Тарих пнін оытудаы шыармашылы ізденіс пен топты жмыса негізделген инновациялы технологиялар

Бгінгі тада білім беру технологияларыны клемді орын зерделемей педагогикалы трыдан сауатты маман болу ммкін емес. Малім заманауи инновациялы технологиялар, ой-пікірлер, мектептер мен баыттарды саналуан лемінде бадар ала білуі ажет. Г.К.Селевко педагогикалы технология ымына ылыми негіздеме бере отырып, оны жіктемесін сынумен атар, жинаталан трде 50-ге жуы технологияларды крсетеді. Бл тізімге ол олданылу дегейін есепке ала отырып, жалпыпедагогикалы, жеке пндік технологиялармен атар, дербес немесе модульдік технологияларды да осады. Мен тарих пнін оытуда жиі олданылып жрген екі технологияа тоталым келеді.

діскер-алымдар сынып отыран инновациялы технологияны бірі – «Тарихты балалар жазады» деп аталады. Оны тжырымдамасыны мні, оушылар деректі-дістемелік кешендермен (ДК) жмыс істейді жне здеріні тарихи оиа туралы белгілі бір з нсаларын сынады – тарихты здері жазады. Мысалы, 5-сыныпта балалара елтану бойынша з оулыын жазу сынылады, ондаы барлы мтін, сратар мен тапсырмалар, иллюстрациялар, карталар, сызбалар – брі оушыларды жымды ебегіні жемісі. ДК белгілі бір талаптар бойынша растырылады жне алуан трлі, соан арамастан біртекті интерпретациялар мен оылымдарды ттас рісі сияты шытырман шыарма ретінде ызмет етеді. Бл, Ю.Л.Троикийді пікірінше, негізгі белгісі танымды рекеттегі рбір келесі адамын болжауа болмайтын шынайы оу диалогын йымдастыруа ммкіндік береді. Егер ДК дрыс растырылса, онда белгілі бір тарихи оиаларды зара бірін-бірі жоа шыаратын нсалары пайда болуы ммкін. Тсіндіру немесе гімені орнына гімелесу туады; мнда, тіпті кейде одаайа дейін ышамдалан, кейде зын-сонар диалога жайылан ілікпе сз (реплика) ерекше маыза ие болады, ол бгде ілікпе сзге жауап болып табылады жне гімелесу-шілерді тілдік реакциясын сезіп оюдан трады. Бл технологияны негізінде оушыа белгілі бір былыстарды интерпретациясын з бетінше растыруа, мифтуындатушы тетіктерді анытау жне мифтерді атыысы арылы мифтудырушы тарихнаманы жеуге ммкіндік беретін ойлау стратегияларыны топтамасы деп абылданан тарихи ойлауды дамыту жатыр. Бадарламаны рылымы сюжеттік-таырыпты жоспарлаумен емес, оушыларды оу рекетін йымдастырумен байланысты.

Трт рубрика сынылады: таырыбы, таырыпты негізгі мселелері, мтіндер (ДК), оушыларды ойлау жне тртіп стратегиялары Таырып – бадарлама рубрикасы ретінде – дстрлі оытудаы рлін жоалтады. Оып-йренуге арналан таырыптар топтамасы жылжымалы жне малімні сюжеттік алауына арай згеріп отыруы ммкін. Малім тарихи сюжеттер мен таырыптарды зіні ызыушылыына сйкес келетін жиынтыын сына алады. Бл білімні гуманитарлыыны крінісі. Технологияда «Таырыпты негізгі мселелері» рубрикасы ерекшеленеді. Бл рубриканы міндеті – малімді тарихнамалы жадаята ендіру. Мектеп маліміні ылыми ортадан ошаулыы оан тарихшылар не жайлы таласып жатандыын хабарлауа деген ажеттілікті тудырады. Бадарламаны бл рубрикасы немі жаартуды талап етеді. Оушыларды ызыты ілікпе сздері тарихшыларды интерпретацияларымен салыс-тырылады. Мтіндер (ДК) сыныпта диалогты іске осуды амтамасыз етеді. Технологияны басты аидаты – оып-йренетін дуірді тпнса мтіндерімен жмыс. Мнда «мтін» семиотикалы маынада: трын жайларды алдытары, трмыс заттары, таса ашалан суреттер жне т.б. абылданады. ткен дуірді тпнса алдытарымен жмыста ана тарихи шынды мселесі жасалады. Мтіндерге ойылатын сратар екі: репродуктивті (жауап жатты бетінде жатады) жне шыармашылы (оушы жасырын дйектерді кре білуі, жатты уаытын оюды, ммкін авторларды анытай білуі тиіс) дегейде жасалады.

