Жат ымы жне функциясы

Дріс. Іс ааздарын жргізу тарихы жне жіктемесі. жат ымы жне функциясы

 

Дріс жоспары:

1. жат ымы жне функциясы

2. Іс ааздарын жргізу тарихы мен міндеттері

3. Іс жаттарыны жіктемесі.

 

жат ымы жне функциясы

жат деп андай да бір зат туралы апаратты тіркеуге, беруге жне сатауа ызмет ететінні барлыын атаймыз. Басаша айтанда, жат – апараты бар материалды тасымалдаушы. Мндай тасымалдаушы ретінде ааз, компьютер дискісі, фото жне кинопленка жне т.б. ызмет етуі ммкін. Іс жаты кімшілік (басару) апаратты белгілеу шін ызмет етеді.

«жат» ымы білімні кптеген саласында олданылып, ттас бір ылыми пндер атарындаы зерттеу объектісі болып табылады.

жат ымын деректану саласы ке ауымда тсіндіреді. Ол бойынша, жат – объективті мір шындыы мен адамны ой ызметіне атысты апараттарды арнайы материала кез келген тілде, кез келген тсілмен бекіту ралы. Деректануда жат – арнайы апарат жеткізуге арналан объект.

«жат» ымы зіні даму жолында айтарлытай згерістерге шыраан. Латын сзі doceoалашында «йретемін», «хабарлаймын» деген маынаны берген. Кейіннен туындаан, сзді тар маынасында алатын болса «айа, длел», «кулік» маынасын беретін documentumтрі ылыми жне практикалы ызмет саласыны кпшілігінде за уаыт пайдалануда тратап алан.

Араб тілінде «жат» сзі алашы кезде діни мнде олданылан. Кейін келе ол жалпы маынаа ие болды.

Орыс тілінде «документ», яни «жат» ымы 17 асырда пайда болды. І Петр оны «письменное свидетельство», демек, «жазбаша кулік» ретінде аударып, сол арылы жатты ыты мнін белгіледі.

ХІХ асырда жатты басару ісіндегі мніне деген жаа кзарас пайда болды. Нысан бойынша белгіленіп, басару процесін жргізуге арналан апарат жат деп саналды.

Ткеріске дейінгі азастан жадайына келетін болса, XIX асырды алашы жартысында Бкей хандыында іс ааздарын жргізетін кесе боландыы млім. Жгір хан йымдастыран бл арнайы кесе екі блімшеден тратын.

Біріншісі, ханны з ол астындаы слтандармен, екіншісі – ресейлік шенеуніктермен ызметтік байланыстарын тркі-шаатай жне орыс тілдерінде зірленетін іс ааздары арылы жргізіп отырды.

ыты кшке ие жазбаша дереккз трысындаы жат ымы ХХ асырда да саталан. Мселен, аза тіліні тсіндірме сздігінде жат сзіне мынадай анытама береді: «Белгілі бір жайды я фактіні сипаттап куландыратын іс аазы» (аза тіліні тсіндірме сздігі. 50 мыа жуы сз. Алматы: Дайк-Пресс, 2008. 534-бет)

С.И. Ожеговты Орыс тілі сздігінде «жат» ымына ш трлі мнде тсінік беріледі: 1. андай да бір фактіні немесе бір нрсеге атысты ыты растайтын іс аазы. 2. сынушы тланы ресми куландыратын нрсе (тлжат жне т.с.с.). 3. Жазбаша кулік.

 

Апарат бекітілетін «негіз» («носитель») ымы ылыми айналыма алаш рет социалистік елдерді азіргі заманы мраат терминологиясы сздігі арылы енгізілді. «жат» ымы мынадай сипатта берілді: «жат – жазу, кескіндеу, фотоа тсіру, дыбыс жазбалары немесе зге де тсілдер арылы объективті шындыа атысты нрселер жайлы жне адамны ой ызметі туралы апаратты бекіту нтижесі».

«жат» ымы сздіктермен атар мемлекеттік стандарттарда да беки бастады. 16487-70 Мемлекеттік стандартында «жат» «арнайы материалда адамны шын мніндегі объективті жне ой ызметі барысындаы былыстар, фактілер туралы апараттарын трлі тсілдермен бекіту ралы» ретінде крсетіледі. Бл ымда апаратты бекітуді тсілдері мен материалы, жатты міндетті трде сйкестендірілуі секілді жаа белгілері назара алынан.

16487-83 Мемлекеттік стандарты бл терминні семантикалы мнін ашып, оны толытыра тсті. Мнда «жатты» материалды негізі ондаы апараттан блек алынып арастырылады: «жат – уаыт пен кеістікке тапсыру шін адам олымен жасалан тсілдер арылы бекітілген апараты бар материалды объект».

