Масаты: Атмосфераны ластану аупін анытау.
Тапсырма:
1. Атмосфераны ластану аупін анытау;
2. Кестеде келтірілген адам азасына сер етуші ластаушы заттарды дрежесіне арай отырып ай класа жататындыын анытау.
дістемелік нсама:
Атмофераны ластану аупі:
(1)
Мндаы: сi – жер блігіндегі атмосферадаы ластаушы заттарды лшенген немесе есептелген физикалы концентрациясы (жер бетіні стіндегі кеістік 2 м-ге дейін), мг/м3; ШРКi – ластаушы заттарды бір жолы жоары шекті рауалы концентрациясы, мг/м3.
Егер i³ 1 болса, онда ластану аупі бар. Кенорындарда пайдалы азбаларды деу барысында кейбір ластаушы заттар шін шекті рауалы концентрацияны маызы зор.
Адам азасына сер ету дрежесіне арай ластаушы заттар 4 класа блінеді: 1 – те ауіпті (жмыс істеу аймаындаы ауадаы зиянды заттарды ШРК 0,1 мг/м3 тмен); 2 – жоары ауіпті (жмыс істеу аймаындаы ауадаы зиянды заттарды ШРК 0,1- 1,0 мг/м3 тмен); 3 – орташа ауіпті (жмыс істеу аймаындаы ауадаы зиянды заттарды ШРК 1 – 10 мг/м3 тмен) жне 4 – тменгі ауіпті (жмыс істеу аймаындаы ауадаы зиянды заттарды ШРК 10 мг/м3 жоары).
1-ші кесте. Халы оныстанан айматаы ауадаы ластаушы заттарды ШРК, мг/м3
| Заттар | Бір жолы жоары | Орташа-туліктік |
| Азотты диоксиді | 0,085 | 0,085 |
| Азот ышылы | ||
| HNO3 молекуласы бойынша | 0,4 | 0,4 |
| Сутектік ионы бойынша | 0,006 | 0,006 |
| Аммиак | 0,2 | 0,2 |
| Бензол | 1,5 | 0,8 |
| Бензин (мнайдыкі, ккірттілігі тмен) | 1,5 | |
| Сланецті бензин | 0,05 | 0,05 |
| Бутан | - | |
| Бутилен | ||
| Ванадий пентаоксиді | - | 0,002 |
| Дихлорэтан | ||
| Марганец жне оны осылыстары | - | 0,01 |
| Мышьяк (органикалы емес осылыстар) | - | 0,003 |
| Улы емес ша | 0,5 | 0,15 |
| Ртуть металды сынап | - | 0,0003 |
| Кйе | 0,15 | 0,05 |
| орасын жне оны осылыстары | - | 0,0007 |
| Ккіртті орасын | - | 0,0017 |
| Ккірт ангидриді | 0,5 | 0,05 |
| Ккіртті сутек | 0,008 | 0,008 |
| Ккіртті кміртек | 0,03 | 0,005 |
| Кміртегі оксиді |
Атмосферада бірнеше затты бірдей уаытта болуы (яни, адам азасына серді кшейтетін) келесі тедік бойынша аныталады:
(2)
Мндаы:
с1 , с 2, . . ., сn– заттарды наты концентрациясы, мг/м3;
ШРК1 , ШРК2. . . , ШРКn - осы заттара арналан бір жолы жоары шекті рауалы концентрациясы, мг/м3.
(2) тедік бір уаытта келесі топтаы заттар кездескен уаытта ауа сапасын анытауа олданылады: ацетон жне фенол; ацетальдегид жне винилацетат; валериан, капрон жне май ышылдары; озон, азот диоксиді жне формальдегид; ккіртті газ жне фенол; ккіртті газ жне азот диоксиді; ккіртті газ жне фторлы сутек; ккіртті газ жне ккіртті ышыл аэрозолі, ккіртті сутек жне динил, ккіртті газ жне ккіртті сутек; изопропилбензол жне изопропилбензолды гидропероксид; фурфурол, метанол жне этанол; циклогексан жне бензол; этилен, пропилен, бутилен; сірке ышылы жне ккірт ангидриді; ацетон жне ацетофенон; бензол жне ацетофенон; ккірт жне ккіртті ангидрид, аммиак, азот оксиді жне т.б. осылыстар.
Аурухана, санаторий, демалыс йі, дене шынытыру орындары, балабашалар, рекреациялы жне орау нысаналары сияты ерекше оралатын айматар шін атмосферасыны ауасын келесі тедік бойынша баалайды:
(3)
Негізгі мліметтер: Зертханалы діспен аныталан жне арнайы ралдармен лшенген ластаушы заттарды физикалы концентрациясы:
| Заттарды атауы | Нса | |||||||||
| I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | |
| Азотты диоксиді (NO2) | 0,087 | 0,071 | 0,091 | 0,031 | 0,042 | 0,056 | 0,099 | 0,123 | 0,013 | 1,011 |
| Аммиак | 0,208 | 0,218 | 0,312 | 0,607 | 0,201 | 0,309 | 0,25 | 0,19 | 0,18 | 0,01 |
| Бензол | 0,8 | 0,9 | 1,0 | 0,7 | 0,5 | 1,9 | 1,8 | 0,3 | 1,3 | 2,5 |
| Мнайлы бензин | ||||||||||
| Бутан | ||||||||||
| Бутилен | 0,1 | 1,0 | 2,5 | 3,3 | 4,0 | 4,9 | 2,5 | 1,1 | ||
| Дихлорэтан | 1,1 | 2,5 | 4,9 | 4,0 | 3,3 | 2,5 | 1,0 | 9,0 | 0,1 | |
| Улы емес ша | 0,15 | 0,13 | 1,3 | 2,1 | 9,1 | 0,3 | 0,4 | 0,6 | 9,0 | 1,1 |
| Кйе | 1,1 | 0,9 | 0,01 | 0,09 | 1,5 | 0,9 | 0,4 | 0,11 | 0,09 | 0,07 |
| Ккірт ангидриді (SO2) | 0,05 | 0,16 | 0,09 | 0,07 | 0,9 | 1,2 | 1,3 | 0,3 | 1,9 | 0,9 |
| Ккіртті сутек | 0,001 | 0,009 | 0,01 | 0,09 | 0,009 | 0,02 | 0,008 | 0,009 | 0,002 | 0,003 |
| Ккіртті кміртек | 0,05 | 0,06 | 0,01 | 0,1 | 0,2 | 0,13 | 0,01 | 0,02 | 0,12 | 0,91 |
| Кміртегі оксиді | 1,2 | 1,5 | 0,5 | 2,5 | 2,1 | 4,5 |
Баылау сратары:
1. Атмосфераны ластаушы заттара не жатады?
2. Атмосфераны ластанудан орау жолдары?
олданылан дебиеттер:
1. Ю.Л.Хотунцев. «Экология и экологическая безопасность» , Москва -2002
2. Л.Г.Подунова,«Руководство к практическим занятиям по методам
санитарно-гигиенических исследований» М: Медицина-1990
3. Методика расчета концентраций в атмосферном воздухе вредных
веществ, содержащихся в выбросах предприятий. М., Госкомгидромет, 1987
4. Сборник методик по расчету выбросов вредных веществ в атмосферу различными производствами. Алматы, 1996
5. Берлянд М.Е. Прогноз и регулирование загрязнения атмосферы. М., Гидрометеоиздат, 1985
№3-ші практикалы саба