Спенсерді социологиялы ілімдері

Англияда леуметтану ылымыны алыптасуы Герберт Спенсерді (1820—1903) есімімен байланысты. Ол зіні леуметтік кзарастарын «Бастауды негіздері» (і862), «Биология негіздері» (і864—і867), «Психология негіздері» (і870—і872), «леуметтану негіздері» (і876—і896) деген ебектерінде баяндады, Спенсерді леуметтануыны, аса кнды жаы — «мбебап эволюция заы». Бл за бойынша эволюция — дамуды бірден-бір кайнар кзі. «леуметтану принциптері» атты ебегінде Г. Спенсер осы идеясын тередете келіп, оам организм іспетті немесе асан органикалы агрегат сияты деген басты тезисін негіздеді. оам мен оны оршаан сырты орта арасындаы арым-атынас энергияны реттеу принципі арылы болады. Бл зандылы р трлі оамдар мен сол оамдарды крайтын жеке адамдарды арасында мір сру шін болатын крестерде крінеді. Крес мбебап жне оамды эволюцияны негізгі козаушы кші болып табылады. Спенсер оам мен биологиялы организм арасындаы састыты толы мойындаанымен, бл мселеде ол жалыз емес еді. Оан дейін мндай ксастыты Конт, Краузе, Ахренс айтан болатын. Алайда, Спенсер осы баытты бірінші болып бір жйеге келтіре отырып жазып шыты. Бл жйені арастыратын екі мселесі бар: эволюция принципі жне оам мен биологиялы оранизмдерді састыы. Спенсерді аталмыш жйесі леуметтану теориясыны дамуына осан басты лесі болды. Осы принциптерді Спенсер леуметтік саясатты бейнелеудегі, леуметтік реформаларды жасап жрізуде наты сыныстарында олдана білді. Оны келесі бір тезисінде леуметтік саясат — тжірибелік зерттеуді нтижесінде алыптасуы шарт делінген. Ал, леуметтік саясата аса ажетті принцип ол — леуметтік эволюция процесіні табии дамуына кедергі жасамай, оан жол ашу, бл процесті жеке адамдар мен топтарды ойына не келсе соны істейміз деуінен тару. Спенсер леуметтік задарды тжырымдай отырып, леуметтік реформаларды белгілеуден брын оамны наты леуметтік жадайын жете, жан-жаты білу ажет екендігін атап керсеткен. Оны пікірінше, еркін жне ішкісебептерден пайда болан леуметтік эволюцияны жетістікке жетуіні бірден-бір шарты — мемлекет ызметіне ата шек ою болып табылады. Спенсер «еркіндік тендігі» заын тжырымдай келе, онда барлы жеке адамдарды «еркіндік тедігін» баса адамдарды еркіндігі дегейіне сйкес пайдаланылуы тиіс дегенді айтады. Мемлекет те еркін, біра ол жеке адамдарды ерекше орайтын, соан кілдік беретін йым. Мемлекет алыпсатарлыка атысты задар шыарумен, діни мекемелерді жне айырымдылы оамдарын басарумен айналыспауы керек. Мемлекетті негізгі міндеті — оамда ыты жзеге асырылуын жне еркіндік тедік заыны саталуын амтамсыз ету, сйтіп, ол з азаматтарын тонау мен зорлытан жне соыстан орап отыруды іске асырады. амды тірі организм іспетті арауа болады, біра бл жерде мына нрсені есте стау керек, зіндік мір суру задарын сатаан леуметтікті райтындарды (лттар, мемлекеттер, таптар, баса да леуметтік топтар) организмдік мні бар.леуметтік организмдер биологиялы организмге сас. Бл ксасты барлы ммкін жаынан емес, тек оларды алты жаынан ана састыты белгілейді. Г. Спенсер оамды мірде мемлекетті рлін шектеуді, тіптен кедейлерге кмек немесе балалара трбие беру жніндегі аморлыынан да бас тартуды сынды. Ол отаршылды экспансияны сынады, йткені бл мемлекеттік бюрократияны кшеюіне келіп соатын еді. Спенсерді пікірінше, кез келген оамны дамуы органдарды ш жйесіні негізінде іске асады: 1) сйемелдеуші жйе. Бл организмді оректендіріп, оны дамуын амтамасыз ететін болса, оам да оны дамуына кажетті німдерді шыаратын ндіріс блімдерінен кралады; 2) блуші жйе - ебек блінісіні негізінде алыптасан леуметтік организмні ртрлі блімдеріні, байланысын амтамсыз етеді; 3) реттеуші жйе - оамны крамды блімдерін бірттас орталыа баындырып, мемлекет тарапынан оны дамуын реттеп отырады. Осы жйелерді райсысы леуметтік институттардан трады. Бл ымдармен Спенсер «леуметтік рекетті траты рылымдарын» белгіледі. Реттеу жйесін сипаттай келіп, ол адамдар мінез-лын адаалайтын «леуметтік баылау» институттарын бліп крсетеді жне оны атарына мемлекетті (саяси басару), шіркеуді, отбасын, салт жне дстрлерді жатызады. леуметтік институттарды зерттеу,Спенсерді пікірі бойынша, леуметтануды маызды міндеті. О. Конт, Г. Спенсермен атар леуметтануды ылым болып дамуына зор лес осан К. Маркс пен Ф. Энгельс болды.