жат анытамасыны даму барысын талдай отырып, бл терминді тсіндіруді негізгі ш тсілін бліп атауа болады. Біріншіден, жат андай да бір материалды объект болып табылады, екіншіден, жай ана материалды объекті емес, сонымен атар, апарат жеткізгіш, шіншіден, рі ол жатталан апарат (яни, айта деу жне сатау масатында материалды негізге бекітілген андай да бір леуметттік апарат. Басаша айтанда, биологиялы апаратты, жанды жне жансыз табиат апараттарыны адам ойы жететін дегейде жазылан немесе осы дегейде делген трлері мен формалары) болып табылады.

М.В. Ларин «Управление документацией в организациях» (йымдардажаттаманы басару) атты ебегінде жатты мынадай ш басты компонент райтынын атап крсетеді: апарат, негіз (материал жеткізгіш) жне апаратты сйкестендірілу ммкіндігі.

азастан Республикасында «жат» ымыны ресми тсіндірмесі Р Экономика жне сауда министрлігі Стандарттау, метрология жне сертификаттау жніндегі комитетті 2001 жылы 14 мамырдаы № 140 бйрыымен бекітіліп, кшіне енгізілген 1037-2001 Р СТ-да былай баяндалады: «жат (жатталан апарат) – сйкестендіру ммкіндігі бар материалды жеткізгіште тіркелген апарат». азіргі заманы отанды жаттану ісі дл осы анытамаа сйенеді.

«жат» стандартталан термин, яни бл осы ымды айындауа арналан жалыз термин болып табылады. «жатталан апарат» термині синоним-термин рлін атарады. Аталмыш стандартта ол деректер анытамалыы трысында келтірілген.

нерксіптік, апаратты технологияларды арынды дамуы дстрлі жаттау трысынан аланда жаа, тек зіне ана тн ерекшеліктері бар, згеше электронды жат тріні тзілуіне алып келді.

жат функцияларын жалпы жне арнайы функциялар деп екі салаа блуге болады. Жалпы функциялар жаттарды бріне орта. Ал арнайы функциялар – жаттарды тек шектеулі топтарына ана тн.

жатты жалпы функцияларына мыналарды жатызуа болады:

1) леуметтік – жат леуметтік мнге ие объект болып табылады, йткені ол леуметтік ажеттіліктен туындаан рі сол леуметтік жйеде жзеге асырылады;

2) апаратты–жат апаратты жазып алу, сатау жне тарату ралы ретінде ызмет етеді;

3) арым-атынасты – жат оамды рылымдар мен жеке адамдар арасында байланыс ралы ретінде жреді, ол жай хабарландырып ана оймайды, сонымен бірге оамды сананы шоырландырып, бірыай пікір алыптастыруа, жымды реакция туызуа, бкіл ауымды жмылдыруа ыпал етеді;

4) мдени – жат леумет тжірибесі мен мдени дстрлерді бекіту жне оларды болашаа алдыру ралы ретінде ызмет етеді;

жатты арнайы функцияларына мыналар жатады:

1) ыты– жат оамдаы ыты нормалар мен ыты арым-атынастарды бекіту жне згерту ралы ретінде ызмет етеді. Хабарланып отыран мліметтерге, оиалара баа беру арылы жат ыты сананы алыптасуына, мінез-лыты леумет тарапынан олдау тапан лгілерін зірлеуге, моральды-этикалы нормаларды игеруге ыпал етеді;

2) дрістік – жат жинаталан леуметтік тжірибелерді ой елегінен ткізе отырып, бл жніндегі білім азынасын рпатан рпаа жеткізуге кмек береді, тланы алыптасу процесіне атысады;

3) танымды– жат ой елегінен ткізіліп жазылан мтін негізінде шындыты нерлым ауымды, абстрактылы, теориялы лгісін жасауа ммкіндік береді.

4) басарушылы – жат басару ралы болып табылады, оам мшелеріні жымды ызметін мейлінше тиімді йымдастыру масатына сйкес жоспарлау, йлестіру жне реттеу ісіне кмектеседі;

5) мемориальды – жат оамны, ондаы жекелеген рылымдарды дамуы туралы жне дербес тлалар жайлы тарихи дерек кзі ретінде крінеді;

6) есептік– жат ндірістік жне шаруашылы ызметті барлы кезедерінде атарылан жмыс процестерін сзгіден ткізіп отыратындытан, оны нтижелерін есептеп шыаруа ммкіндік береді.

