Авыл халкыны нрлре.

 

1895 елга, башка тир-як авыллардагы кебек к, шлче Буида итек басу и таралган нр була.

Авылда ул елны ирлрдн 28, хатын-кызлардан 6 кеше терклгн.

Башка нр иялре :

вак-тяк белн сд итчелр : 7 (ирлр)

тимерчелр : 1 (ирлр)

хезмтчелект : 2 (ирлр)

миччелр : 1 (ирлр)

тегчелр : 2 (ирлр)

телнчелр : 1 (ирлр)

Билгеле инде, авыл халкыны нрлре алда крстелгннр белн ген бетмгн. Шактый гына авылдашлар эш м бхет эзлп еракларга, чит ирлрг да юл тота.

Читк китеп эшлчелр (барысы да ирлр) :

Пермь м Оренбург ягындагы кмер шахталарында – 24

Шахтада эш бик авыр булып, анда акча эшл трлеч чыга. Яхшы кмер катламы туры килс - аена 15 сум тлн, шуны ис 10 сумы тамак туйдыруга китеп бара. Кп вакытта кмер чабучы ашарына итрлек т эшли алмыйча, элек эшлгнен ашап бетергн чаклары да булган.

Шахта эшен кзен, кыр эшлре беткч китеп , язгы сабан эшлре иткч, кире кайталар. Яхшы эшлгн очракта, елга уртача 30-40 сум хезмт хакы чыга.

Анда барып ит чен юлга ким дигнд 10 сум акча кирк була, кайту чен тагын шуны кадр... Шахтага чыгып кит чен, кп вакытта болай эшлгннр : хуа кеше атын сатып, бер лешен зен юлга ала, бер лешен гаилг тотарга, хатынына калдыра. Инде шулай китеп т, шахтага барып иткннн со, акча эшли алмыйча, бернич ел шунда яшчелр д була. Татарда бу турыда – “Кмер чабам дип, атсыз калган” – дигн йтем д калган. Кп вакытта инде бер атын саткан кешег икенчесен сатып алырга насыйп та булмый.

Бондюгта (хзерге Менделеевск) урнашкан Ушков химия заводларында - 3

Заводларда эшл айлап була. Анда да авылдашлар шулай ук кзен китеп, язын гына кире авылга йлнеп кайталар. Заводта тл эшчене ашавы з стеннн булганда айга 10-12 сум, хуа стеннн булганда 4-6 сум тшкил ит. Кыш буена алганда хезмт хакы барлыгы 20 сум тирсе чыга.

 

Кукмара фабрикаларына барып итек басучылар - 5

Глазов шрен барып хезмтчелек итд - 1

Читк китеп эшлчелр барлыгы – 33 кеше.

 

 

Недоимкалар.

 

1870 еллар башында инде безне якта авыр экономик кризис чоры башлана. ир итми башлый м аны удырышлыгы кими, халык саны арта. Трле корылыклар булып, игеннр умый. Шушы сбплр аркасында, 1872 елда безне авыл м Ккшел волостены башка авыл крестьяннары тарафыннан, беренче мртб длт тарафыннан оештырылган азык – тлек ссудасы алына ( продовольственная ссуда ) - халык длтк бурычка кер. Ссуда авыл халкына кбесенч икмк – арыш, бодай, солы, арпа м башка трле бртеклелр белн бирел.

Халык елдан – ел ярлылана бара. Азык – тлек ссудасы халыкка 7 ел буе бирелеп кил, м бары тик 1878 елдан со гына, хллр бераз яхшыра тшеп, туктатыла.

Тик 4 ел тг, 1891 -93 елларда булган корылыкта, халык яадан ссуда алырга мбр була. 23 ел эченд халык барлыгы 11 мртб азык – тлек ссудасына мргать ит. леге алынган ссудаларны бер леше тлнел, калганы халык илксен недоимка ( тлнелмгн тл ) булып утыра.

Трле тллрне кп булуы халыкны тормышын тагын да авырайта. Мисал чен - 1895 елны алганда, мсьлн, тллр 3 трг блен:

1. Казна ыемнары (казенные сборы).Барлык тллрне и кп лешен тшкил иткн – 54%

2. Земство ыемнары – 29,6%

3. мгать ыемнары (мирские сборы) – 16,4%. Монда волость чыгымнары, авыл старосталарына м тллр ыючыга хезмт хакы тл кергн. Боларны 1891 елда, авылда леге эшлрне бушлай алып баручы табылмагач керткннр.

