Сауат ашу кезінде олданылатын крнекіліктер, дидактикалы материалдар жне оларды олдану жолдарын талдаыз.

1.Жазуа йрету барысында оушыларды оу дадыларын алыптастыру Жазба тілді дамыту маызды, рі крделі мселе. Жазба сз ауыз сзге араанда згеше психологиялы негізі бар, айырыша тіл функциясы. Ол те иын, саналы, дейі бір масатпен жмсалатын тіл формасы.

Осы уаыта шейін жазбаша тілді мегеруді, яни оушыны жазу дадысын алыптастыруды бастауышта ш кезеі (элементтік кезе, ріптік кезе, ріптерді жаластырып жазу кезеі) бары, сол кезедерге ойылатын талаптарды орындауа тселдіру ажеттілігі жне мны брі те крделі процес болып табылады. Жазу дадысыны бастамасы ріпті рбір блігін (таяша, дгелек, осу сызытары) сызып, жргізу арылы жаттытырылады. Бл кезеде бала басымен, бкіл денесімен жоары ктеріліп, тмен екейіп, екі жаына исайып, неше трлі озалыстар жасайды.

Алайда малім тиімді жаттыулар йымдастырса, кп замай, бірте-бірте бастапы озалыстарын . 1.ріптерді негізгі элементтеріні жне сз ішіндегі ріптерді бір-бірімен ашытыы біркелкі болуы.2.ріптерді биіктігі біркелкі болып шыуы.3.Сопаша жне жарты сопаша рсау тріндегі ріп элеметтеріні, сондай-а исы тзу сызытан ралатын ріп элементтеріні бір-бірімен кілт жаластырылмай, бірте-бірте созылыырап барып, жіішкеріп жаластырылуы.4.ріптерді кескіні абылданан лгіге сйкес дрыс жазылуы.5Сздерді жазанда ріптерді дрыс жаластырылуы. Оу мен жазу дадыларын алпына келтіруге фонематикалы есту абілеті мен сйлеу тіліні дамуымен атар, кру тйсігі жне кеістікті бадарлауы, имылы, жазуа йрету кезінде, е алдымен, олды са блшы еттеріні имылдары дамуыны маызы бар.Оу мен жазу дыбысты талдау, жинатау дісі арылы жргізілетіні баршаа млім. Сондытан, е бірінші талап – балаларды дыбыс есту абілетін дамытып, тіліміздегі трлі дыбыстарды ажырата білуге, дыбысты талдауа йрету

2.Жазу жмыстарына ойылатын талаптар 1.ріптерді негізгі элементтеріні жне сз ішіндегі ріптерді бір-бірімен ашытыы біркелкі болуы.2.ріптерді биіктігі біркелкі болып шыуы.

3.Сопаша жне жарты сопаша рсау тріндегі ріп элеметтеріні, сондай-а исы тзу сызытан ралатын ріп элементтеріні бір-бірімен кілт жаластырылмай, бірте-бірте созылыырап барып, жіішкеріп жаластырылуы.4.ріптерді кескіні абылданан лгіге сйкес дрыс жазылуы.5.Сздерді жазанда ріптерді дрыс жаластырылуы.

Оушылар жазу ережесін сатап отыранда ана дрыс жазуа йрене алады. Жазуа негізінен мынадай талаптар ойылады:а)ріпті дрыс жазу, дптерді клдене сызыынан ауытымау;о)ріптерді элементтерін жазанда зынды-ысалы етпей, тегіс, бірдей жазу;б) ріптерді бірін оа, бірін сола исайтпай, барлы ріпті бірдей, оа арай, сл келбете (45) жазу;в) ріптерді, сондай-а сздерді арасындаы ашытыкты бір алыпты сатап (сздер бір-бірінен м рпіні келеміндей ашытыта болуа тиіс) отыру;г)бірте-бірте жазу карынын тездете тсу.

