Азастан Республикасында Шаын жне Орта бизнесті мемлекеттік олдау жне оны дамуы
азастанда ксіпкерлікті, сіресе шаын жне орта бизнесті дамуы экономикалы реформаларды жзеге асыруда маызды рл атарады. Ал, бизнесті жоары дегейде дамуын амтамасыз ету шін мемлекет тарапынан белгілі бір дрежеде олдау крсетілуі керек. Осыан байланысты бизнес бастаманы олдау жне жеке бизнесті дамытуды ынталандыру масатында мемлекет тарапынан р трлі олайлы экономикалы жне ыты жадайлар жасалуы тиіс. азастан Республикасыны «Жеке ксіпкерлік туралы» Заында елімізде жеке бизнесті олдауа арнай тарау(4тарау) арналан. Осы зада аныталан тмендегідей баыттар мен жолдарды атап крсетуге болады.
Жеке бизнестіті мемлекеттік олдау мынадай негізгі баыттар бойынша жзеге асырылады:
- Жеке бизнесті мселелері жніндегі занаманы жетілдіру.
- Жеке бизнесті олдау орталытарын, бизнес-инкубаторларды, технопарктерді, индустриялы айматарды жне жеке бизнес инфрарлымыны баса да объектілерін ру жне дамыту.
- Бюджет аражаты есебінен жеке бизнес субектілеріні ызметін оу-діснамалы, ылыми-дістемелік жне апаратты амтамасыз ету.
Жеке бизнесті мемлекеттік олдау жне дамытуды жзеге асыру жолдары ретінде келесілерді атауа болады:
- Мемлекеттік органдар жанынан жеке ксіпкерлік проблемеларын зерделеу жне оны дамыту сыныстарын зірлейтін ылыми-зерттеу институттарын ру;
- Орталы мемлекетік жне жергілікті атарушы органдарды жанындаы сарапшылы орталытарды йымдастыру;
- Жеке бизнесті мемлекеттік олдау жне дамытуды аржы институттарын у;
- Бизнес-инкубаторларды жне идустриялы айматарды ызметін йымдастыру.
Шаын бизнесті мемлекеттік олдау жоарыда аталан баыттармен бірге келесілерді де амтиды:
- Шаын бизнес субъектілеріні мемлекеттік, аржылы, статистикалы, материалды-техникалы жне апаратты ресурстарды, сондай-а ылыми-техникалы зірлемелер мен технологиялады пайдалану шін жадай жасау;
- Шаын бизнес субъектілерін мемлекетік тіркеуді жне таратуды оайлатылан тртібін белгілеу;
- Шаын бизнесті дамытуды мемлекеттік, салалы жне ірлік бадарламаларын зірлеу;
- Отайлы салы режимін белгілеу;
- Шаын бизнеске кредит беруді бадарламаларын абылдау, сондай-а бюджет аражаты еебінен гранттар мен займдар беру;
- Шаын бизнесті олдау мен дамыту шін инвестицияларды, оны ішінде шетелдік инвестицияларды тарту мен пайдалану жйесін жасау;
- Мемлекеттік мтаждар шін тауарларды сатып алуды кепілдендірілген клемін амтамасыз ету;
- Жмыс істеп тран оу жне зерттеу орталытарын, консалтингтік йымдар мен шаын ксіпкерлікті олдау мен дамытуды апаратты жйелерін дамыту жне жааларын ру жолымен кадрлар дайындауды, айта даярлауды жне оларды біліктілігін арттыруды йымдастыру.