леге еллык тллрг, бераз алдарак йтеп телгн - 11 мртб алынган азык-тлек ссудасын да кушса, бик зур гына саннар килеп чыга.

 

Шунысын онытмаска кирк, татар авыллары з мхлллрене муллаларын, мгллимнрен д тотуны, мчет-мдрслрне д чыгымнарын ктрне, кперлр салуларны, ктчелрг тллрне д з слренд ктргн бит.

Болар барысы авыл халкына тлп бетер алмаслык бурычлар булып, еллар буена ыелып килгн м аларны илксен бик зур м авыр йк булып яткан.

Дресен йтерг кирк, мондый хл безне авылда гына да, хтта барлык татарларда гына да тгел, блки бтен Россия халкына хас кренеш була.

Инде алдан крстелгнч, тлнелмгн тллр икенче трле итеп йткнд - недоимкалар дип атала.

 

1895 елда Ккшел волостенда булган 1 807 хуалыкны бары тик 20-сене ген недоимкасы булмый. Бу барлыгы 1,1% дигн сз, м, лбтт инде монда бик байлар гына кергн. шлче Буи авылында 107 хуалыктан недоимкасы булмаган бер ген хуалык та булмый.

 

Длт недоимщикларны трле группаларга блеп карый. Мен алар :

 

1. Хуалыкны булган недоимкасы 75 сумнан артмаган – уайлы хллр булганда, з хуалыкларын блдермич, тлп бетерерг ммкинлеге булган.

2. 75 – 100 сум. Боларны тлве шикле булган, чнки бурычлары булган каралты-кура бялреннн д кпк артык булган.

3. 100 сумнан артык. Монда инде метсез бурычка батучылар кергн.

леге согы группага кергн бернич йорт хуасын карап тик. Ашалча Буи авылыннан крстелгн бернич хуалык мисалында гына да, бтен авылда кзтелгн тормышны аларга ммкин :

1. Мхммтшакир хмтшин. Гаилсенд 4 кеше. Йорт хуасына 23 яшь, аны нисен 55 яшь, 14 яшьлек энесе м 18 яшьлек сукыр селесе бар. Ярым имерек йорттан башка каралты-куралары юк. Мал-туарлары юк. ире 1 анга бирелгн, барысында да иген иг. нре юк. Алабуга язе Ушков заводларына эшк йри. Недоимкасы – 132 сум 98 тиен.

2. Габделгалим Гобйдуллин. Гаилсенд 4 кеше. Йорт хуасына 50 яшь, хатынына 50 яшь, 28 яшьлек улы м 18 яшьлек кызы бар. Каралты-курадан – 1 е ген бар. Мал-туары – 1 ат м 2 сарык. ире 3 анга бирелгн, барысында да иген иг. Хуаларга итек баса. Недоимкасы 146 сум 78 тиен.

3. Габдулла Мхммтанов. Гаилсенд 9 кеше. Йорт хуасына 49 яшь, хатынына 548 яшь, 4 улы бар : 18; 15; 12; 10 яшьлеклр м 3 кызы бар : 8; 6; 4 яшьлеклр. Каралты-курадалары : йорт, келт, сарай, лапас м мунча. Мал-туары – 1 ат , 1 сыер м 4 сарык. ире 5 анга бирелгн, барысында да иген иг. нре юк. Бер улы итек басарга йрн. Недоимкасы 138 сум 78 тиен.

Кызганычка каршы, авылыбыздагы башка хуалыклар турында аерым мгълматлар юк.

Авылдашларны недоимкаларын тбндге саннардан ачык креп була :

1895 елны 1 январенда булган недоимкалар :

Недоимкасы булмаган хуалыклар – юк

Недоимкасы булган хуалыклар : 1 - 10 сум – 6

10-25 сум – 10

25-50 сум – 16

50-75 сум – 32

75-100сум – 26

100-150сум – 16

150-200сум – 1

Уртача р хуалыкка исплгнд – 74 сум 41 тиен

Уртача р кеше башына исплгнд – 14 сум.