Шыындар жне оларды жіктелуіні жалпы тсінігі.

Шыындар - шаруашылы іс-рекет барысында (ебек, нім ндірісі ралдары мен керек-жаратарын алуа, жмыс орындау, ызмет крсетуге алынан) ттынылан материалды ебек, аржылы жне баса ресурстарды жне баланста крсетілетін болашата кіріс келу ммкіндігі бар ксіпорын активі ретінде крсетілетін н. Бдан шыатыны, «шыындар» ымы «ндіріске шыан шыындар» дегеннен ке екені білінеді ндіріске шыан шыындар - німді (жмысты, крсетілген -ызметті) ндіру барысында ттынылан ресурстар блігі. Шыындарды жіктеуді негізгі масаты – жалпы массадан тек релевантты шыындарды бліп крсету. Сондытан жіктеуді дістері басшыны алдында тран наты мселелерден туелді болып келеді. Басару есебіні осындай негізгі мселелеріне мыналар жатады:

1. Бірінші баыт – жай ндірістік есеп, оны негізгі міндеті: німді сатудан ктілетін табыс жне німні зіндік нын анытау шін жмсалан шыындар туралы есептік мліметтерді алу болып табылады;

2. Екінші баыт – зіндік н туралы есеп берулер мен наты шыындар туралы алынан апараттарды болаша ндірістік шыындар масатында пайдалану жне дрыс шешімдер абылдау шін барлы дегейдегі басшыларды осы апараттармен амтамасыз ету;

3. шінші баыт – шыу орындары бойынша шыындарды баылау мен реттеу масатында шыындар орталытары бойынша да, жауапкершілік орталытары бойынша да есепті йымдастыру.

Осы келтірілген мселені райсысын шешуде шыындарды зіндік жіктелуі жасалады.

Шыындар тсінігі, шыындар есебіні объектілері, калькуляциялау объектілері.

Шыындар-басару есебі негізгі объектілеріні бірі, крделі жне сан ырлы былыс. Оларды тиімді басару шін белгілі бір белгілер бойынша шыындарды топтастыруды кздейтін жіктеуді олданан жн. 7 "Тауарлы-материалды орларды есебі" атты Бухгалтерлік есеп стандарттарына сйкес (2003 ж. 28 антардаы №27 згерістермен бірге) шыындар былайша жіктеледі:

• пайда болу орны бойынша - ндіріс, цехтар учаскелер,рылымды блімшелер бойынша. Мндай жіктеу жауапкершілік орталытары бойынша есепті йымдастыру мен німні (жмысты, крсетелген ызметті) ндірістік зіндік нын белгілеу шін ажет;

• шыынды ктерушілер, яни нім трлері (Жмыс, крсетілетін ызмет) бойынша - німні зіндік нын анытау шін ажет;

німні зідік нына жатызу тсілі немесе шыын трлері бойынша экономикалы млеметтер мен калькуляция баптары бойынша. . Калькуляциялау объектілері болып – шыындарды тасымалдаушлар саналады. ндірілетін німні технологиясы мен сипатына байланысты калькуляциялау объектілері болып – жеке німдер немесе толытай немесе жартылай аяталан німні топтары, жартылай фабрикаттар, біртипті німдерді партиясы, тапсырыстар, рылыс объектілер, рылысты аяталан сатысы, жмыстар мен ызметтерді трлері болады. рбір объектіні калькуляциялы бірліктері болады. (тн, метр, ц, кг, дана, шартты бірліктер м2, м3 жне т.б.)

Шыындарды толы лестіру бойынша (абзорпшен - костинг) жне айнымалы шыындар бойынша калькуляциялау: німні зіндік н рамындаы тікелей жне жанама шыындар есебі.

• шыынды ктерушілер, яни нім трлері (Жмыс, крсетілетін ызмет) бойынша - німні зіндік нын анытау шін ажет;

• німні зідік нына жатызу тсілі немесе шыын трлері бойынша экономикалы млеметтер мен калькуляция баптары бойынша.

ндіріс шыындарын жіктеу.Негізгілер - ндірісті технологиялы процусімен тікелей байланыстылар: шикізат пен материалдар, осалы материалдар мен басадан шыындар.осымшалар - ндірісті йымдастыру мен оан ызмет етуге, оны басаруа байланысты пайда болады.Тіклейлер - німні белгілі бір трін ндіруге байланысты, оны зіндік нына тура жне тікелей кіруі ммкін (шикізат, аударымдар (аша аударулар). Жеке блімшеге жатызылуы ммкін шыындар блімшені шыындары деп аталады (автомеханикті ебекаысы - автосервис блімшесіні тікелей шыындары, автомобильді бояу цехында олданылатын бояуды ны - тікелей бояу цехыны шыындары).

Жанамалар - німні жеке трлеріні зіндік нына тікелей енгізілмейтін жне жанама (шарты) трде блінеді. Жеке блімшелерге жатызылмайтын шыындар жанамалар (жарнамаа шыыдар - субъектіні рбір блімшесіні жанама шыындары) деп аталады.