Ыты мемлекетті тсінігі жне аидалары

Кіріспе

Мемлекет пен ыты пайда болуы мен дамуы алашы ауымды оамны экономикалы , леуметтік, ры-лымды , басарушылы салаларындаы обьективтік даму процестері бір-бірімен тыыз байланысты згеріп, жаарып отырады. Малшылы пен егіншілік алыптасты, ажарланан тастан жасалан арулар мірге келіп, адамны тжірбиесі сіп молайды. оамды ебек трт крделі тарауа блінеді: Малшылы, жер игеру, нірістік жне саудагерлер тобы. Оы брі ебекті німділігін артырады, оамны шыысынан кірісін асырды. Сйтіп оамды байлы алыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар паида болды. Экономикалы згерістер леуметтік айшылытарды мірге келді. Олар тмендегі негізгі обьективтік задарды- осымша німні пайда болуы: жеке меншікті алыптасуы : топтар мен таптарды арасындаы кресті басталуы серінен туындайды айшылытарды реттеп, оамды басару шін мірге мемлекетпен ы келеді.

Мемлекетті дамуы - мемлекет оамды ебек блінісіні, жеке мменшікті пайда болуы нтижесінде алашы ауымды рылыс тапа блінуіні туындысы. Мемлекет жария кіметті пайда болуы мен іс- рекетіні нтижесі ретінде алыптасатын, оам мірін йымдастыруды нысаны мен оны негізгі салаларын басшылы ететін, ажетті жадайларда мемлекетті кшуатына йренетін басару жиесі.

Мемлекетті пайда болуыыны, дамуыны бірнеше трлері бар .

1. Шыыс елдерінде ( Иран, Индия, ытай, Араб т.б. шыыс типтегі елдерде) мемлекетті алыптасуы негізінен оамды меншікті ораумен байланысты. Себебі алашы оам ыдырау кезінде бл елдерде крделі рылыстар болды: ірі су каналдарын жасау, суармалы ирригациялы жйелер ру, рашылыпен кресу. Міне ос крделі жмыстарды жасы жргізу шін оамды-мемлекеттік меншік алыптасты. Сол меншікті иелері: шенеуліктер, ру, тайпа басшылары, хандар, корольдер мен императорлар болды.

Сонымен, Шыыс елдеріндегі мемлекеттерді алыптасу себептеріне:

- ірі ирригациялы жйелерді жасау ;

- оны іске асыру шін лдарды, жмысшыларды жйелі трде топтастыру, біріктіру;

- барлы жмыстарды бір орталытан басару жатады.

Мемлекетті басару аппараты брыны ру, тайпаны басаран аппараттан сіп алыптасты. Жаа аппарат алы барадан алыстай тсіп ділетсіздікті, тонаушылыты кшейтті. Азия типті мемлекеттер те бсе дамып ХІХ-ХХ асырлара дейін кп згермей, саталып келеді ( ытай, Иран т.б.).

2.Еуропалы елдерде мемлекет жеке меншікті шапша крделі дамуы, оамны тапа блінуі арылы алыптасты. Афина мен Римде алашы оамны ыдырауы кезінде экономикалы кшті топтар мен таптар мемлекеттік билікті з олдарына алып, з мдде-масаттарын орындайтын мемлекеттік, кбінесе, демократиялы жйедегі саяси бірлестік болып алыптасты.

Германияда мемлекетті алыпиасуы басаша болды. алы бара байлара туелді болады, федолды атынастар дами бастады. Осы типті мемлекеттер Европаны бірнеше елдерінде Ресейде, Ирландияда жне т.б. алыптасты.

Жоспар

Кіріспе...................................................................................................................2

Негізгі блім

А)ыты мемлекет ....................................................................................4

)ыты мемлекетті тсінігі жне аидалары .......................................8

Б)Мемлекет жне жеке тлаларды зара жауапкершілігі .........................................................................................................................10

орытынды.......................................................................................................12

Пайдаланан дебиеттер....................................................................................14