Бл талаптар бастауыш мектепті барлык сыныптарында да жазу жмысыны барысында орындалып отыруа тиіс.Жазу барысында орындалуа тиіс ережелерді малім балалара оларды жазуа йретуден брын крсетіп, тсіндіреді: мысалы, екі ая тік бырыш алыпта бгіліп немесе жазылыырап еденге (столды кргішіне) тіреліп трсын; жазанда ккіректі стола таап тіремей, столды шетінен 3см ашы стап тзу отыру керек. Екі иы кеудемен бірдей, тзу труа тиіс. Жазанда оушы тым екейіп, стола ккірегін тіреп отырса, дптерге кзі тым жаындап, жаыннан круге йреніп кетіп, бірте-бірте сл алыстаыны кре алмайтын болады. Дптерге жары сол жатан тсіп, олы жазуды клекелемейтін болсын. Екі ол шынтаа дейін стол стіне ойылсын. Дптерді сол олмен стап, жазу тмен тскен сайын жоары жылжытып отыру керек. олды алам стаан жері ккіректі дл орта тсында болу керек. Дптер де оушыны ккірегіні дл орта тсында жатсын. йтпесе басты оа я сола исату немесе дптерге кзді иыымен арауа тура келеді.

3.анеті болдырмау шін жргізілетін жмыс трлері Оушылар жазу жмыстарында ате жібермеу шін здіктерінен жмыс жасауа тиіс. Осы трыдан олар здері ате жіберген сздерін дптерлеріне жазады, оны жою жолында жмыс жасайды. Оушы малімні басшылыымен сздерді жазып оюа ана емес, сонымен.. атар здеріні ателерін жою шін здіктерінен жмыс жасауа да йренуге тиіс. Біршама уаыт ткеннен кейін малім сыныппен жмыс жасау кезінде немесе бір оушыдан саба срау кезінде керекті сзді жазызады, алай жазылып транын талдатады. Мндай жмыс балаларды белсенділігін арттырады. Біраз уаыт ткеннен кейін (тосан аяында, жарты жылдыты аяында) оушыларды жмыстарына толы талдау жасайды. Кейбір оушылара тн ателері теріп жазады, осыны нтижесінде рбір оушыны жне бкіл сыныпты лгерімі жнінде ттас карта жасалады. Малім балаларды ате жіберу мотивін анытайды: 1) оушы ережені білмегендіктен (кезінде тсінбеген немесе мытып алан) жіберген бе? 2) ережені біледі, біра оны жазуда дрыс олдана алмаан, яни ережені жазуда олдану дадысы алыптаспаан. 3) ережелерді араластырып шатастырады. 4) жазып отыраныны маынасына (не жазып отыраныны зіне тсінбейді) тсінбей, зейін оймай, механикалы трде рекет етеді. 5) кейбір дыбыстарды ате естиді немесе зі ате айтады да, зін-зі баылай алмайды. 6) асыыс, ыпсыз орындау салдарынан атені байамайды т.с.с. –себептерін анытааннан кейін соан сйкес, осымша жмыс йымдастырады. Оушыларды жмыстарында кеткен ателіктерді тзету жолдары да алуан трлі. ателерді ай кезде тзету керек? Егер жмыс шаын болса, сол табанда тзету керек. Мысалы, ескерту, тсіндірме диктанттары, кшіріп жазу жаттыуларын сол сабаты стінде-а тзетуге болады. Ал баылау диктанты, мазмндама, шыармадаы ателер соынан тзетіледі. ате тзетуде жазу жмыстарына талдау жасауды пайдасы зор. Талдау барысында малім балалара уелі дптерлерін таратып бермейді, йткені олар з дптерлеріне арап ала болады да, малімді тыдамайды, жымды жмыса атыспайды. Жмыс осы оушыларды кпшілігіне тн ателерден басталады. Малім зі (немесе татаа шаырылан оушы) баларды кбі ате жіберген сзді немесе сйлемді татаа жазады, оны алай жазу керектігі, неге олай жазатынымыз аныталады, ережесі еске тсіріледі. Мндай жалпы сыныпа тн ателер онша кп болмайды, сондытан оларды талдауа бір саба жеткілікті. Егер уаыт алса, оушылар ол сзге сйлем рап, дптерлеріне жазып алады. Екінші сабата жеке оушыларды жіберген ателіктері талданады. Осы масатпен балаларды дптерлері таратылып беріледі. Олар малімні тзеткен ателіктерін табады, оны жмысты соы жаына теріп, кшіреді, осып сйлем растырады т.б. атемен жмыс тек баылау диктантына байланысты ана жргізіліп оймайды, сонымен атар баса сабата да жргізіледі. Балаларды жмыстарындаы ателерді малім трлі жолдармен тзетеді: 1) ате жазылан сз сызылып, стінгі жаына сзді дрысы ттас жазылады; 2) ате жазылан ріп немесе сзді асты сызылады; 3) ате жазылан ріп немесе сзді асты сызылады, тсына ескерту жазылады (керекті ріпті я сзді дрысы немесе соны еске тсірерліктей сз крсетіледі, немесе тиісті срау ойылады, кітаптан тиісті параграф ережесі крсетіледі т.б.); 4) ате ріпті астын сызып ояды, ешандай ескерту берілмейді.

