Таырып. АШ-ты Конституциялы рылымы

1. АШ Конституциясы, оны сипаттамасы.

2. АШ-ты мемлекет билік органдар жйесі, оларды ыты мртебесі.

3. Тланы ыты мртебесі.

4. АШ-ты сот жйесі.

АШ Конституцисы - азіргі уаытта олданыста жрген, жазылан конституция ішіндегі е кнесі.

Бл конституцияны абылдыуа негіз 1716ж. 4 шідеде абылданан туелсіздік Декларациясы, рбір штат туелсіз болып табылады.

1777ж. лыбританиямен крес штаттарды конфедеративті ода руына келді. 1787ж. 13 штатты траалары Филафедияа жиналан, конфедерация мртебесін анытау шін. Онда одаты мртебесін анытауды орнына мемлекетті жаа конституциясы жасалынады. Конвента рамындаы 14 делегаттарды тек 55 жмыса атысты жне оларды 39 ана негізгі за мтініне ол ойды. 1787ж. 17 сентябрде абылданды. Конституция конвента конгресіне берілді, 28 сентябрде штаттарды зашыарушы жиналысына Конвента шешімі бойынша р штатты халымен сайланан делегаттардан тратын конвента арауына жіберіледі. Конституция р штаттан сайланан конветалармен бекітіледі. Е алаш олданан штат 7 желтосан 1787ж. Делавэр, ал тоызыншы болып 1788ж. 21 июньде бекітті (Нью-Гемпшир). Осы олдаудан кейін бл жат кшіне енеді. алан 4-штат кейінен барып бекітеді. Соы абылданан штат 1790ж. 29 май жне соы бекіткен 6-штат бекіту кезінде ытар туралы енгізуін талап етті. 25 сентябрь 1789ж. бекітілуге енгізілген 12-тзетулерді оны 1791 ж. 15 желтосанда штаттарды олдауын алды.

АШ Конституция 3-компонентен трады:

премабула, 2. 7-баптан жне 3. 27-тзетеді.

Конституцияны еалашы мтінде мемлекеттік жне саяси билікті маызды институтары:

конституциялы баылау, саяси партиялар, атарушы аппараттар, жергілікті басару туралы, парламенттік процедура, органдар мен жоары лауазымды тлалар сайлау тртібі стірт арастырылан. Конституцияда «жалпылы дауыс беру», «партия», «бюджет» терминдері болмаан.

Баса мемлекете басару нысаны туралы, конституцияны преамбуласында немесе бірінші статияларында жазылса, АШ конституциясыны 4-бабында жазылан.

(АШ) Алашы Конституция мтіні басты негізде мемлекеттік билік органдарды рлысын анытады. Кез-келген конституцияда демократияны дегейі онда бекітілген ытар мен бостандытара, оларды берілген кепілдіктермен сондай-а орталы (представительного) сынушы органны ыты жадайымен, оны кілеттерді клемімен аныталады.

Алашы АШ Конституциясы азаматтарды ытары мен бостандыы туралы жадайды толы амтымады. (2-блімні) 6-бапты 2 тарауында « р штаттарды баса штат азаматтары сияты барлы ытар мен жеілдіктерге ытары бар».

АШ Конституциясы згертілуі иын акт болып табылады. Біра ол зіні 200 жыл кезеінде олданылуында белгілі жне маызды эволюциясы болды. Бл эволюция басты негізде 3-баыта атысты мемілекеттік билікті орталы органдарыны алыптасуын жасарту, азаматтарды ытарын жетілдіру, сайлау ытарын жетілдіру.

Бірінші баыт бойынша 5-тзетулер енгізілген:

XII бап. (1804ж) АШ Президент сайлау туралы;

XVII бап. (1913ж)-тікелей жалпы дауыс берумен сенаттарды сайлау туралы;

ХХ бап. (1933ж)- Президенті ызметіне кірісуі туралы;

XXII бап. (1951ж)-Президент мандаты біра рет айталанатыны туралы;

XXV бап. (1967ж) Президент орнына Вице Президентті келуі туралы;

Алашы Конституция шаттара сайлауды йымдастыру бостандыын берген. Оларды р айсысы сайлау ыы нормаларын белгілей алады, кейін ондай ытар тзетулермен шектелді;

XV бап. (1870ж) дауыс беру ыын нсіліне, кожасыны тріне жне алдында лдыта боланына арап шектеуге тиым салды;

XIX бап (1920ж) йелдерді дауыс беру ыын абылдамауа тиым салды;

XXIII бап (1963 ж) Колумбия округіні федеральды трындарына сайлауа атысуына келісім беру;

XXIV бап (1964ж) сайлау ыын сайлау салытарын немесе баса салытарды тлемеуіне байланысты шектеуін немесе бзуына тиым салды.

