Сутектік байланыс.Оны тзілу механизмі

Сутектік байланыс рамына сутегі мен электртерістігі кшті элемент-O,N,S,F,кіретін молекулалар арасында пайда болады.Сутектік байланыс ртрлі молекулалар арасында ж\е бір молекула ішіндегі ртрлі топтар арасында пайда болады.Сутек атомыны ішкі электронды ауызы болмаандытан,теріс полюстенген атомны электронды ауызыны ішіне еніп кете алады.Сутектік байланыс суда ана емес,полимерлерде,белокта,сан алуан кристалды заттарда тзіледі.

17. Тотыу-тотысыздану реакциялары деп электрондарды бір блшектерден екіншіге ауысуымен байланысты жретін реакцияларды айтады,яни рекеттесуші молекулалар рамына енетін элемент атомдарыны тотыу дрежесіні згеру.Тотыу процесі– атомны электрондарды беріп тотыу дрежесіні суі.Тотысыздану процесі-атомны электронды осып алып тотыу дрежесіні кемуі.Тотыу-тотысыздану реакциялары 4 блінеді:1)молекула ішілік-тотытырышпен тотысыздандырышты ролін иондаы элемент атомдары атарады.Бл реакция температуралы ыздырумен альфа блшекпен атылау кезінде жреді.2)молекулааралы-жайж\е крделі заттармен иондарды атысуымен жреді.Бір заттаы екі элемент атомы бірден тотыуа да тотысыздануада атыса алады.3)дисмутация-элемент атомдарыны тотыу дрежесіні бірден жоарылауымен тмендеуі арылы жреді.4)конпропорциялану-реакцияда атомдарды тотыу дрежесі тееседі.асиеттеріне арай элементтері 3 топа блінеді1)тотытырыша) осылыстарда е жоары тотыу дрежесін крсететін элем атомы.

б) F,O атомдары мен молекулалары

2. тотысыздандырыштара)s,p,d,f яшытарыны металды бос атомдары

б) осылыстарда е теріс тотысыздану дрежесін крсететін элем атомдары

3.тотытырыш та,тотысыздандырыш та жатады.а)4-6 топшаларды бейметал молекулалары

б) осысылыштар аралыында о тотыу дрежесін крсететін элем атомдары

в) асын тоты осылыстар

Электронды баланс дісіреакцияа атысан жне тзілген заттардаы элементтерді

тотыу дрежелерін салыстыруа негізделген.

Мысалы

3+ 7+ 5+ 2+

KNO₂+NaMn⁷⁺O₄+H₂SO₄ KNO₃+MnSO₄+Na₂SO₄+H₂O

 

N³⁺-2e=N⁵⁺ 5 тотыу пр зат тот-сыз-ыш

Mn⁰+5e=Mn²⁺ 2 тотысыздану пр зат тот-р-ыш

5KNO₂+2NaMnO₄+H₂SO₄=5KNO₃+2MnSO₄+Na₂SO₄+H₂O

Ионды-электронды діс тотысыздандырышты тотыуыны,тотытырышты тотысыздануыны ионды тедеулерін жеке-жеке рып,содан со оларды жаолпы ионды тедеуге біріктіруге негізделген.

Мысылы Na₂CO₃+HOH NaHCO₃+NaOH

2Na⁺+CO₃^2-+HOH Na⁺+HCO₃^-+Na⁺+OH^-

CO₃^2-+HOH HCO₃^-+OH^-

санын сол реакцияны молекулалыы д.а.

18.Электрохимиялы процестерді анытамалары мен жіктелуі.Электродты потенциалдар туралы тсінік.Стандартты электродты потенциалдар.Металл электродыны потенциалын есептейтін Нернст тедеуі.Химиялы жне электрлік трдегі энергияны зара біріні- біріне айналуымен шылданатын ылым саласынэлектрохимия,ал процесті зін–электрохимиялы процесс д.а.Электрохимиялы процестерді трлері: гальваникалы элемент жне электролиз.Гальваникалы элемент дегеніміз – химиялы энергияны электр энергиясына айналдыратын ондыры.Гальваникалы элемент з тздарыны ерітіндісіне батырылан екі электродтан трады.Электролитті ерітіндісі немесе балымасы арылы траты ток ткенде электродтарда жретін тотыу- тотысыздану реакцияларын электролиздеп атайды.Электродты потенциал дегеніміз—ос электрлі абаттаы потенциалдар айырымын айтамыз.Металды химиялы белсенділігін сипаттайтын шама – стандартты электродты потенциалдеп атайды.

