Таырып. Шет елдердегі кімет

1. кіметті мемлекеттік органдар жйесіндегі орны.

2. кіметті алыптасу тртібі жне рылымы.

3. кіметті зіреті мен оны функциялары.

кiмет – мемлекеттiк билiктi жзеге асыруды басты ралы ретiнде. кiмет трлерi: бiрпартиялы, коалициялы «ызметтiк» кiмет.

кiметтi алыптасуыны тртiбi жне оны басару нысанынан туелсiздiгi. кiмет алыптасуыны жалпы жне спецификалы ерекшелiктерi. Орталы ведомство жанындаы консультативтiк орган. кiметтiк органдарды шешiм абылдауындаы ксiпкерлiк жне ксiподаты йымдарды рлi. кiмет басшысы, оны таайындау тртiбi, ыты мртебесi жне рлi. Монархиядаы жне республикадаы кiмет басшыларыны ыты мртебесiнi жалпы жне арнайы ерекшелiктерi. кiметтi регламенттiк билiгi: Франция, Италия. За мен регламенттi араатынасы. кiмет жне парламенттi арым-атынасы. Парламенттiк республика (Италия, ФРГ, Индия), президенттiк республика (АШ) кiметiнi тарихи жауапкершiлiгi. кiмет зыретiнi негiздерi. За шыару аясындаы кiмет кiлеттiгi.

Билiктi блу концепциясын сынандар, монарх кiлеттiгi шектелген мемлекет басшысы бола отырып, сонымен атар парламенттi задарын орындайтын атарушы билiктi жзеге асырады, деп крсетедi. Осы сыныстара сйкес азiргi кезеде р елдi конституцияларында атарушы билiк не мемлекет басшысына немесе кiметке (министрлер кеесi, министрлер кабинетi, мемлекеттiк кеес – Финляндияда, Федеральды кеес - Швейцарияда) жатады. АШ-та атарушы билiктi Президент жзеге асырады. р елде атарушы билiк органдары р трлi аталанмен, оны жинатау ретiнде "кiмет" деген термин абылданды.

Кей елдерде мемлекет басшысы формальды трде атарушы билiкке ие болса, ал парламенттiк республикаларда жне парламенттiк монархияда оны кiмет жзеге асырады. Жартылай президенттiк республикада кiмет президентке есеп бередi, ал атарушы билiк тек кiметке тиiс болуы ажет. (Израильде керiсiнше, Премьер-Министр сайланады, парламенттi таратады).

Атарушы билiк задарды орындаумен ана шектелмейдi, сонымен атар реттеушi ызметтi де атарады. Яни, задарды орындалуы шiн нормативтiк актiлер шыарады. кiмет пен онымен басарылатын басару аппараты мемлекеттiк механизмнi рамдас блiгi рi орталы звеносы болып табылады.

кiмет кптеген мемлекеттерде – жоары саяси басшылыты жне жалпы мемлекеттiк iстердi басаруды жзеге асырушы ретiнде танылады. кiмет мемлекеттi саясатыны негiзгi масатын зiрлеу жне алыптастыруды жзеге асырады. азiргi кезеде кiметтi парламенттен туелсiздiгi арта тскенмен, оамды срау дамыан елдердегi трындарды кiметтi саясатына немесе акцияларына деген терiс атынастарды крсетiп, оны дрежесiн тмендетедi. Демократиялы мемлекет кiметтi саясатыны стiнен баылау жасап отырады. Ол кбiнесе парламенттiк жауаптылы институтыны ы нормаларында бекiтiлуiнде тепе-тедiк жне тежемелiк жйесiнде крсетiледi.

азiргi уаытта лыбританияда алыптасан "еркiн мандат" теориясы ке етек алып келе жатыр. Бл iлiмге сйкес сайлаушылар жалпы сайлауда депутаттыа кандидаттыа ана емес кiметтi саясатын олдайтыны немесе олдамайтыны туралы да пiкiр айтады. Соан орай олар кiметке мандат бередi жне кiмет сайлаушыларды еркi бойынша рекет етедi. Парламенттiк дауыс беру кезiнде наты тлаа (президентке, премьерге) немесе кiметке сенiм бiлдiру туралы мселеге кiл блiнедi. ысаша айтанда депутаттар сайланады, сонымен атар кiметке сенiм бiлдiру туралы мселеде озалады (мысалы, Швейцарияда кiмет те халыпен сайланады).