 

 

1.Жазуа йретуді масаты, міндеті, принциптері жазу пнінде ріп табаларын демі, кркем етіп салуа жаттытыру масатында жргізілетін жмыстарды оушы бойында жасы асиеттерді алыптасуына ыпалы болуа тиіс. Мектепке алашы келген кнней бастап баланы жазуына жете кіл блмеу кп жадайда оны з ісіне салдыр – сала арауына, жауапкершілікті сезінбеуіне кеп соады. Таза, демі жазуды талап ету оушыны семдік сезімін оятып, мінез – лын трбиелеп, жауапкершілікке, тыылыа, ыптылыа йретеді. Біра бл рдіс баяу алыптасады.Мндай масата жету кптеген талаптарды орындаумен тікелей байланысты. міндеті ріпті жаза білуге йрету емес, оны рбір элементтерін дрыс сатауа, дптерге алай болса, солай жазбай, оа арай біркелкі клбеу жаза,оны жазуа машытандыру міндеті де тр.Осы талаптарды орындау негізінде оушыны кркем жазу дадысы алыптасады. жазуа йренуді принциптері жалпы дидактикалы принциптерге сйенеді.Крнекілік принципі жазуа, сіресе кркемжазуа йренуді негізі Яни, сабата трлі таблицалар татаа, оушыларды дптерлеріне т.б. жазуды сабата пайдалану.Крнекілік принципін алаш зерттеп, оан мнді лес осан Я.А. Коменский, К.Д.Ушинский т.б.айталау принципі бойынша жаттыулар жазу арылы жазу дадылары автоматтандырылады. Барлы дадылар жаттыу жасау барысында жалдам орындалады немесе беки тседі.Біра барлы жаттыуларды орындау барысында дадылар алыптаса бермейді.Орындалатын жаттыуда кзделген масата сай іс - рекеттер жасалыну тиіс.арапайымнан крделіге арай жру принципі немесе бірте – бірте крделену.Мселен, 6 жасар бала ріп элементтерін ріпті, содан кейін сз жаза бастайды. Біра біз олардан бір сзді зіліссіз жазуын талап ете алмаймыз.Бл 6 жасар балаа иындытуындайдыОнайдан иына арай жру ріпті формасымен жмыс істеу барысында алыптасады. ріптерді бірнеше топа бліп арастырамыз. Бірінші топа – жазылуы оай ріптер кірсе, екінші топа иын ріптер жатады.ріптерді блай топтау арылы жазу гигиеналы принцип болып табылады.