Шаын бизнесті мемлекеттік олдауды негізгі аидалары:
- азастан Республикасында шаын бизнесті дамытуды басымдыы;
- Шаын бизнесті мемлекеттік олдауды кешенділігі;
- Шаын ксіпкерлікті олдау инфрарлымыны жне жзеге асырылатын шараларды шаын бизнесті барлы субъектілері шін ажеттілігі;
- Шаын бизнесті олдау мен дамыту саласындаы халыаралы ынтыматасты;
- Шаын бизнесті олдау мен дамыту келесі жолдармен жзеге асады:
- аржылы олдау крсету;
- Шаын бизнесті олдау орталытарыны желісін йымдастыру;
- Бизнес-инкубаторларды ызметін йымдастыру;
- Бір жылдан астам пайдаланылмаан мемлекеттік меншік объектілерін шаын бизнес субъектілеріне сенімгерлікпен басаруа немесе жала беру;
- нерксіп саласын йымдастыру жне халыа ызмет крсету саласын дамыту шін немесе сенімгерлікпен берілген объектілерді шаын бизнес субъектілеріне 1 жыл ткен со теусіз беру.
Мемлекеттік даму институттары азастан Республикасында жеке ксіпкерлік субъектілеріні алыптасуы мен экономикалы суін ынталандыру, сондай-а елдегі жалпы иновациялы жне инвестициялы белсенділікті арттыру, оны ішінде жоары технологиялы, ылыми сыйымдылыты ндірістерді, ндірістік инфрарлымды жне деуші нерксіпті дамытуа жрдемдесу, ел экономикасына ішкі жне сырты инвестицияларды тарту масатында рылады.
Жоарыда аталан зада (Жеке ксіпкерлік туралы) алаш рет индустриялы айматар ру мен дамыту мселесі ктерілді. Индустриялы айма деп комуникациялармен амтамасыз етілген, мемлекет жне бизнес субъектілеріне нерксіп объектілерін орналастыру жне пайдалану шін беретін ауыл шаруашылыы масатындаы емес жерді айтамыз. Индустриялы айматар жеке бизнесті дамыту шін экономикалы жне йымды жадайларды амтамасыз ету масатында рылады. Оларды негізгі міндеттеріне нерксіп саласындаы жеке бизнесті жедел дамытуа жрдемдесу; жаа ндірістер инфрарлымын руа жне дамытуа арналан шыындарды отайландыру; ндіріс тиімділігін арттыру жне халыты жмыспен амту жатызылады.
Елімізде бизнесті, соны ішінде шаын жне орта бизнесті, сіресе инновациялы бизнес пен венчурлік бизнесті дамытуа мемлекеттік даму институттарыны ызметін тымды пайдалану жне йлестіру едуір ыпал етеді. Олар жеке бизнес субъектілеріні алыптасуы мен экономикалы суін ынталандыру, сондай-а елдегі жалпы инновациялы жне инвестициялы белсенділікті арттыру, оны ішінде жоары технологиялы, ылыми сиымдылыты ндірістерді, ндірістік инфрарлымды жне деуші нерксіпті дамытуа жрдемдесу, ел экономикасына ішкі жне сырты инвестицияларды тарту масатында рылады.
азастан Республикасында бизнесті олдау мен дамытуды бірнеше мемлекеттік бадарламалары абылданды. Атап айтса, азіргі кезге дейін шаын бизнесті олдау мен дамытуды 7 мемлекеттік бадарламасы (1992-1994жж. 1996-1998жж. 1999-2000жж. 2001-2002жж. 2004-2006жж. 2005-2007жж. 2007-2010жж.) абылданып, жзеге асырылды.Соы бадарлама экономикалы дамуды наты жадайына, елдегі шаын жне орта бизнесті даму тенденциясын, шетелдік озы тжірибелерді зерттей отырып, жан-жаты зерттеулер негізінде абылданды. Ол азастан Республикасында шаын жне орта бизнесті дамыту бойынша жеделдетілген шараларды 2007-2010 жылдара арналан Бадарламасы деп аталады.
Бадарлама масаты – шаын жне орта бизнес субъектілеріні ызмет сферасын барынша кеейтуге жне оларды ызметін барынша жандандыруа баытталан институционалды шарттарды жетілдіру арылы азастанны бсекеге абілеттілігін арттыру болды.