Бірінші дегейді сратары оушылара мтінді мегеруге, оан бойлай енуге жрдемдеседі. жатпен жмысты шыармашылы дегейі мтіннен тыс апаратты белсенді амтуды, зерделенетін жаттарды формулярлы, этикеттік, лингвистикалы, стильдік жне баса да астарларын есепке алуды амтиды.азіргі мектепте топты технология кеінен тараан. В.К.Дьяченко оытуды топты тсілдеріні йымдастырушылы рылымы рамдасты-

рылан сипатта болуы ммкін, яни онда топты, жпты жне жеке жмыс формалары жреді.Оытуды топты тсілі сыныпты-сабаты жйемен тымды йлеседі.Топты технологияда топты (саралауа негізделген) жне топаралы (жалпы масатты ішінде р топты з тапсырмасы бар) жмыстарды бліп арауа болады. Отайлы педагогикалы жетекшілік пен басаруда бл формалар жымды жмысты негізгі шарттары: жалпы масатты тйсіну, міндеттерді дрыс блу, зара байланыс пен баылауды жзеге асыруа ммкіндік береді. Жаппай жмыса араанда, жмысты бл формасы оушыларды жеке бас ерекшеліктерін есепке алуды амтамасыз етеді, бірлескен, жымды танымды рекетті пайда болуына арналан лкен ммкіндіктер ашады.Бл технология лгерімі жоары ана емес, тмен оушыларды да оытуа ммкіндік береді, йткені оны балаа атысты тсілі негізінде ынтыматасты жатыр. Ол оыту дерісіні белсенділігі мен сабаты мазмнын мегеруді жоары дегейіне ол жеткізуді амтамасыз етеді, баланы дамуына мыты ынталандырушы ыпал етеді. Топты технологиялар жымды іс-рекет ретінде: топтаы оушыларды білімдермен зара толыуы, оу-танымды дерістерді белсендендіруге жетелейтін бірлескен рекеттерді йымдастыру, бастапы рекеттер мен тапсырмаларды блісу, блісу, алмасу жне зара тсінуге ммкіндік беретін коммуникациялар дегенді білдіреді, бларды арасында оу тапсырмасына сйкес іс-рекеттерді шарттары жоспарланады жне тиісті ірекет тсілдері тадалады, мселені шешуге арналан жмыс дістерімен алмасады, оушыларды бірлескен іс-рекетке араласу сипатымен басарылатын зара тсінігі, оушыны зіні іс-рекетіне атысын бекітетін жне сол рекетті тиісті тзеуі амтамасыз етілетін рефлексиясы жзеге асырылады.

Саба стіндегі оушыларды топты жмысын йымдастыруды басты ерекшелігіне мыналар жатады:

- біріншіден, сынып наты оу тапсырмаларын орындау шін топтара блінеді;

- екіншіден, р топ белгілі бір тапсырма алады (не бірдей, не сараланан) жне оны топ кшбасшысыны немесе малімні тікелей басшылыымен бірлесе орындайды;

- шіншіден, тапсырмалар топта топты р мшесіні сіірген ебегін есепке алуа жне баалауа ммкіндік беретін дістер арылы орындалады; - тртіншіден, топты рамы трасыз болады, ол топты рбір мшесіні оу ммкіндіктері жасалатын жмысты мазмны мен сипатына арай барынша тиімді жргізілуін есепке ала отырып іріктеледі. Топ басшылары мен оларды рамы оу абілеттері, тарихтан хабары, йлесімділік дегейі ртрлі оушыларды біріктіру аидаты бойынша іріктеледі, ал бл з кезегінде оушылара бір-бірін зара толытыруа ммкіндік береді. Біртекті топты жмыс – барлыына бірдей тапсырмаарды кіші топтарда орындауды, ал сараланан топты жмыс – трлі топтарды ртрлі тапсырмалар орындауын білдіреді. Жмыс барысында жасалатын жмыс барысы мен орытындысын бірлесе талылау, бір – бірінен кмек срау пталады. Саба барысындаы оушыларды топты жмысында рбір кмекті ажет ететін оушыа малім немесе з достары тарапынан жеке кмек крсетуді прменділігі артады. Кеес беруші оушыны зіні тарих пнінен алан білімдерін зектендіру жне натылай тсу ммкіндігі артады, сонымен атар зіні сыныптасына тсіндіру арылы білімдері бекітіле тседі.

