Физикалы асиеттері жне рылысы

Жалпы формуласы. Изомериясы, жіктелуі, аталуы

аныан нитроосылыстарды жалпы формуласы СnH2n+1NO2 не RNO2. Нитроосылыстарды изомериясы пропан туындыларынан басталады. Нитроосылыстар біріншілік RСН2NO2, екіншілік R2СНNO2 жне шіншілік R3СNO2 болады. Оларды нитро- деген сз осып кмірсутек бойынша оиды. Жйелік номенклатура бойынша нитротопты орнын цифрмен крсетеді.

СН3NO2 CH3CH2NO2 CH3CH2CH2NO2
нитрометан нитроэтан нитропропан 2-нитропропан

Алу жолдары

1. Кмірсутектердегі сутегі атомдары нитротопа алмасады, нитрлеу реакциясы деп аталады (Коновалов М.И. реакциясы).

 

(НNO3 + H2SO4 – нитрлеуші агент).

2. Зертханада галогеналкандар мен нитриттер арасындаы реакция арылы алады:

С6Н5СН2Сl + NaNO2 C6H5CH2NO2 + NaCl

Физикалы жне химиялы асиеттері

 

Алкандарды нитроосылыстары сйы, демі иісті, суда аз ериді, улы, сулы ортасы бейтарап реакция крсетеді. Нитроосылыстар– полярлы заттар, сондытан спирттер мен карбонил осылыстарына араанда жоарыра температурада айнайды.

Негізгі химиялы асиеттері нитротопты структурасымен байланысты.

1. Нитроосылыстар тотысыздананда біріншілік аминдер тзеді:

RNO2 + 6H RNН2 + 2Н2О

2. Біріншілік жне екіншілік нитроосылыстар сілтілерде еріп тз тзеді, себебі нитротоп байланысып тран кміртегі атомы жанындаы сутегі атомдары нитротоп серінен активтеледі, сілтілік ортада нитротоп аци-нитро- трге айналады (ышылды). Сонда нитротоп екі трде нитро- жне аци-нитро- бола алады, яни таутомерлі заттар.

 
Нитро- трі Аци-нитро- трі

 

 

3. Нитротоп байланысып тран кміртегі атомы жанындаы сутегі атомдарыны активтелетіндігін баса реакциялардан да круге болады. Біріншілік жне екіншілік нитроосылыстар азотты ышылмен рекеттеседі, ал шіншілік - рекеттеспейді:

 

нитрол ышылы

 

псевдонитрол

Нитрол ышылдарыны сілтілік тздары ерітіндіде ызыл тсті, псевдонитролдар кк тске боялады.

4. Біріншілік жне екіншілік нитроосылыстар сілті атысында альдегидтермен рекеттесіп, нитроспирттер тзеді.

 

Нитрометан формальдегидпен рекеттесіп три (оксиметил) нитрометанО2NC(CH2OH)3 тзеді, оны тотысыздандырса, аминоспирт

Н2NC(CH2OH)3 тзіледі, ол жуыш заттар мен эмульгаторлар ндірісінде олданылады.

Нитроспирттерді азотышылды эфирлері, мысалы, О2NC(CH2ONO2)3 опарылыш зат ретінде олданылады.

5. Біріншілік жне екіншілік нитроосылыстарды аци- трдегі тздарына минералды ышылдармен сер етсе, альдегидтер не кетондар тзіледі.

 

6. Біріншілік нитроосылыстар 85 %-ды ккірт ышылымен (ыздыранда) карбон ышылына айналады.

RCH2NО2 + H2SO4 + Н2О RCООH + NН2OН + H2SO4

гидроксиламин

Осы діс бойынша ндірісте гидроксиламинді алады.

Олданылуы

Альдегидтерді, ышылдарды, опарылыш заттарды аланда нитропарафиндер техникада еріткіштер ретінде олданылады, сонымен бірге еріткіштер ретінде резеке ндірісінде (вулканизаторлар), пластмассалар алуда олданылады.

