Таырып. Шет елдерді Конституциялары

1. Конституция - шет елдерді конституцилы ыыны негізгі айнар кзі ретінде. Конституция тсінігі жне мні. Оларды трлері: жазылан жне жазылмаан, траты жне уаытша.

2. Шет елдердегі конституцияларды абылдау тртіптері.

3. Конституциялы адаалау. Конституциялы адаалау органдарыны алыптасу тртібі. Конституциялы адаалауды жзеге асыру нысандары. Конституциялы адаалау органдарын шешімдеріні зады табиаты.

Конституцияны тсiнiгi жне азiргi уаыттаы мемлекеттердi конституциялы дамуыны негiзгi этаптары. Конституцияны пайда болуыны тарихи шарттары жне тсiнiгi. Конституцияны зады асиетi. Конституцианализм. Шетелдердi конституциясыны дамуыны негiзгi этаптары. Ескi конституция моделiнi сипаттамасы. (АШ – 1787 ж., Норвегия – 1814 ж., Бельгия – 1831 ж., Люксембург – 1868 ж., Швейцария – 1864 ж., Австрия – 1920 ж., Ирландия – 1937 ж.) жне (Екiншi рпа) конституциялары. Франция 1946, 1958 ж., Италия жне Жапония 1947 ж., ФРГ – 1949 ж., Португалия 1976 ж., Испания – 1978 ж., Тркия – 1932 ж. жне т.б.).

Конституцияны абылдау тртiбi, толытырулар мен згертулер енгiзу тртiбi бойынша трлерi. Конституцияны мазмны.

Конституционализм концепциясы, билiктi блу жне адамны табии ытары теориясымен сйкес – конституцияны абылдауды масаты, мемлекеттiк билiктi жзеге асыру шарттарын крсету, билiк тарматарыны бiр-бiрiмен атынас кезiнде жне адам тласына атысты жзеге асыру кезiнде шектен шыпауды бекiту болып саналады.

"Конституция" терминi - латын тiлiнен аударанда (constitutio) бекiту деген маынаны бiлдiредi.

Конституция – оамны нарыты жне рухани даму мнiнi саяси-ыты формасын крсететiн, крделi тарихи, леуметтiк жне зады былыс. Конституция – оамды жне мемлекеттiк рылысты анытайтын, билiк органдарыны тртiбi мен аидаларын райтын, адам мен азаматтарды ытары мен мiндеттерiн, сайлау жйесiн алыптастыратын, кiлеттiк органмен ерекше тртiпте немесе референдумда халыпен абылданатын, мемлекеттi е негiзгi нормативтiк ыты актiсi болып табылады.

лемдегi е бiрiншi жазылан конституция – АШ-ты Конституциясы. Ол 1787 жылы абылданан, лi кнге дейiн рекет етiп келедi.

ылыми ебектер мен арнайы шыармаларда алымдар конституцияны ерекше трдегi ыты жат ретiнде арастырады.

Конституцияны нормалары мемлекеттiк билiктi жзеге асырумен байланысты маызды оамды атынастарды реттейдi. Олар: тланы ыты жадайы, басару нысаны, мемлекеттiк рылыс, мемлекеттiк органдар жйесi, алыптасу тртiбi жне барлыыны зара атынасы.

Конституция – е жоары за кшiне ие болатын, барлы ыты актiлерден жоары тратын нормативтiк ыты акт. Оан барлы задар мен заа баынышты актiлер сйкес келу ажет.

Марксизм негiзiн алаушыларды ебектерiнде конституция – тапты крестi саяси нысандарыны нтижесi, себебi ол кресте жеiске жеткен таппен бекiтiледi жне тапты крестегi кштердi зара атынасын бiлдiредi,- деп крсетiлген.

Конституцияны мазмны оам мен мемлекеттi йымдастырылуы мен индивид аныталатын конституциялы нормаларды, институттарды, аидаларды жиынтыы.

Конституцияларды модельдерi:

Либеральды – конституцияны реттеу пнiнi шектелуi, табии ытар. Реттеу объектiсi – мемлекеттiк билiктi йымдастыру жне тланы мртебесi;

Этатистикалы – оамды атынастарды, пндердi кеейту шараларымен сипатталады. оамда реттелмей алатын жеке сала болмайды;

либеральды-этатистикалы.

Конституцияларды топтастырылуы. р елдi конституциялары абылдану нысаны, рылымы, абылдау тртiбiне арай ерекшеленедi. абылдау сипатына арай: жазылан жне жазылмаан. Жазылан – жоары зады кшi бар, абылдануы ерекше жне крделi. Жазылмаан – конституциялы сипаттаы нормативтiк актiлер, абылдануы жай задарды абылдау тртiбiндей (лыбритания, Жаа Зеландия). Парламентпен абылданатын конституциялы мазмндаы актiлерi конституциялы келiсiмдермен, прецеденттермен толытырылады. лыбританияда конституциялы мазмндаы бiрнеше билльдер, келiсiмдер, прецеденттер, доктриналар - конституциялы ыты айнар кздерi ретiнде арастырылады.

