здері айтып круге тырысан.
Трлі дыбысты алдымен рып,сілкіп ойнайтын аспаптармен салды.
Біртіндеп жан - жануара белгі беретін дыбыстарды ойлап шыара бастады.рып, сілкіп ойнайтын аспаптарда затты шабысын,сты шанын, жануарды жргенін т.б.салатын болан. Аспаптар осылай «сйлей» бастады. Кейін аспаптар туралы ртрлі аыздар да шыа бастады.
Домбыра-шертпелі аспап,аза халыны тл аспабы, ос ішекті оыр дыбысты, негізінен кй тартып, н айтанда сйемелдеуші аспап ретінде ке таралан.Ішекті-шертпелі аспапа жатады.
| Екі ішекке бір тиекті ондырып. Ойнаймыз біз олымызды талдырып Білсе егер айта ойшы, балаан Бл ай аспап? Бл кдімгі-домбыра. |
Шертер–азаты ішекті кне аспаптарыны бірі.ш ішекті аспап. рылысы жаынан домбыраа сас. Бет апаы теріден салынан, сондытан дыбысы жмса, майда, оыр естіледі. Шертер айтып трандай шертіп ойнайды.
| Саз лемін тербетер. Ойыды да сергітер Домбыраа сайтын. ызы аспап-шертер |
Жетіген-азіргі олданып жрген аспапты ммкіндігі мол.Ол жеке аспапты музыканы сйемелдеуде , ансамбльдерде олданылады. Жетіген туралы халыта бір аыз бар. Ертеде бір шал мен кемпірді жеті лы болан екен. Кішкене кезінде олар асы ойнаанды те жасы креді. Бір кні елі лкен иындыа шырап жеті лы бірінен со бірі леді. Сонда р лыны ойнаан асытарын лкен татайшаны бетіне ойып, ішек таып аспап жасайды. Сондытан жетіген - деп аталды. Ішекті-шертпелі аспаптар тобы.
Асытары шашылады бетінен
Тзетеміз асытарды шетінен
Білсе егер айта ойшы,балаай.
Бл ай аспап? Бл рине- жетіген.
обыз–ыспалы аспаптара жатады.зіні табии ерекшелігі дыбыс бояуыны ндылыы мол аспап.Ааштан ойылып жасалады.
ылобыз-ос ыл ішекті,уелгі кезде жырауларды емші -балгерлерді, басыларды аспабы болса, азіргі кезде оркестірді негізгі аспаптарыны біріне айналды. зіндік айталанбас м-зара толы ні бар. Жеке орындауда, оркестрмен осанда да сазды ні оркестр бояуын лтты наыша, тылсым сезімге баурайды.
| Жан дниеді тербетеді толытып, Бл аспапты естігенде саз орыт бабам тіл бітірген, ай аспап? Бл рине асиеттіобызым. |
Асатая– сопалы сілкіп ойнайтын музыкалы аспап,ааштан жасалады. Тегіс бетіне трлі темірден жасалан,рнектелген сылдырматар ілінеді. Сілкіп ойнаанда сылдыраан дыбыс береді.
| Кездеседі бл аспап некен - сая, Сыырлаан оырауы зіне сай-а. Басыларды олында жрген талай, азаымны аспабы - асатая |
Даыра– рмалы,cілкілмелі аспапа жатады. Бет жаы апталып, ішіне сылдырма, оыраулар ілінген. Оны дыбысы оыр, жуан. Дрсілдеген дыбысы жан-жануарды аяыны шапша жрісін, кнні кркірегенін білдіреді.
| расы оны соарсы, Жиналып мнда аларсы. Естіледі жаыра, Дабыл аан - даыра. |
Дауылпаз- бет шанаы кн терімен апталан,азан трізді ш аяты аспап.
оырау– трмысты мірде ерекше орын алатын аспап. ні таза
шыуы шін жез немесе мыс металынан ттас йып жасалады.
Сыбызы-рмелі аспапты бірі арапайым лгісі кепкен дала урайынан жасалады.азіргі кезде шеберлер сыбызыны жеіл темірден, пластмассадан да жасап, олданып жр. Жалпы сыбызы аспабыны зіне ана тн бояуы,дыбыс шыару ерекшелігі бар.
Сазсырнай- рмелі аспаптар тобына жататын кне заманнан келе жатан демі сазды дыбысы бар аспап.Саз сырнайды кне нсасы 1968 жылы Отырар аласыны ескі жртынан табылды.Аспапты дыбысы табиатты ні трізді.Желді соуы, мны сусылы естілгендей болады. Осы аспапа арнайы жазылан шыармалар да баршылы.
| уені тамаша андай Таалдырар бар жанды – ай. Табиатты сазындай, ажайып аспап - сазсырнай. |
скірік -аспап 1974 жылы Маыстау облысы ірінен табылан. Аспапты скірік аталуы да табиат былысы мен атты соан желді ніне сас болуынан деп есептейді зерттеушілер. скірікті ні майда, лаа жаымды. Табиат былыстарыны,
старды сайраанын, сбиді жылаан дауысын салып, сан алуан
дыбыс шыаруа болады.
Шаобыз-тілшікті аспап, халы арасында ке тараан кне ас -
папты бірі. Темірден жасалады. Тіспен тістеп, темір тілшігін сау-
сапен озап дыбысын шыарады.
Му
| Музыка бояулары. |
| Музыкалы кркемдеуші ралдар. |
| за, ыса дыбыстар. |
| Аырын, атты дыбыстар |
| Биік, тмен дыбыстар. |
| Музыканы жылдамдыы. |
Тл жат
1. Аталуы: «Наз оыр»фольклорлы ансабль.
2.рылан жылы:2013 ж.
3.Материалды-техникалы база:концерттік киім-10 шт.(5-йел,5-еркек),10 домбыра,1 бас домбыра,1 шертер,1 обыз-прима.
4.Мекен жайы:Павлодар облысы,Теренкл ауылы,
Ауданды мдениет йі.