Нернст тедеуі :

19..Гальваникалы элемент.Гальваникалы элементті электр озаушы кші.Концентрациялы элемент. Гальваникалы элемент дегеніміз–химиялы энергияны электр энергиясына айналдыратын ондыры.Гальваникалы элемент з тздарыны ерітіндісіне батырылан екі электродтан трады. Гальваникалы элемент жмыс істегенде электрод потенциалдарыны е максимальды айырмасы элементті электр озаушы кші (Е) деп аталады.Концентрациялы элемент деп ртрлі концентрациялардаы тздарды ерітінділеріне батырылан екі бірдей электродтан тратын жйені айтады.

20.Газ электродтары.Сутектік жне оттектік электрод/ потенциал/н есептеу.Сутек электрондарыны стандарты потенциалыол 298К температурадаы сутек ысымы 1 атмосфера ж\е ерітіндідегі сутек иондарыны белсенділігі бірге те кездегі потенциалы.Иондану энергия/ мні лкен болан/н асыл метал/р Au, Pt жне т.б. ион/ры ерітін/ге беру арылы потен/р айырма/н тзбейді.Ерітін/де бл метал/ иондарыны болмауы асыл метал ерітінді шекара/да потенц/р айырмасы тзілуіне маызды ызметті молекулалар ,атомдар жне ортадаы иондарды іріктеп (тадап) жту арылы жргізіледі: стандартты сутектік электрод дег/з сутегі иондары/ ( Н ) активтік концен/сы (1 моль/л-ге) те ккірт ышылына батырылан беті электролитттік жолмен кеуек платинамен апталан платина электроды.Платина пластикасы (электроды ) арылы атмосфералы ысыммен сутегі газы жіберіледі, сутегі молекулалары кеуек платинада адсорбцияланады ж/е онда жасы ериді.Плати/ катализ/ры ретінде сер етуіні нтиж/де сут/і молек/ры аздап атомды/а ыдыратады.

21.Тотыу-тотысыздану потенциалдары мндаы n-электрондар саны.F-Фарадей тратысы. Электротты потенциалды пайда болу мні :егер металл жолаын Me сол метал ионы бар ертіндіге енгізсе онда келесі былыс жреді де металл мен ертінді арасында потенцалдар айырымы пайда болады,оны электротты потенциалдар деп атайды.Бл айырма металл табиатына жне ертіндідегі иондарды концентратциасына ,сол сиаты температураа туелді.Стандартты жадайда жретін реакциалар шін,Гиббс энергиасы мен электоды потенциалы арасындаы байланыс тедеуімен рнектеледі: Мндаы шамасын стандартты электродты(тотыу-тотысыздану)потенциалы деп атайды.Яыни затты тотыан жне тотысызданан формалары бар ертіндіге инертті электрод батырыланда пайда болатын потенциалды тотыу-тотысыздану потенциалы деп атайды.Потенциалын есептейтін Нернст тедеуі:

22.Электро/ процес// кинетикасы.Электрод потенциалы згереді-бл былысыты поляризация д/ді. поляр. Дейді. тепе-тедік потенциалы.Поляризация былысы анодта да, катодта да, байалуы ммкін, сонд/н поляризац/ны анодтыа ж/е потенциалдыа бледі.Сондай-а ток ткендегі потенциалды згеруін аса кернеулік д/а.Ток тыыздыына потенциал/ графикалы туелдігі поляризаци- исы д/ді.

i-ток тыыздыы, S-электрод/ беттік аудан алаы.а)Электрохимиялы поляризация(аса кернеулік) ол реакциан/ электрохимиялы кезеі баяулауымен байланысты потенциал/ згеруі мны, яни баяулатылан разряд теориасын сынан орыс алымы А.Н.Фрумкин.Электрохимиялы аса кернеулікпен ж/е ток тыыздыы арасындаы байланысты Тафель тедеуімен рнектейді: а,в-тратыб) концентрациалы поляризация-электрод айналасындаы абатта ток ткенде байланысты электродты потенциалыны згеруі: i-ток тыыздыа, шекті ток. Ертінді клеміндегі реагент/ конц, D-диффузия коэфиценті. диффузия абат алыдыы Сйытыты алмастырмаан кезде ондаы молекулалар тек ана диффузины арасында озалып, электрод бетіні жанында жа абатты тзеді. Бл жа абат диффузиялы абат д.а.