шінші баыт бойынша 1791 ж. Бекітілген ытар туралы 10-тзетуі жатызуа болады. Соан атысты XIII (1865ж) лды пен еріксіз жмыса тиым салу; XIV (1868ж) америка азаматтарын алуа те ол жеткізуді талаптарын белгілеу.

Конституцияда мемілекеттік билікті арасында йымдасан блу болан. Конгреспен, Президентпен, Жоары сотпен, оларды райсысы конституция шегінде з бетімен ызмет етеді.

Президент саны санаторлар мен палата депутаттарыны жалпы санына те сайлаушылар ріптестері мен жне Колумбия (орг) округіні 3-сынушыларымен сайланады. 538 сайлаушыларды дауыс беруі штаттарда теді.

Конгресті жоары палатасы Сенат-штатыны зашыарушы жиналыстарымен сайланатын мшелерден трады. Ал Жоары сот таайындалушы орган болып табылады. Тек сынушы палаталар 1789ж. Бастап тікелей дауыс беру жолымен алыптасады.

Президентті Конгреске воздействия рекет ететін задылы ралы за жобасына атысты Ветоыы болып табылады. Бл институтты –трі бар. Е алдымен егер Конгреспен абылданан жоба, Президентті анааттандырмаса, онда жоба Парламентке айтарылады жне жне неліктен айтарыланыны дісімен бірге. Конгрес ветоны р палатаны 2/3 даусымен есере алады.

Ветоны 2-ші трі *карманное вето* Президент 10 кн мерзімі ішінде за жобасына ол оюы керек. Егер наразылыы болса, осы 10 кнні ішінде кері айтарылуы керек. Егер бл мерзімнін туі конгрессті демалыса кетуіне немесе жмысын тотатуына атысты болса, 10кндік мерзім уаыты тпейді.

Вето кез-келген за жобаларына олдана алады, тек конституцияа згерту енгізу жобасынан баса. Конституцияа конгреспен тзетулер енгізу сынысы палаталарды 2/3 дауысымен абылданады.

Ветоны 3-турі 1996ж. абылданан тадау ветосы. Бндай вето президентке барлы жобасын емес, тек оны бліктерін айтару ыын береді.

Екінші Президентті конгреске серіні задылы ралы Президентті жолдауы. *Одаты жадайы туралы*, атарушы билікті басшысыны атарылан жне алдаы саяси масаттар крсетілген, экономика туралы жылды доклад жне бюджет жобасы крсетілген жолдау.

Президент конгресті Одаты жадайы тура хабарлап труа міндетті.

АШ конгересі елдегі билікті жоары органы болып саналады. Конституцияда аталан кілеттілікті лкен блігін конгрес атарады. Конгресс задар абылдайды, бюджет абылдауды жекеленген ытарын иеленеді, салытар белгілейді. Конгрес палаталары ке баылау кілеттіліктерін иеленеді.

Палаталары мамандандыран тергеу комиттерін йымдастыра алады.

Конгресс Конституцияа тзетулер енгізу ыын иеленеді, Президент, Вице-Президент, баса да лауазымды адам (палата представителей) жне соттау (Сенат). Егер сайланушылар ріптестерінде бірде-бір кандидат (жоары) кпшілік дауыс жинай алмаан жадайда Президент пен Вице-Президентті Конгресс сайлайды. Президент Конгресті мерзімнен брын тарата алмайды.

АШ Конституциялы баылау сотпен жзеге асырылады. АШ соты сот билігіні теді принципі негізінде йымдасан. Конституция тек Жоары жне тменгі соттарды болуын арастыран. Жоары сот АШ Президентіні Сенат келісімімен таайындалан 9-судьядан трады.

АШ 50-штаттан жне федеральды округ Колумбиядан трады. Елді астанасы-Вашингтон аласы.

Конституция АШ-иын згертілетін документ оны згерту шін біріншіден-тзету енгізу туралы сыныс озалады, егер бны Конгресс палаталарыны 2/3 жалпы дауысымен немесе зашыарушылы жиналысты талабы бойынша шаырылан 2/3 штатты арнайы конвентімен ажет деп тапса. Екіншіден тзетуді бекітуге зашыарушылы жиналысты 3/4штатымен бекітілген немесе конвенталармен 3/4 штатты, айсысын конгрес бекітсе.Тзетуді абылдааннан кейін Конгресс бекіту мерзімін белгілейді. Егер белгіленген мерзімде тзетулер бекітілмесе, олар абылданбаан болып табылады. Конгресс бекіту мерзімін зарта алады.Тзетулер абылдауа тек федерацияны немесе штатты зашыарушы органдары немесе бл шін арнайы сайланан конвенталар атыса алады.