Топты жмысты технологиялы дерісі бірнеше кезенен трады, олар: тапсырманы орындауа даярлы, топты жмыс жне орытынды блім.Тапсырманы орындауа даярлы танымды тапсырманы (проблемалы жадаятты) ою, жмыс реті жайлы нсаулы, топтара дидактикалы материалдарды таратудан трады.

Топты жмыса материалмен танысу, топтаы жмысты жоспарлау, топ ішіндегі міндеттерді блісу, тапсырманы жеке орындау, жеке жмыс орытындыларын талылау, топты жалпы тапсырмасын талылау (ескертпелер, толытырулар, натылау, жинатау) жне топты жмысты нтижелерін шыару жатады.

орытынды блімде, сабаты соы кезеінде топтардаы жмыс нтижелері хабарланады, танымды тапсырма сарапталады, топты жмыс пен ойылан міндеттерге ол жеткізуді жалпы орытындысы жасалады. Малім топа осымша апарат сынады. Топты жмыс кезінде малім трлі ызметтер атарады, оларды атарында: топтардаы жмысты адаалайды, сратара жауап береді, жмыс тртібі мен дау-дамайларды реттейді, ажет болса жекелеген оушылара немесе топа кмек крсетеді. Саба барысындаы топты жмыс барлы негізгі дидактикалы міндеттерді шешу шін олданылуы ммкін. Топты технологияларды бір тріне – топты жауап алу жатады, ол белгілі бір таырыпты немесе бадарламаны тарауын аятаан со материалды айталау жне бекіту масатында жргізіледі. Топты жауап алу барысында кеесші сратар тізіміне сай з тобыны р мшесінен срайды. Мнда р оушы з жауабында тсініктеме береді, толытырады жне топты барлы мшесі бірлесіп баалайды. Сратар маліммен растырылады. Мндай, сыныпта йымдастырылан срау барлы топта бір уаытта жргізіледі. гімелесу жарты дауыспен жргізіледі, йткені топтар бір-біріне кедергі келтірмеуі тиіс.Саба барысында оушыларды барлыыны білімдерді аншалыты мегергендігін анытауа ммкіндік беретін топты жауап алу, сонымен атар жымды рекетті йымдастыруды осы формасы оушыларда зара талап ою мен оу шін жауаптылы сезімдерін трбиелеуге ыпал етеді.Топты танымды рекеттерді алуан трлері жйесінде білімдерді байау ерекше орын алады. Оны йымдастыруда даярлы кезеін дрыс ткізген аса маызды. Дайынды уаыты байауды мазмнына, крделілігіне, оушыларды білімдері мен біліктеріні дегейіне байланысты болады.

