Тжiрибелiк-индуктивтiк дiстеме жасау

ылым жолын неше-трлi елестерден тазалааннан кейiн Ф.Бэконны алдында жаа зерттеу жолдарын жасау мселесi пайда болды. Ол шiн е адымен сол кездегi Философиядаы абстрактлы-схоластикалы дiстемелердi сынау ажет болды. Олар - нтижесiз. Белгiлi бiр жалпы ымдара негiзделген Табиатты зiне, сондаы былыстара назар аудару керек. “Табиатты нзiк сырлары кп тжырымдардан анарлым тере²,- дейдi Ф.Бэкон.

рине, ойшыл жалпы ымдар керек емес деп оларды толыынан терiске шыарды деген пiкiрден бiз алшапыз. гiме - сол жалпы ымдар алай шыарылды - сонда. Егер олар кездейсоты деректердi жалпылауды негiзiнде пайда болса, онда олардан шыарылан тжырымдар бiздi жалан жола тсiредi, адастырады. Жалпы ымдар тжiрибеден шыуы керек. Бiра, бiз оны рашан сынап, ой елегiнен ткiзiп отыруымыз ажет. алым адам жолында жатанны брiн жинай беретiн мырсаа ( сол кездегi алхимиктер), сонымен атар, брiн з iшiнен шыарып зiнi торын тоитын рмекшiге (сол кездегi схоластар) самауы керек. Ол рбiр глге онып оны нрiн жинап, оларды айта деп бала айналдыратын араа сас болуы ажет,- деп орытады Ф.Бэкон.

Жекеден жалпылыа рлеудi - индуктивтi дiстеменi - алаш рет Ф.Бэкон дниеге келтiрдi десек, онда ол шындыа лайыты болмас едi. з заманында лы Аристотель жалыдан жалпыа кшу дiстемесiн жасаан болатын. Орта асырларда да бл дiстеме млде мыт болан жо-ты.

Ф.Бэконны бл дiстемеге енгiзген негiзгi жаалыы - тек ана белгiлi бiр ымды длелдейтiн деректердi ана емес, сонымен атар оан айшы келетiндердi де зерттеу, оларды себебiн табу болды.

Жалыдан жалпыа жету жолында ш таблица жасау керек. Олар - tabula presentiae,- деректердi болу таблицасы, екiншi - tabula absentiae,-деректердi болмаан таблицасы, шiншi - tabula graduum,- деректердi азды-кптi болуыны дегейiн крсететiн таблица . Зерттеу жолында бл таблицалар толтырыланнан кейiн соларды салыстыру арылы белгiлi бiр ымдарды тудыруа ммкiндiк пайда болады.

Сонымен, Ф.Бэкон жаа дуiрдегi алыптасып жатан тжiрибелiк ылымны дамуына зор серiн тигiзген лы тла.

 

Томмазо Кампанелла (1568-1639) – философия, жаратылыстану мсе-лелерін леуметтік мселелермен байланыстыра білген, Испания монар-хиясына арсы крескен, сол шін 30 жылдай трмеде отыран монах. Басты ебегі – «Кн аласы».
Кампанелла гипозоизм (барлы нрсені жаны бар) идеясын универ- сума олданады: «лем – лкен тірі малы, біз оны ішінде рттар секілді мір среміз, теіз – жерді тері».
«Кн аласы» ебегінде оамды алай згерту туралы ойларын ба- яндайды. Тапробану аралындаы (шамамен Цейлон, азіргі Шри Ланка) бакытты оам туралы Генуя теізшісі гімелейді. Бл аралда адамдар оамдастыа бірігіп, дайа емес, адамны аыл-ойына баынатын мемлекет рады. Мнда жеке меншік жо, ебек жасы йымдастырылан, адамдар трт саат ана жмыс жасайды, бай, кедей болып блінбейді.
Мемлекетті басарушы – Платонны мемлекетіндегідей аристократия, біра философтар емес, маман аристократтар, абілетті болып жаратылан. туаннан жолы болыш адамдар. Оларды е аылдысы – Метафикик. немесе, Кн деп аталады. Ол мемлекет басшысы, барлы ылымдардан жан-жаты хабардар. Оны ш кмекшісі бар: Кш-Куат – скери істерді, Даналы – ылымдарды басарады, Махаббат – тама, бала трбиелеумен айналысады. Оларды да кмекшілері бар (Грамматика, Логика, физика, Саясат, Этика, Экономика, Астролог, Астроном, т.б.) Елді басару ісімен ыры адам айналысады, біра айына екі рет халы жиналысында басшылар ауыстырылып отырады, оларды здері де талантты адамдара з орындарын босатуы тиіс. Басшылы діл жзеге асырылуы тиіс, аайыншылы деген болмау керек. Балалар жеті жасынан бастап ылымдарды зерттей бастайды жне ой ебегін дене ебегімен штастырады. Дін философияа, білімге туелді, е басты дінбасы – Метафизик.

 

XVI . утопиялы ілімі аылшын гуманнисті Т.Морды шыармаларымен байланысты.
Т.Мор (1478-1535). Утопиялы социализмні негізін салушыларды бірі. айта рлеу дуіріні гуманист–рационалисті. Басты шыармасы – «Золотая книга, столь же полезная, как забавная, о наилучшем устройстве государства и о новом острове Утопии» (1516). Ол тыш рет ндірісті оамдастыру идеясын дйекті трде длелдеп, оныебекті йымдастыруды коммнистік идеялармен байланыстырды. Бостандыа негізделген иядаы Утопия мемлекетіні шаруашылы ясы – отбасы, олнер ндірісіне негізделген. Утопиялытар демократиялы басару, ебек тедігі жадайында мір среді. Ададар кніне алты саат жмыс істеп, алан уаытында ылыммен, нермен шылданады. Адамны жан–жаты дамуына, теориялы оуды бекпен штастыруына лкен мн беріледі. Мор жаа оама туді бейбіт жолмен іске асыруды армандады.
Идеалды оам туралы жоба жасаан баса да ойшылдар болды.
Т.Кампанелла (1568-1639). Утопиялы оам авторы. Негізгі шыармасы – «Кн аласы». Барлы оиалар фантастикалы Кн аласында болма, ала трындары идеалды оам орнатады жне олар леуметтік ділеттілікті негізге ала отырып, з мірлерімен жне ебектерімен рахаттанба.
леуметтік утопистер сол дуірді леуметтік атынастарына жне кейнгі заман философиясыеа айтарлытай сер етті.