Конституция рылымы – бiрнеше блiмдерден, тараулардан, баптардан, жекелеген параграфтардан ралады (АШ Конституциясы 7 баптан (блiмнен), Индия Конституциясы 450 баптан, Мексика Конституциясы 100 шаты баптан жне оны р айсысы 5-10 баптардан трады). Кей елдi конституциясында преамбула конституцияны органикалы блiгi болып табылмайды, яни зады кшке ие болмайды. Ал, кей мемлекеттердi конституциясында ол зады кшке ие болады, яни оан кптеген бадарламалы ережелердi енгiзу конституциялы нормаларда орын алады (1958 ж. Франция Конституциясыны 1-шi бабы). Конституцияны iшкi (мазмнды рылымы) жне сырты (тiлi, стилi, ерекше аталуы) нысаны.

Конституцияларды абылдау жне згерту тртiбi бойынша: ата жне икемдi. ата – абылдау жне згерiстер мен толытырулар енгiзу тртiбi те крделi. (АШ-ты Конституциясына тзету енгiзу процедурасы. Конгресс – р палатаны 2/3 даусымен абылдайды. Одан кейiн штаттарды 3/4 кем болмайтын за шыарушы жиналыстарымен ратификацияланады. Арнайы рылан АШ-ты Конвентiмен жне 3/4 штаттарды за шыарушы жиналысымен немесе АШ-ты Конгресi жне штаттарды конвентiмен немесе АШ Конвентi жне штаттарды конвентiмен тзету енгiзу Конституцияда орын алан). Жазылмаан конституцияларды барлыы икемдi болып келедi.

оамды атынастара сйкес дегейi бойынша: фактiлiк жне задылы; шынайы жне фиктивтi; "тiрi" жне "лi".

Елдi мемлекеттiк рылым нысаны бойынша: федеративтiк жне бiрттас.

Конституцияны негiзгi ызметi - оам мен мемлекеттi мiрiне сер етудi негiзгi баыттары.

рылтайшылы ызметi – наты оамды тртiптi бекiтедi немесе жаа оамды атынастарды дамуына жадайлар жасайды, елдегi барлы билiктi халыа тиiстiлiгi.

Сыртысаяси ызметi – сырты саяси баыттарды алыптастырады, лемге оам жне мемлекет туралы апаратты айнар кзi ретiнде ызмет жасайды. Азаматтарды кпшiлiгiнi немесе барлыыны мдделерi мен ерiктiлiгiн крсетiп, оамды рылысты негiзiн бекiтедi, мемлекеттiк билiк органдарыны жйесiн белгiлейдi, жеке тла мен мемлекет арасындаы зара атынасты мазмнын анытайды.

Идеологиялы ызметi – оамды дамуды негiзiн алыптастыратын сана-сезiмдiк фактор ретiнде крсетедi. Яни, халыты саяси жне ыты сезiмiн бекiтiп, оамдаы р трлi дниетанымды кзарастара шыдамдылыты орнытырады.

Задылы ызметi – нарыты, саяси жне рухани мiрдегi аидалары аныталатын ы нормаларын белгiлеу, адам мен азаматтарды ытары мен бостандытарын зады орауды е жоары дегейде бекiту.

Басарушылы ызметi – барлы басармалы атынастарды нормативтiк тырын райды. Яни, мемлекеттiк органдар жйесiн, оларды ызметiн бекiтедi.

Конституцияны задылы асиеттерi:

ерекше задылыј кшi;

ерекше задылы мазмны;

ерекше абылдау жне згерту тртiбi.

Жалпы конституцияларды тарихын ш кезеге блiп арастырады:

1-шi кезе - 19 асыр;

2-шi кезе - 20 асырды ортасына дейiн;

3-шi кезе - екiншi дниежзiлiк соысты аяталуынан кейiн;

Конституцияны 1-шi кезеiнi сипаттамасы: 18-19 асырлардаы туелсiз мемлекеттердi абылдаан конституциялары. Оан жататын елдер – АШ –1787 ж., Польша - 1791 ж., Франция – 1791 ж., Бельгия – 1831 ж., Люксембург – 1868 ж., Швейцария – 1874 ж., Голландия 1887 ж., Жапония – 1889 ж., Германия – 1871 ж., Италия – 1848 ж., Португалия – 1911 ж.. Конституциялы актiлер феодалды ытарды, крепостнойлы ытарды шеттетiп, барлы адамдарды тедiгiн жария еттi. Онда митингiлер мен демонстрацияларды бостандытары бекiтiлдi. Билiктi бiрден-бiр айнар кзi лт,- деп таниды. Конституция жергiлiктi зiн-зi басару органдарды жйесiн анытады. Мемлекеттiк билiк билiктi блу теориясы негiзiнде орын алды. Бiрiншi Француз конституциясы ксiпкерлiк ызмет бостандыына мн бердi жне азаматтарды жеке меншiгiне ол сылмайтын болып табылып, мемлекетпен оралды. Оларды састыы: ыса, задылы жаынан техникасы тмен, негiзгi кiл билiктi йымдастыруа блiндi. Негiзгi масаттары:

феодальдардан билiктi алып ойып, бiрте-бiрте буржуазияа беру;

абсолютизмдi шектеу;

адамны ытарын бекiту;

меншiктi жаа атынастарын анытап, оны капиталистiк даму жолына ою;

парламентаризмдi бекiту.