Жалпы аланда елімізде шаын жне орта бизнесті олдау мен дамытуа Елбасыны зі ерекше назар аударып отыр. Бл мселе елімізді экономикалы саясатыны маызды рамдас блігі ретінде барлы мемлекеттік мселелерде, азастан Республикасы Президентіні жыл сайыны халыа арналан Жолдауларында атап крсетеді.
азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы «Жаа лемдегі жаа азастан» атты азастан халына жолдауында айтылан ішкі жне сырты саясатымызды 30 серпінді баытыны бірі – шаын жне орта бизнесті олдау жніндегі дйекті іс-имыл деп аталады. Мнда шаын ксіпорындарды дамыту бойынша мынадай алты мселе атап крсетіледі:
Біріншіден, кімет іскерлік бастамашылы жолында занамалы, кімшілік жне бюрократиялы кедергілерді ашан жне алай пайда болатынын анытап алуа, оларды барынша ысартуа, сондай-а шаын жне орта бизнес рлымдарыны мемлекет алдында андай да бір негізсіз есепті болуына жол бермеуге тиіс. Сонымен атар, салы занамасыны бизнесті дамуын толыымен ынталандыруы, сондай-а бизнесті «алтарыстан» шыуына жрдемдесуі шін одан рі жетілдіре тсу ажет.
Екіншіден, біз діл бсекелестік орта алыптастыру мен экономикалы ойыншыларды бріне бірдей жадай туызу жніндегі жмысты тиянатауа тиістіміз. кіметке антимонополиялы занамаа кешенді тексеріс жргізіп, бсекені шектеу мен нарыа атысушыларды ымыраластыы фактілерін анытауды, экономикамызды іргелі салаларын «жасырын» монополияландыруа жол бермеуді айын тетіктерін жасауды, сондай-а айыппл санкцияларын олдану туралы тиісті сыныстар зірлеу.
шіншіден, біз табии монополиялар аясын барынша ысартуа тиіспіз, бізді тиісті салалардаы бсекелестік атынастарды рылымсыздандыру мен дамытуды жаа бадарламаларын жасап, олданылып жргендерін жаалауымыз керек. Экономиканы табии монополиялар саталып алан телекомуникациялар мен аэронавигация, темір жол клігі мен порттар, электр энергетикасы, мнай мен газ бырлары клігі, сондай-а трын й коммуналды шаруашылыы сияты секторларын реттеу мен баылау масатында туелсіз салалы реттегіштер жасатауымыз керек.
Тртіншіден, жаа ксіпорындар мен компаниялар ру барысын жетілдіру ажет. Мселен, «жалыз терезе» жйесіні шеберінде ксіпкерге фирманы екі-ш кнде тіркете алатындай жадай туызу керек.
Бесіншіден, трлаулы жне серпінді су шін бізді азастанны шаын жне орта бизнесіні жоары сапалы німдері мен ызметіне сраныс туызуды негізі ретінде мемлекет пен мемлекеттік компанияларды ресурстарын жариялы рі конкурсты негізде белсендірек пайдалануымыз керек.
Алтыншыдан, жаа ндірістерді ашы жне жариялы конкурсты негізде дамыту ші арнаулы бадарламалар зірлеу тиімді, онда здік бизнес-идеялар, яни жаа бизнес алыптастыру, айталы, загерлік жне консультациялы шыындарды жабу шін аржылы жне техникалы олдау алар еді. Бл міндет «азына» оры арылы шешілуі тиіс.
Ал, азастан халыны л-ауатын арттыру – мемлекеттік саясатты басты масаты деп аталатын 2008 жылы жолдауында кімет шаын жне орта бизнесті бсекеге абілеттілігін ынталандыру жніндегі дйекті жмысты жаластыруы тиіс, дамыан ксіпкерлік сектор – кез келген ел экономикасыны негізі деп атап крсеткен.