Сынып топ басшысымен оса, 4-6 адамнан тратын топтара блінеді. Егер сыныпта топтар (топты сабатара) алыптасан болса, онда оларды сол рамда алдыран жн. Байауа дайынды осы топтарда жргізіледі. Малім алдын-ала оушылар топта сыныптан тыс уаытта айталауы тиіс сратар, тапсырмалар, практикалы жне баса жмыс трлеріні тізімін жасайды. Даярлы кезеінде малім негізінен топ басшыларымен (кеесшілермен), солар арылы топтарды жмысын басара отырып, жмыс істейді. детте, білімдерді оамды байауын діл-азылар аласы ашады. Байауа салтанатты сипат беріледі. Оушылар снді киініп келеді, блме безендіріліп, оушыларды шыармашылы жмыстарыны (тарихи шыармалар, эсселер, рефераттар, т.б.) крмесі йымдастырылады. Сыныпта парталар блектеу орналастырылады. діл-азылар тата мен сыныпты крінетіндей етіп отырады. Алдыы атар – з бетінше жмыс істейтін оушылар шін бос алдырылады. Олар топтар бойынша з топбасшыларымен (кеесшілерімен) отырады. Салтанатты ашылу рсімінен кейін з ызметіне олында жмыс трлері (жазбаша, ауызша, кесте, жат мтіндері бойынша тапсырмалар жне т.б.) крсетілген байау жоспары бар жргізуші кіріседі. Оушыларды бір блігі тапсырманы (хронологиялы, мтіндік кестелер жне т.б.), келесі блігі – блек солдара жайасып (жат мтіндерімен жмыс) орындайды, енді бірі орнында отырып, жауап береді р жауаптан кейін оушылар орнында отырып, жауаптарды толытырады жне натылайды. Барлы жауаптар мен тзетулер есепке алынады. Егер діл-азылар ажет деп тапса, жауап берушіге сратар ояды. оамды байауда жалпы жмыс та арастырылуы ммкін, ал байау бадарламасына ойын-сауы элементтері, йден дайындалан зірлемелер (КТК, «Не? айда? ашан?» ойындары сияты) енгізуге болады. Байау орытындысын бкіл сыныпты алдында азылар аласыны траасы хабарлайды, жекелеген баалармен атар, топ жмысына тсініктеме береді. Білімдерді оамды байауыны орытындысы жарияланып, мектепті педагоги-калы кеесінде жне баралы апарат ралдарында талынады. Топты технологиялар зерделенетін материалды сабата, сабатан тыс уаытта айталау масатында оу кездесулерін ткізуге де ммкіндік береді. Оу кездесуі параллель сыныптар немесе бір сыныпты екі тобы арасында йымдастырлуы ммкін. Кездесу таырыбын малім анытайды. Оны йымдастыру дайынды кезеінен жне кездесуді зінен трады. Оу кездесуін малім зі жргізеді. Кездесу байауа сас жргізілгенімен, оан жмысшы сипат тн. Кездесуді мні, топты жмыс олданылатын білімдерді аымды баылауы.Оу кездесуіні бір тріне пікір-талас жатады. Пікір-таласты йымдастыру барынша таласты таырып бойынша трлі пікірлерді тоысына негізделеді. Пікір-таласты табыстылыы кбіне е кемі екі кереар пікір бар таырыпппен аныталады. Малім пікір-таласты міндетін, жргізілу барысын, талылау нтижесінде оушылар келуі тиіс ммкін нсаларды, орытындыларды мият ойластырады. Пікір-таласты жогізу ережелерін сатау керек. Пікір-таластаы маызды рл – жргізушіде. Ол талапкерлерге сз беріп, кн тртібіні ата саталуын, сйлеушілерді ретін баылап отыруы жне кездесуді ызу ахуалыны соына дейін бседемеуіне кш салуы керек. Пікір-талас баа оюды, шешім абылдауды ажет етпейді. Оны масаты – з пікірін исынды, длелді орау, ашы дауда оушылара белгілі бір кзарасты дрыс екендігін крсету.Топты технологиялара сыныпты белгілі бір топтара блу жретін кптеген дстрлі емес сабатарды технологияларын да жатызуа болады. Мысалы: конференция-саба, сот-саба, саяхат-саба, театрландырылан саба жне т.б.

Пайдаланылан дебиеттер:

1.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии.М.:1998.-256 с.

2.Н.Ю.Никулина Методика преподавания истории в средней школе. Калининград, 2000.

3. Бардин К.В. Как научить детей учиться. - М., 1987.

4. Берне Р. Развитие Я-концепции и воспитание.- М., 1986.

5. Газман О.С. и др. Новые ценности образования. Вып.2.- М., 1996.

6.Селевко Г.К. Саморазвивающее обучение. - Ярославль: ИПК, 1996.|

7. Гора П.В. Повышение эффективности обучения истории в средней школе.- М.: Просвещение, 1988.

8. Троицкий Ю.Л. Новая технология исторического образования//История.

Еженедельное приложение к газете «Первое сентября» - 1994-№45 с.2-5.

9. Троицкий Ю. Л. Нужен ли школе учебник истории?//Полемика.№41

Конец формы