23.Электрод/ ертіндісі н/е балымасы арылы траты ток ткен кезде электродтарда жретін тотыу-тотысыздану реакциаларын электрлиз д.а.Тотысыздану реакциасы жретін электрод(катд) токты сырты тізбегіні теріс полюсына, ал тотыу реакциасы жретін электрод (анод)-о полюсына осылады.Натрий хлориді балымасын электролиздегенде электродтарда тетін реакциаларды арастыр/.а) теріс заряд/н катодта натрий иондары металды натрийге дейін тотысызданады б)о зарядталан анодта хлорид-иондары газды хлора дейін тотыады Электролиз процесіні жалпы тедеуі: Электролиз зінен-зі жрмейтін реакция, йткені электрлік ток тріндегі энергияны жмсауды талап етеді.Электролит/ сулы ертінді/ электролизі крделі сипатта теді, йткені онда су диссоцияа ж/е электролизге тседі.Токты аншалыты пайдалы жмсаланын санды млшер трысынан сипаттау ток бойынша шыым д.а. Аылшын алымы М.Фарадей 1833 ж сынылан электролиз задары:1) электродтарда электрохим/ трленуге тскен затты млшері: ткен электр тогыны млшеріне тура пропорционал Фарадей задарын біріктіру мынадай тедеуге келеді: F-Фарадей тра/сы F-96500 2)электр тоыны млшері траты болан кезде электродтаы рекеттескен заттарды массасы бір-біріне оларды эквиваленттеріні молярлы массасы ретінде атысады.Электрохимиялы процестер таза металл алуда,металды абатпен аптауда,алдытан тазартуда олданылады.

24.оршаан ортаны серінен металды жаа химиялы осылыс тзе кйреуін – коррозия дейміз. Коррозияны кнде кездесетін мысалы- темірді таттануы-темір ауадаы оттекпен тотыып, беті таттанады.Коррозия–металдарды оршаушы ортаны серінен, здігінен тотыу процесі. Коррозияны бір трі –химиялы коррозия, ол ышыл, сілті, тздарды ерітінділеріні жне трлі газдарды (СО_2, НСl т.б. ) тікелей рекеті. Электрохимиялы коррозия- ол болу шін электрохимиялы процесс ту керек, ондай процесс шін екі электрод жне элекродттар батырылан электролиттер болуы керек. Металл таза болса коррозияа шырамайды. Кптеген металдарды бетін азот ышылы трізді тотытырышпен дегенде коррозия крт баяулайды. Мндай металл бетіндеораушы абат тзіп тоттануды азайтатын заттарды ПАССИВАТОРЛАР(ингибаторлар) дейді. Керісінше тездететін заттрады АКТИВАТОРЛАР дейді. Коррозиямен крес –металл бйымдарын бояу,оксидирлеу(металл бетіне осы металлды оксидіні тыыыз абатын алу),анодтау,электролиз арылы металлмен аптау, ол катодты (белсенділігі тмендеу металл абыы) жне анодты (белсенділеу металл абыы) болады.,протекторлы орау,фосфаттандыру,Ингибаторларды олдану, олар металл бетіне адсобцияланып оны потенциялын оды етеді, осы арылы жемірілу процесін баяулатады. ,электрмен орау

26.Металдарды физика-химиялы асиеттері. Металдарды алуды негізгі дістеріМеталдарды жалпы асиеттеріне кристалл торларыны ерекше рылысы себепші болады. Металдарды барлыына тн асиет - металды жылтыр. Металдар сондай- а радиотолынын да шаылыстыра алады. Металдар- электр мен жылуды жасы ткізгіштер.Металдарды электрткізгіштігі мен жылу ткізгіштігі Hg–нан Ag-а арай артады:Hg ,Pb,Fe,Zn,Mg.Al,Au,Cu,AgМыс пен алюминий электрді жасы ткізетін металдар боландытан, оларды электрткізгіштер ретінде пайдаланады.Металдар атомдарыны химиялы реакция кезінде валенттік электрондар беріп, о зарядты иона айналуы оларды е жалпы химиялы асиеті болып табылады, яни металдар реакция кезінде тотысыздандырыш болып келеді. Металдр электртерістігі кшті галогендермен, оттегімен, ккіртпен уаттыра рекеттеседі. Бл реакцияларда сйкес келетін бейметалдар тотытырыш болып табылады. Металдар, сондай- а сутегі иондарымен де, баса металдар иондарымен де тотыа алады.Li, K, Ca, Na, Al, Zn, Cr, Fe, Ni, Sn, Pb, H, Cu, Ag, Pt, Au

Бл атар металдар кернеуіні электрохимиялы атары деп аталады. Мндай атардаы е актив элемент литий екен.Кернеуді электрохимиялы атарындаы сола арай тран металл оа арай орналасан металл тзыны ерітіндіснен немесе балымасынан металды ыыстырып шыара алады.Кернеуді электрохимиялы атарына сондай -а сутегі де енеді. Бл металдарды айсысы ышыл ерітіндісіні сутегіні ыыстыра алатынына орытындыжасауа ммкіндік береді. Металдады алу дістеріАктивтігі жоары металдар (Na,K, Ca, Mg) электролиз дісімен алынады. Активігі аз металдарды олады оксидінен кмірмен, кміртегі оксидімен неме алюминий оксидімен тотысыздандырады, ал металл сульфидтерін алдымен ртейді.