7) эстетикалы – жат зіні материалды негізі рамына болмысты образды-кркем игеру нтижелерін тсіру арылы жинатап орытылан эстетикалы тжірибелерді сатайды жне таратады;

йымда жаттарды тзу, олжазбадан айта басу, оу, есепке алу, срыптау, сатау, іздестіру, апараттарды сату т.б. жнінде ыруар жмыстар атарылады.

йымны коммерциялы ызметі табысты жргізілуі шін апараттарды саталу жадайы ондаы мліметтер пиялылыы сенімді трде амтамасыз етілетіндей дрежеде болуы шарт.

Терминдерді бірыайлыын бекітіп, басаруды жаттамалы амтамасыз ету жйесіні республикадаы даму баытын крсететін біратар анытамаларды келтіріп тейік.

Тменде беріліп отыран негізгі терминдер мен анытамалар азастан республикасыны «Іс ааздарын жргізу жне мраат ісі. Терминдер мен анытамалар» 1037-2001 Стандартына сйкес, зады тлалар ызметінде тзілетін жаттаманы барлы трлерінде, сондай-а іс ааздарын жргізу мен мраат ісі бойынша шыарылатын ылыми-дістемелік, нормативтік-дістемелік, анытамалы жне оулы дебиеттерде бір ізбен олданылуы міндетті.

жатты сырты белгілері: жатты клемі мен пішімін, апарат жеткізушіні, жазу трін, рсімдеу рамын крсететін белгілер (2.4 тарма);

Жазба жат трі: Мазмны мен масатты белгілері бойынша жаттама жйесіне жатызылатын жазба жат (3.1.5 тарма);

Ресми жат:Зады немесе жеке тла дайындаан, бекітілген тртіппен куландырылан жне ресімделген жат (2.24 тарма);

ызметтік жат:йымны кнделікті ызметінде пайдаланылатын ресми жат (2.25 тарма);

Жазба жат:Апараты жазуды кел келген трімен тсірілген мтіндік жат (2.15 тарма);

олжазба жат:Жазу белгілері олмен тсірілген жазба жат (2.16 тарма);

Таза жат:Мтіні алашы жаттан кшірілген немесе тзетусіз жазылан олжазба немесе машинкалы жазба жат (2.16 тарма).

жатты бастапы жазбасы:Авторды не редакторды з мтінімен жмысын крсететін олжазба немесе машинкалы жазба жат 2.21 тарма);

Тпнса жат:Автор жніндегі млімет, уаыты мен жасалу орны жатты зінде саталатын немесе баса жолмен табылан, оны шыу тегіне шек келтірмейтін жат (2.27 тарма);

(Ресми) жатты тпнсасы:Ресми кжатты алашы немесе жалыз нсасы (2.28 тарма);

Телжат: жатты тпнсасыны зады кші бар айталанан нсасы (2.29 тарма);

жат кшірмесі:Тпнса жаттаы апаратты тгелдей жне оны сырты белгілерін немесе зады кші жо блігін кшірмелейтін жат (2.30 тарма);

жатты куландырылан кшірмесі:Зады кш беретін, белгіленген тртіпке сай ажетті деректемелер ойылатын жат кшірмесі (2.31 тарма).

Мраатты жат – оам шін маыздылыына байланысты саталып тран немесе сатауа жататын, сонымен атар, оны иесі шін де нды болып табылатын жат (азастан Республикасыны лтты мраат оры жне мрааттар туралы Заы, 1-бап, 2-тарма).

Жеке рам бойынша жаттар – жмыскерлерді ебек ызметін растайтын жаттар мен оларды зейнеткерлік амтамасыз етуге аша аудару жніндегі мліметтер кешені (азастан Республикасыны лтты мраат оры жне мрааттар туралы Заы, 1-бап, 16-тарма).

Жеке тектік жат(жеке жат): Жеке тланы негізгі ызметінен немесе оамды міндеттерінен тыс жинаталан жат (2.23 тарма);

жаттау:жаттарды жасау (3.1.1 тарма).

жаттау тртібі:жаттау тртібін белгілейтін талаптар мен нормалар, алыптар (3.1.2 тарма);

жаттау жйесі:Шыу тегі, саласы, трі, ызмет ету аясы, оларды рсімдеуге бірыай талап белгілері бойынша зара байланысты жаттар жиынтыы (3.1.3 тарма);

Іс жргізу: басаруды жаттамамен амтамасыз ету. жаттау мен жмысты жаттамалау жне йымдастыруды амтамасыз ететін зады тлалар рекетіні ызмет ету аясы (2.1 тарма).