2.Жазуа йрету кезінде істелетін алашы жмыстар Жазуа йретуден брын бірнеше рет дайынды жаттыулар жргізіп, балаларды олын имыла, кзін шамалауа йрету керек болады. Дайынды кезеінде балаларды жазу сабаына ажет материалдармен жне жазу аспаптарымен таныстыру, партаа алай отыру, дптерді алай ою, аламды алай стау ережелерімен таныстыру, саусатарды имылдатуа бгуге, жазуа жаттытыру, білекті имылдатуа жаттытандыру керек. ріп элементтеріні, ріп кескіндерін дрыс мегеріп, жазу дістеріне тселе бастаан кезде балалар бірте-бірте олды жргізікіреп, такт бойынша жазуа йретеді1.Оушыларды дрыс жазуа йрету барысында малім мыналара кіл блуге тиіс. Материалды тртіппен тіліп жазуа берілетінін алдын ала тадылады. Каллиграфиялы жаынан дрыс жазу лгілерін малім татаа, оушыларды дптеріне жазып крсетіп отырады. Балаларды дптерлері кн сайын аралып, тексеріліп, кемшіліктері, оны алай тзету жолы крсетіліп отырылады. Айына бір рет болса да байау жмысы жргізіледі. оушыларды сауатты жазуа йрету шін ескерілетін жадайларды топтап крсететін болса, олар тмендегідей:

1. Малім жазылатын сзді немесе сйлемні маынасын, мнін оушыны тсінетіндігіне бден кзі жеткеннен кейін барып жаздыруа тиіс (оушы кейде маынасына жете тсінбегендіктен ате жібереді).2. Сзді дрыс айтуа, ыпты жазуа, жазандарына ой жгіртуге баыт беріп, атемен жмыс йымдастырады.3. немі талдау жасау, тбірлес сздер табу, сз тіркестері арылы сйлем растыру, састыы мен айырмашылыын салыстыру – мны барлыы оушыны ойлауын арттырып, материалды мегеруге жадай жасайды. 4. Дыбысты талдау, сз рамына жаттыу, сз табыны ызметі, синтаксистік талдаулар іске асырылып, сйлеуге йрету жмыстарымен байланыстырыла жргізіледі. Арнаулы орфографиялы жаттыулар (кшіру), (диктант) тіл дамыту жаттыуларымен (мазмндама, шыарма) кезек жргізіледі.5.Сздік жмысы здіксіз жргізіліп отырылады. рбір оушыны жазудан лсіз жатары болады (кейбір сздерден ате жіберу т.б.). Малім ондай балалармен сздік жмысын жеке жргізеді.6. Сауатты жазу дадысын алыптастыруды маызды шарттарыны бірі – орфографиялы ате, сйлеу ателерін болдырмау шін алдын ала синтездеу, талдау жмысы.7. Белгілі бір жадайа дадылану біраз уаыт жаттыуды ажет ететіні сияты, сауатты жазуа жаттыу дадысы да кп айталауды, жаттыуды талап етеді. Сондытан тілгеніне біраз уаыт болан материалдарды жйелі трде еске тсіріп отыру пайдалы.

3.Жазу сабаынны жоспары Жазу сабаы шамамен мынадай жоспар бойынша жргізіледі:

1.Жазанда партаа алай отыру ережелерін балалара ескертіп, зі аралап кріп, дрыс отырмаандарын дрыстап отырызады.2.Сабаты масатын, алда тран міндеттерді крсетіп, малім жаттыуды, ріп элементтерін, сзді, фразаны татаа жазады, оушылар малімні олыны алай имылдау жайын арап, баылап отырады.3.Малім оушыларды алда тран міндеттерді аншалыты ан-паандарын анытап алып, жазуа кіріседі.4.Малім партаны аралап жріп, жазу процессін баылайды.5.Жазу аяталаннан кейін оушыларды кемшіліктері мен жіберген ателері айтылады, тзетіледі, жасы жазандары жарияланады.

Жазу сабаы. 1. Оушыларды жазуа дайындыын тексеру (дрыс отыру, алам стау, дптер ою т.б.). . Малім бір сйлем айтады, оушылар оны ыйталайды. . Сйлем сзге, буына, дыбыса талданады. . Сйлемді малім татаа жазады, оны оушылара оытады, содан кейін бл сйлемді жауып ояды. . Оушылар сйлемдерді дптерлеріне жазады. . Татадаы сйлем ашылады да, оушылар здері жазандарын татадаымен салыстырады, тексереді. . Осылайша екінші, шінші сйлемдер жазылады. . Оушылар жазан ш сйлемін ттас оиды.