Зін-зі тексеру сратары

1. Нитротопты рылысы. Изомериясы. Жіктелуі жне аталуы.

2. Нитроосылыстарды алу.

3. Нитросылыстарды физикалы жне химиялы асиеттері.

4. Нитроосылыстарды олданылуы.

 

Крделі эфирлер

Уикипедия — ашы энциклопедиясынан алынан млімет

Крделі эфирлер табиатта ке тараан. Олар биологиялы те маызды осылыстар. Глдер мен жемістерді рамында крделі эфирлер болуына байланысты оларды хош иістері болады. сімдік жне жануарлар майлары крделі эфирлерге жатады. Карбон ышылдарыны крделі эфирлерін ышылдарды карбоксил тобындаы сутек атомыны орнын кмірсутек радикалы басан сутекті немесе спирттердегі гидроксил тобыны орнын органикалы ышылды радикалы басан туындылар деп арастыруа болады:

 

R мен R' — бірдей немесе р трлі кмірсутек радикалдары.
Крделі эфирлер кіші жне лкен молекулалы, аныан, аныпаан, ароматты ышылдар мен спирттерден тзілуі ммкін. Крделі эфирлерді спирттер мен бейорганикалы ышылдарды рекеттестіріп те алады.

Мазмны

  • 1 Атаулары
  • 2 Изомерлері
  • 3 Алу дістері
  • 4 Физикалы асиеттері жне рылысы
  • 5 Химиялы асиеттері
  • 6 Минералды ышылдарды крделі эфирлері
  • 7 Эфирлерді жеке кілдері жне оларды олданылуы
  • 8 Дереккздер

Атаулары

Крделі эфирлерді аттары оларды рамына кіретін ышылдар мен спирттерді алдыынан ралады (27-кесте). Халыаралы номенклатура бойынша ышылды атына спирт радикалыны атын осымша етіп, -оат жалауын жалап атайды:

H - COOC2H5 - мырса ышылыны этил эфирі (этилформиат немесе метилметаноат)

CH3 - COOC2H5 сірке ышылыны этил эфирі (этилацетат немесе этилэтаноат)

Изомерлері

Крделі эфирлерді изомерлерін оны руа атысан ышыл мен спиртті радикалдарына байланысты топтарды изомерленуі бойынша анытайды. Крделі эфирлер карбон ышылдарымен класаралы изомерлер. Мысалы, С3Н6O2 изомерлері:

Алу дістері

1.Крделі эфирлер кбіне табии німдерден алынады.

2.Этерификация реакциясында карбон ышылдары мен спирттерді минерал ышылдар атысында рекеттестіріп, нтижесінде, крделі эфир мен су тзіледі. Эфирлену реакциясы кезінде карбоксил тобыны гидроксилі мен спирт молекуласындаы сутектен су молекуласы тзілетіні реакцияа изотоптар енгізу арылы аныталды. рамында оттекті 180 изотопы бар спиртпен рекеттестіргенде, оттекті ауыр изотопы суды емес крделі эфирді рамында екендігі белгілі болды:

 

Этерификация реакциясыны жылдамдыы ышыл мен спиртті рылысына байланысты. Екіншілік спирттерге араанда біріншілік спирттерді реакция жылдамдыы екі есе жоары.

 

3.Крделі эфирлерді ышылды галогенангидридтерін жне ангидридтерін спирттермен рекеттестіріп алады. Мысалы:

 

Физикалы асиеттері жне рылысы

арапайым карбон ышылдарыны крделі эфирлері тссіз сйытытар, суда ерімейді. Крделі эфирлерді кбіні иістері жаымды. Молекула арасында сутектік байланыс жо боландытан, сйкес ышкылдара араанда крделі эфирлерді айнау температуралары тмен болады (27-кесте).