Ыты мемлекет

ыты мемлекет — конституциялы басару тртібі, дамыан ыты жйе мен тиімді сот билігі бар мемлекет нысаны. ыты мемлекет – зіні негізгі институттары ретінде билік блінісін, сот туелсіздігін, басару задылыын, мемлекеттік билік тарапынан азаматтарды ыы бзылуына жол бермеуді жне оан оамды мекеме тарапынан тигізілген залалды нын теп алуды арастыратын мемлекет. ыты мемлекет идеясыны сан асырлы тарихы бар. Ол сонау ежелгі дуірден бастау алады. ыты мемлекетті философиялы негізін И. Кант жасады.
азіргі аламды лемде ыты мемлекет тжырымдамасы мемлекет, оам жне азаматты араатынасын алыптастыруды мбебап идеалы болып отыр. ыты мемлекет идеясыны мні - оны бірізді демократиялылыы, билік кзі ретіндегі халы егемендігін бекіту, мемлекетті оама баынуы. ыты мемлекет идеясындаы бастысы - мемлекетті жне оны органдарыны зорлы-зомбылыынан, басынуынан азаматтарды орау кепілі болатын мемлекетті ыпен байланыстылыы. ыты мемлекет е алдымен, барлы мемлекеттік органдар, лауазымды тлалар, оамды бірлестіктер жне азаматтар баынуы тиіс зіндегі ыты ережелермен зін-зі шектейтіндігімен ерекшеленеді, ал ондаы басты принцип - ы стемдігі.
ы стемдігі деген е алдымен за стемдігін білдіреді. Басты, маызды, негізгі оамды атынастар замен реттеледі. оам мірінде за стемдігі арылы, барлы саяси институттарда жоары ы бастаулары, ы рухы енгізіледі. Осылайша, азаматтарды ытарыны шынайылыы рі мызымастыы, оларды сенімді ыты мртебесі, зады оралуы амтамасыз етіледі. ыты мемлекет - е алдымен, ыты мемлекет идеялары іске асан конституциялы мемлекет. Конституциялы рылымны негізгі аидаттары, оам дамуыны маызды баыттары, оны басты идеялары конституциялы дегейде бекітіледі. Конституция ыты жйені орталыы болып табылады. Соны негізінде ыты мемлекеттегі задылы тетіктері алыптасады.

ыты мемлекет атауы алаш рет ХIХ асырды бірінші ширегінде пайда болып, кейін Еуропаны біратар елдеріне таралды. Біра ыты мемлекет туралы негізгі кзарастар антикалы заманда алыптасып, мемлекет пен ыты араатынасы жайлы тжырымдамалар жасалан еді. Жаа заманда ыты мемлекет туралы кзарастарды алыптасуы табии ы доктринасыны бекітілуі, зайырлы за дниетанымыны пайда болуы мен ныаюы, абсолюттік жне полициялы тртіпті сына алу, адамдарды бостандытары мен тедігін, мызымас ытарын тану, билікті за шыарушылы, атарушылы жне сот тарматарына бліну тжырымдамасыны алыптасуы, конституционализм теориясы мен тжірибесіні дамуы арнасында жрді. Бл ережелерді жасалуына Г. Гроций, Б. Спиноза, Дж. Локк, Ш. Монтескье, Д. Адамс, Д. Медисон, т.б. оматы лес осты. ыты мемлекетте билікті, азаматты, оам мен ыты тедігі жне оларды за алдындаы ыты тедігі негізгі орын алады. ыты мемлекетте оам мірі замен реттеледі, за стемдік еткен жадайда, сот ісі туелсіз болып, тек заа баынады. ыты мемлекет рбір жеке адамны зады мдделеріні, ар-намысы мен адір-асиетіні оралуына кепілдік беруі, барлы азаматтарды ытары мен бостандытарын, оларды бірлестіктері мен ауымдастыын амтамасыз етуге тиіс. Оны негізгі белгілері: ыты заны стемдігі, билік блінісі аидаларын конституциялы-ыты реттеу негізінде егеменді мемлекеттік билікті йымдасуы мен ызмет етуі, индивид, оам мен мемлекетті зара арым-атынасыны ыты нысаны. ыты мемлекетте оам, топ мшелері мен азаматтар ауымдастытарыны мемлекет алдында, жалпы мемлекетті, оны органдары мен басармаларыны, лауазымды адамдарды оам, азаматтар алдындаы жауапкершіліктеріні ата тртібі орнауы ажет. ыты мемлекетте билікті бір адамны, органны немесе леуметтік топты олында шоырлануына жол берілмейді. зіні жетілген лгісінде ыты мемлекет тжырымдамасы билікті барлы институттарыны кілді болуын, лауазымды адамдарды сайлануын білдіреді. ыты мемлекет жадайында сот ділдікті жатаушы, ке маынада ыты ораушы, негізгі міндеті – адам ытарын орау болуы тиіс. оам мен мемлекетті зара байланысы, зара туелділігі мемлекет задарында крсетілген ытар мен міндеттер арылы жзеге асады. азіргі кезде ыты мемлекет тжырымдамасы адам ытарымен тыыз байланыста арастырылады жне адамны жеке, азаматты, саяси жне экономикалы ытары мен бостандытарыны оралуын білдіреді. ыты мемлекетті негізгі белгілері:
— мемлекеттік билікті ш трге блу, оларды ара атынасын ата сатау; азаматты оамны калыптасуы;
— оамда жоары дрежеде ыты мдениетті алыптасуы, адамдарды рухани сана-сезіміні жасы дамуы;
— мемлекеттік аппаратты, лауазымды тлаларды, оамды йымдарды, жеке адамдарды мірдегі арым-атынастарда зара жауаптылыы;
— оамны экономикалы, леуметтік баытында ділеттікті, тедікті амтамасыз ету шін антимонополиялы органны ызметін ата баылау;
— оамны ішкі ы нормалары мен халыаралы ыты зара атынасын баылап, жасартып отыру;
— оамда заны стемділігін орнату, азаматты оамды алыптастыру. Адамдар «заны лы» болмайынша ыты тртіпте, демократия да жасы дамуа тиіс емес. Бл туралы мір тжірибесінен алыптасан мынадай сиет сз бар:
За — мемлекетті аылы.
Сот — мемлекетті жрегі.
Мдениет — мемлекетті тртібі.
Міне осы ш аидалы сиет зара бірігіп алылтасып жне мемлекетті ішкі задары кпшілік таныан халыаралы ыты нормалар мен принциптерге сйкес келсе, елімізде мемлекет орнайды.

