Ауа бассейіні жадайына табии сер ету

Табии кздерден шыатын латырылыстара соы кезде баа беріп бастады. Биогенді сипаттаы табии кздерге ртрлі химиялы осылыстар блетін сімдіктер мен микроорганизмдер жатады.

Биогенді емес табии кздерге геотермалды кздер, найзаай разрядтары, найзаай, табии жану процестері, сулы жне топыраты аэрозолдар (атмосфералы ауа массасымен кшетін) жатады.

Солардан атмосфераа атты жне газ тріндегі заттар блініп шыады, оларды рамы трасыз келеді жне атмосфералы ауаны згермелі бір рамы болып табылады.

Табии трдегі трасыз оспалара озон, су буы, азот оксидтері, ккірт диоксиді, фторид, сутегі хлориді, ккіртсутегі жне алымалы блшектер жатады. Табии трдегі оспалара ккіртті осылыстарыны 50 %-ы, кміртегі оксидіні 93 %-ы, азот оксидіні 98%-ы жне реактивті кмірсутектерді 87%-ы жатады.

Су буы атмосферада 1-3% шамасында кездеседі, оны негізгі массасы атмосфераны 0-ден 6 км-ге дейінгі алыдыында кездеседі. Су суын ластаушылар атарына жатпаса да, дегенмен оны млшері кбейіп кеткен жадайда атмосфераны температурасы згеруі ммкін.

Озон ауіпті компоненттерге жатады, ол ышылдану процестеріне рекетті трде атысады жне кшті фитотоксин болып табылады.

Аммиак атмосферада азотты заттарды органикалы блінуі кезінде пайда болады, трын йлерден аула жердегі атмосферада 0,003-0,005 мг/м³ шамасында кездесуі ммкін.

Табии трдегі алымалы блшектерге теіз суыны, топыраты, сімдіктерді, тірі организмдерді тзды блшектері, тереоритті шадар,сімдік тозадары жатады.

Ккіртті осылыстар сімдіктер, тірі организмдер, жне вулкандар мен геотермалды атылаулар нтижесінде табии жадайда пайда болады.

сімдіктерді мір сру кезеінде пайда болатын аныпаан кмірсутектер (негізінен изопендер мен терпендер) атмосфералы ышылдану процестерінде тез реакцияа тсіп рекетті блшектерге-еркін радикалдара айналады.

Вулкандарды атылауы кезінде блінетін ккіртті осылыстарды ішінде ккірт диоксиді басымыра келеді. Атмосфераа ккірсутегі, карбонилсульфид, аэрозоль жне атты трдегі сульфаттар аз млшерде блінеді. лемде жыл сайын 4-16 млн тонна ккіртті осылыстар вулкандарды атылауы нтижесінде осылып отырады.

Ккіртсутегі атмосфераа ккіртті табии газдарды жарыа шыуынан, бактерияларды мір сруінен, вулкандарды жне геотермалды кздерді атылауы нтижесінде пайда болады. Дниежзілік мхитта ккірті бар бір ана осылыс-диметилсульфид табылан. Дниежзілік мхиттаты жоары бетінде оны блінуі хлорофилді блінуіне сас келеді. Алайда оны пайда болуыны биогенді механизмі лі белгісіз кйде алып отыр.

Табии кздерден блінетін азо оксидіні жалпы млшері 450 млн т/жыл деп бааланып отыр.

шатын органикалы осылыстар ккірт жне азот оксидтеріне араанда атмосфераа табии кздерден келеді. Бл заттарды негізгі кзіне - сімдіктер жатады, оларды мір сруі нтижесінде шексіз осылыстар пайда болады (терпенді кмірсутектер жне изопрен туындылары). Олар атмосферада жретін химиялы реакциялара рекетті атысады, озон жне гидросилді радикалдармен зара рекеттесуге абілетті, соны нтижесінде німдерді кптеген трлері пайда болады. Табии кздерден шатын органикалы осылыстарды 90 %-ы блінеді. Оларды саны температураны суіне байланысты жне кнні энергиясыны арындылыына байланысты (жазда ыса араанда кбірек) кбееді.

Табии кздер латырылыстары млшері бойынша антропогенді латырылыстармен салыстыранда біршама басымыра келеді. Мысалы, АШ зерттеушілеріні пайымдауынша, табии кздерден атмосфераа 35 млн тонна шатын органикалы осылыстар тссе, антропогенді кздерден атмосфераа осылатын бл осылыстарды млшері 21 млн тоннаны раан. Оларды негізгі кздеріне ормандардаы шырша тектес ааштар жатады.

Алайда табии жолмен пайда болан ластаушылар ауамен осылып, сзіледі де атмосфераны зін-зі табии трде тазартуы процесінде залалсызданады.