Авыл административ яктан кая кер ?

 

Кеше кая гына яшс д, аны яшгн урыныны адресы була. Бу шр м авыллар белн д шулай. Хзерге вакытта без барыбыз да Аш Буи авылыны Татарстан Республикасы, Кукмара районында урнашкан икнлеген ачык белбез. мен элеккеге вакытларда безне авыл урнашкан ирне адресы нинди булган, ул кайсы административ бермлеклрг кергн со?

йдгез, борынгы чорлардан башлап бгенге кнг кадр шуны кз алдыннан ткрик ле.

 

Нче гасыр – 1240 еллар – Идел буе Болгары длте.

Хзерге вакытта Аш Буи авылы урнашкан территория 8-гасырдан башлап 1240 елга кадр Идел буе Болгары длтен буйсынган ирлрне тнъяк-кнчыгыш чиген урнашкан була. Авыл турында леге чорга караган нинди д булса мгълматлар бгенге кнг кадр сакланмаган. Элеккеге халыкларны урнашуын крсткн карталарда бу тбкт марилар яки удмуртлар яшгн дип крстел.

 

1240-1438 елларда безне ирлр учи Олысы (Алтын Урда) длтен буйсынган территорияг кер (1566 елдан башлап руслар аны Алтын Урда исеме белн атап йрт башлый).

 

Еллар – Казан ханлыгы, Арча даругасы.

учи Олысы тарала башлагач, аа кергн Казан Олысыннан яа длт – Казан ханлыгы (1438 – 1552) барлыкка кил, м безне авыл аа буйсынган ирлрне тнъяк чиклренд урнашып, Арча даругасына карый.

Казан ханлыгы административ яктан 4 лешк блен м ул лешлр “даруга” дип атала. Башта 4 даруга була – Алат, Арча, Греч (Галицкая), ри, сорак тагын бер – Нугай даругасы стл. леге даругалар з чиратында тагын бернич олыска блен, олыслар бернич авылны з эчен ала. Мондый бленеш Казан ханлыгы длтен салым ыюны иелйт чен эшлн.

 

Елдан – Казан язе (патшалыгы), Арча юлы.

1552 елда Казан ханлыгы Иван Грозный тарафыннан яулап алынгач, ул рсми рвешт Казан патшалыгы дип атала башлый, рус патшасы аны белн Мскд махсус оештырылган Казан сарае приказы аша хакимлек ит. “Казан патшалыгы” дигн исемнн тыш, кпчелек вакытта шулай ук “Казан язе” дип т аталган.

Казан ханлыгында булган бленеш Казан патшалыгында (язенд) д шул килеш кала, тик “даруга” дигн сз русча “дорога”, ягъни “юл” дип кен згртел.

“Юл”лар з чиратына блен “округа”ларга (“округа”- татарча тирлек дигн сз, ягъни бер тирд дигнне алата), “округалар” – “сотня”ларга ( ягъни “йзлек”лрг ). “Сотня”ларга ис бер аумакта урнашкан бернич авыл кер, баштарак аларны саны чыннан да йзг кадр д иткн булырга ммкин. Чынлыкта, р сотняга кергн авылларны саны трлеч булып, аерым бер клм куелмаган.

 

1678 елгы переписьта авыл “Ашальчи Буи” (чынлыкта бозып – Шальчибузай дип язылган) исеме белн атала.

 

1707 елда патша Петр I яа административ реформа башлап ибр, Россия 8 губернага блен. Губерналар з чиратында провинциялрг, провинциялр – юлларга (дорога), юллар – сотняларга, сотнялар – авылларга блен. Бу реформада сотняларны саны нык артуы, аларга кергн авылларны ис саны нык киме кзтел. Сотнялар яа кешелр исеменд йртел башлый.

 

Елда авыл Ашалча Буи исеме белн атала, м Арча юлы, Биккул Азиков сотнясына (Биккуловой сотне Азикова) кер.

Шушы елдагы документта леге сотняга кергн 27 татар авылы санап тел. Бу авыллар хзерге Балтач районы Брбаш авылыннан башлана м рттн диярлек тшеп, Ммшир авылында тмамлана.

1780 елда, чираттагы реформадан со, Вятка наместничествосы тзелеп, аны составына яа оештырылган Малмыж язе д кертел.

Моннан со да ле беркадр вакыт, рсми документларда, Малмыж язе шулай ук Малмыж округасы дип т йртел, м шулай ук “Арча юлы” дип крсткн очраклар да бар. леге реформадан со безне авыл кергн сотняны да исеме згртел.

Елдан – Вятка наместничествосы, Малмыж язенд (Малмыж округасы, Арча юлы).

 

1795 ел переписенд – “Тойма инеше буендагы авыл, шулай ук Ураскино да” - дип атала, Вятка наместничествосы, Малмыж округасы Исмгыйль Биканов сотнясына (Смаиловой сотни Биканова) кер. Сотник булып Ишмн Уразаев торганлыгы м авыл старостасыны сн Касимов икнлеге крстел.

 

Чираттагы административ реформа вакытында, император Павел I тарафыннан, 1796 елда Вятка наместничествосы - Вятка губернасы итеп згртел. Губерна язлрг, волостьларга, авыл мгыятьлрен (сельское общество) м авылларга блен.