Атарушы билiктi жзеге асыруда бiр тланы (президенттiк республикада монократиялы режимi бар елдерде) немесе алалы органны басымдылыын крсетедi, сондытан кiметтi орталы министрлiктер мен ведомстволарды басшыларын бiрiктiретiн орган ретiндегi ыты мртебесi р трлi.

кiмет билiгi – бiр ана тланы басымдылыында болса, кiмет – мемлекет басшысыны е жаын кеесшiлерi мен кмекшiлерiнi жиынтыы ретiнде, ал оларды кiлеттiктерi мемлекет басшысыны билiгiнен еркiн болып табылады.

Ал, алалы трде болан кезде, ол парламенттi арнайы атысуымен алыптасады жне парламенттiк кпшiлiктi олдауын пайдалануа тиiстi рi жеке кiлеттiктерге ие болады.

Парламенттiк республикада, монархияда жне жартылай президенттiк республикада, президенттi немесе монархты кейбiр актiлерi рекет етуi шiн оан премьер –министрдi з олын оюын да талап етедi. Ол, контрасигнатура деп аталады. (Латын стiлiнен аударанда "contra" – арсы, "signare" – ол ою).

Абсолюттiк монархияда мемлекет басшысы жне атарушы билiк басшысы – монарх, кораль, слтан болып табылады.

кiмет – атарушы билiктi алалы органы, жалпы зыретке ие болып жне мемлекеттiк басаруа басшылыты жзеге асырады. Ол, кiмшiлiк, яни атарушы-реттеушi ызметтi жзеге асырады. р елде кiмет рамындаы лауазымды тлалар згеше. Оны рамына кiретiн Премьер-Министр баса да ресми аталуы ммкiн (мысалы, ХР – мемлекеттiк кеестi премьерi, Швейцарияда – мемлекеттiк Министр). АШ-та сырты iстер министрiн – мемлекеттiк хатшы деп атайды, баса министрлердi – хатшылар деп атаса, ал, лыбританияда министрлердi жадайына байланысты "аа" жне "кiшi" деп ажыратады. Сонымен атар кiметтi рамына портфельсiз министрлер енедi, олар ведомстволара басшылы жасамаса да отырыстарда шешушi дауыса ие болады. лыбританияда - лорд-канцлер дiлет министрi, ал канцлер – аржы министрi. Кейбiр елдерде конституциямен жне замен министрлердi саны аныталады, Ирландияда – 7-15, Норвегияда 7-ден тмен болмайтын жне т.с.с..

кiмет рылымдардан рылады. Осындай органдарды трт трi арастырылады:

лыбритания, Индияда – кiмет жне кабинет; кiметке барлы министрлер енгенмен, олар толы рамда жиналмайды, сондытан елдi кабинет басарады;

континентальды ыты елдерде (Франция) министрлер кеесi (кiметтi ресми отырысына президент траалы етедi) жне кабинет кеесi (премьер-министр траалы етедi, жедел мселелердi арастырады);

кiметтi iшiнде президиум жне бюро ерекше органдар ретiнде, премьер-министр, оны орынбасарлары;

Ведомствоаралы комитеттер жне комиссиялар.

кiметтi трлерi (партиялы рам бойынша): парламенттiк, мемлекетте егер андай да бiр партия абсолюттiк кпшiлiкке ие болса, онда бiр партиялы кiмет рылады.

Президенттiк республикада – бiр партиялы кiмет рылады. Мемлекет басшысы министрдi з партиясынан таайындайды. Егер парламенттiк монархияда немесе парламенттiк республикада парламентте андай да бiр партияны басымдылыы болмаса, онда бiрнеше партияларды лидерлерiмен коалициялы кiмет алыптасады (Италия, Финляндия, Дания, Жапония).

кiмет атынан немесе атарушы билiк басшысы атынан немесе кабинет комитетi атынан абылданан актiлер, шешiмдер задылы жаынан ерекшеленедi. Нормативтiк ыты актiлер: АШ-та президенттi атарушы бйрыы; лыбританияда – Кеестегi монархты бйрыы; Францияда – ордонанстар жне декреттер.