Таырып. Шет елдердегі мемлекет басшысыны ыты мртебесі

1. Шет мемлекетті органдарыны трлері мен оларды жіктелуі. «Билікті бліну» теориясы.

2. Мемлекет басшысы. Тсінігі мен мемлекет механизміндегі орны.

3. Президент. Президентті ыты мртебесі. Президентті сайлау тртібі: тте, жанама, кп сатылы сайлаулар.

 

Монарх. ыты жадайы жне таты мраа алдыру тртiбi. Монархты абсолюттiк, екi жаты (дуалистiк) жне парламентарлы монархиялардаы орны. лыбритания жне Жапониядаы монархтарды зады жне деректiк жадайдаы жалпы арнайы асиеттерi. Президент жне оны ыты жадайы: тiкелей сайлау (Франция, Мексика, Финляндия), жанама сайлау (ФРГ, Италия, ндiстан), парламентпен сайлау (Греция, Израиль). Президенттi кiлеттiгiн мерзiмнен брын ысарту (отставка, з еркiмен кету), импичмент (сенiмсiздiк).

Мемлекет басшысы ызметiнi зыреттерiнi негiздерi. Финляндия Аланд аралдарыны автономиясы, Гренландия жне Фарер аралдарындаы автономия. Конфедеративтiк мемлекеттер. Европаны кеес шеберiндегi мемлекет аралы интеграция. лтты туелсiздiк жне орта мселенi шешуге деген мтылушылыты келiсiмi.

Тжiрибе жзiнде лемнi барлы елдерде мемлекет басшысы институты жзеге асырылады. Монархияда – монарх, Республикада – президент. р елде мемлекет басшысыны жадайы билiктi блу жйесiне арай р трлi:

атарушы билiк басшысы;

билiк тармаын басармайды, ерекше мртебе – арбитр (билiк тарматары арасында).

Бiр уаытта за шыарушы, атарушы, дiн басы болуы ммкiн;

Мемлекет пен билiк рмiзi, бiра шынайы кiлеттiкке ие болмайды.

Абсолюттiк монархияда мемлекет басшысы жне атарушы билiк басшысы – монарх (король, слтан) болып табылады.

Монархты таын мрагерлiкке алдыру жйелерi:

Салилiк – таты тек ер адамдара алдыру (Жапония, Бельгия);

Дстрлi кастильдiк – монархты лы болмаса таты оны ызына алуы, яни таты йел адама да алуы (лыбритания, Испания);

-австриялы (габсбургстiк) – йелдер осы таа бл династияны рпатарында л болмаса ана ие болады (Ресейде Павл 1 бекiттi, 1917 жыла дейiн);

-шведтiк – егер осы династияны рпатарында ер адам болмаса, йелдер таа ие бола алады;

мсылманды – наты аныталмаан, тла, басарып отыран жаня – мiндеттi трде лына ана емес, бос таты монархты жаын туыстарыны бiреуiне беруi (Кувейт, Катар);

-азiргi кастильдiк – монархты тыш баласыны л, ызына арамастан та берiледi;

-рулы, король руды басты олбасшысы болып табыланда оны мрагерi ретiнде оны кптеген лдарыны iшiнен бiреуiн рулы кеес анытайды.

Таты мрагерлiкке алдыру Непал, Бутанда ерекшеленедi, та наты династиямен аныталанмен, король кзi тiрiсiнде зiнi мрагерiн алдырады, ол лкен лы болмауы ммкiн.

Ал, Малайзияда король рпаты емес, сайланады. Ол Федерациялы монархиялы субъектiлердi слтандарымен 5 жылды мерзiмге тек соларды iшiнен сайланады.

Монарх мртебесiнi ерекшелiктерi:

-та ыы;

-титула ыы. Титула мемлекетте тек бiр ана адам ие болады, оан монархты есiмi, оны нмiрi, арнайы атау ажет (Мысалы, лы мртебелi Испания королi Хуан Карлос II);

-хан билiгiнi рмiзi – корона, мр жне т.с.с.;

-сарайа жне оны амтамасыз ететiн ызметкерлерiне;

-цивильдiк пара ыы, мемлекетпен аржыландыру;

-жауаптылыты болмауы;

-церемониал ыы (iс имыл регламентi).

Абсолюттiк жне дуалистiк монархияда монархты мемлекеттi басару кiлеттiгi шынайы. Формальдiк кiлдiк – конституциялы монархия, бiра кейбiр мемлекеттерде (мысалы, лыбританияда шынайы кiлеттiктерге ие болады, задара абсолюттiк вето, премьер-министрдi таайындау, парламенттi тарату). "йылы кiлеттiк" себебi, ол кбiнесе запаста трады, ал негiзiнде олданылмайды. Еуропа елдерiндегi "е кштi" монархтар - лыбритания жне Испанияда, орташа – Голландияда, Бельгияда; лсiз – скандинавия елдерiнде.

Сайланбалы – Польшада 17 асырда бос орына король сейммен сайланан, азiргi кезде Сауд Аравиясы, Кувейт. Федеративтiк монархия – Малайзия, жоары монархты тоыз слтанатты слтандары сайлайды.

Президент 4 тсiлмен сайланады:

Парламентпен;

Тадаушылар аласымен;

Ерекше форуммен;

Бкiлхалыты дауыс беру арылы.

Парламентпен сайлануыны артышылытары: президент парламент алдында жауапты; президенттi ксiби мамандарды сайлауы; профессионал сайланады; керi байланыс; кптеген партияларды кзарасы; референдума араанда шыын аз. Кемшiлiктерi: парламент депутаттарыны мддесi; ешкiмге белгiсiз адам сайлануы ммкiн; парламентпен сайланан президент тарихи мселелердi шеше алмайды.

Тадаушылар аласы:

тадаушылар президенттi сайлау масатымен халыпен сайланады;

ала президенттi сайлааннан кейiн таратылады.

Арнайы форуммен сайлау:

тадаушылар емес, мемлекеттiк органдарды кiлдерiнi ерекше форумы. Оан парламент депутаттары мен провинцияларды кiлдерi (ГФР, Индия, Италия);

арнайы орган шаырылады – Федеральды Жиылыс, оан Бундестаг депутаттары жне ландтаг жерлерiнi депутаттары енедi;

парламент депутаттары мен провинция кiлдерiнi саны;

Италияда парламенттi барлы мшелерi.

Бкiлхалыты референдум – 2 сатылы жйе: бiлiктiлiк кпшiлiк (Азербайджан – 67 пайыз) немесе абсолюттiк кпшiлiк жне салыстырмалы кпшiлiк. Артышылытары: бкiлхалыты мандат, бкiлхалыты мдде, халыа тсiнiктi. Кемшiлiктерi: авторитарлыј басаруа айналуы ммкiн, задарды жйелi трде бзуы ммкiн, бкiлхалыты сайлау – ымбат iс шара, президенттiкке кандидатты наты баалай алмау, президент ретiнде демагогты сайлауы ммкiн (1934 жылы А.Гитлер).

ойылатын талаптар: азаматтыы тумысынан, жас – 35, 40-45, е жоары – 50 (Италия). осымша талаптар: кейбiр мемлекеттерде (Тркменстан) трылыты лт, мемлекеттiк тiл, жоары бiлiм, наты аныталан кiлеттiк мерзiмi (3-7), президент болу ыын шектеу.