ыты мемлекет орнатуды негізгі баыттары:
— мемлекеттік билікті ш саласыны жмысын жасарту, сіресе заны, нормативтік актілерді сапасын ктеру;
— нормативтік актілерді дрыс пайдалануын, орындалуын амтамасыз ету, халыты рухани сана-сезімін, мдениетін жасартып, ктеру;
— оамдаы атынастарды дрыс, жасы реттеу-басару баытындаы мемлекеттік, оамды йымдарды жмысын жасарту;
— бостандыты, тедікті, ділеттікті, демократияны дамыту;
— задылыты, ыты тртіпті ата сатау. азастан Республикасыны Конституциясы бойынша ыты мемлекет алыптастыруды негізгі баыттары демократиялы, зайырлы, ыты, леуметтік мемлекет ру (1-блім).

 

ыты мемлекетті тсінігі жне аидалары

ыты мемлекет - бл адам мен азаматты ытар мен бостандытарыны толы трде амтамасыз етілуіне жне ы бзушылытарды болдырмау масатында мемлекеттік билікті ыпен мейлінше байланыстыруа жадай жасаушы саяси билік йымы.І
ыты мемлекетті мнін арастыруда оны негізгі екі жаын (екі негізгі каиданы) бліп арастыруа болады:
1) мазмнды жаы - адам мен азаматты ытары мен бостандытарын мейлінше толы клемде амтамасыз етуден тла шін кыты ынталандыру режимін орнытырудан крінеді;
2) формальды-зады жаы - мемлекеттік билікті ыпен байланыстырудан, мемлекеттік рылымдар шін ыты шектеу режимін орнытырудан крінеді.
Сонымен атар, ыты мемлекетті каидасына мыналар да жатады:
- билікті засыз пайдалануды болдырмау масатында оны зашыарушылы, атарушылы жне сот тарматарына блу;
- заны стемдігі, яни, билікті жоары органымен барлы конституциялы тртіптерді сатай отырып абылданан за атарушылы билік актілерімен жоа шыарылуы, згертілуі жне тотатылуы ммкін емес;
- мемлекет пен тланы зара жауапкершілігі;
- оамдаы ыты сана мен ыты мдениетті жоары дегейі;
- азаматты оамны болуы жне тарапынан ы субъектілеріні задарды орындауына баылау жргізілуі.

Билікті тарматара блінуі ыкты мемлекетті аидасы ретінде

Билікті тарматара блінуі ыкты мемлекетті аидасы ретінде. Бл аиданы алаш рет Д. Локк пен Ш. Монтескье сынан болатын. аиданы басты талабы - саяси бостандыты бекіту, задылыты амтамасыз ету жне белгілі бір леуметтік топты, мекемені немесе жеке тланы билікті асыра пайдалануын болдырмау шін мемлекеттік билікті за шыарушылы (халы сайлайтын жне оамды дамытуды задар абылдау жолымен жзеге асыруа баытталан), атарушылы (билікті кілдік органы таайындайтын жне задар мен оралымды-шаруашылы ызметті жзеге асырумен айналысатын) жне сот (бзылан ытарды алпына келтіруді, кінлілерді ділетті трде жазалауды кепілі болып табылатын) биліктері деп блу ажет. Жне осы р бір билік трлері дербес жне бір-бірін тежей отырып, з функцияларын органдарды ерекше жйесі арылы жне арнайы нысандарда жзеге асыруы тиіс.
Констиуцияда бекітілген «тепе-тедік жне тежемелік жйесі» за шыару, атарушы, сот билігіні наты бір билік тріне атысты ыты шектеулеріні жиынтыын білдіреді. Мысалы, за шыару билігіне атысты тежемелік жйесінде ерекше рлді Президент иеленген, ол за шыарушыа атысты вето ыын иеленеді: атарушы билікке атысты тежемелік сипатта болып президент кілеттіктеріні мерзімі, импичмент, сенімсіздік вотумы, атарушы органдарды жауапты ызметкерлеріне зашыару-шылы рылыма сайлануа тыйым салу, коммерциялы ызметпен айналысу табылады; сот билігі шін конституцияда крініс тапан ышектеуші ралдар болып мыналар табылады: кінсіздік презумпциясы, орану ыы, азаматтарды за мен сот алдындаы тедігі, іс жргізуді жариялылыы мен жарыспалылыы, соттара отвод жариялау жне т.б.