Ксіпорынны инвестициялы ызметіндегі екінші дегейдегі банктерді рлі

Билет

Банктерді ерікті жне мжбрлі таратылуы

азастан Республикасыны банк занамасында проблемалы банктермен жмыс істеуді біратар ралдары кзделген, олара мыналар жатады: мемлекетті азастан Республикасы кіметіні атынан проблемалы банкті акцияларын сатып алуы, акцияларды мжбрлеп сатып алу, проблемалы банкті активтерін айта рылымдау, проблемалы банкті активтері мен міндеттемелерін баса банкке бір мезгілде беру операциясын жргізу, банкті тарату.

2008-2009 жж. лемдік аржы дадарысыны салдарын жою масатында мемлекет соысын оспаанда, крсетілген ралдарды азастан Республикасында ірі коммерциялы банктерге атысты алаш рет олданан болатын.

Банкті тарату отанды банк жйесіні алыптасан стінен бастап олданылан аыры рал болып табылады.

Банкті таратуды негізгі міндеттері банкті істерін аятау мен оны кредиторларымен жне акционерлерімен есеп айырысуды амтамасыз ету болып табылады.

Банк занамасында банкті ерікті трде жне мжбрлеп тарату кзделген.

Ерікті трде тарату банк акционерлеріні шешімі бойынша жзеге асырылады. Банк акционерлеріні жалпы жиналысы оны ерікті трде тарату туралы шешім абылдааннан кейін банк жеке тлаларды депозиттерін тікелей тлеу жолымен айтару не оларды депозиттерге міндетті кепілдік беру жйесіні атысушысы болып табылатын баса банкке аудару шараларын абылдауа міндетті. Сондай-а банкті барлы міндеттемелері бойынша есеп айырысу шін аражатыны жеткілікті болуы да ерікті трде таратуа рсат беруді ажетті талабы болып табылады.

Банкті мжбрлеп тарату сотпен мыналара:

а) банкті банкрот болуына;

б) азастан Республикасыны банк занамасында кзделген негіздер бойынша банкті банк операцияларын жргізуге берілген лицензияларынан айыруа;

в) занамалы актілерде кзделген баса негіздер бойынша укілетті мемлекеттік органдарды, зады немесе жеке тлаларды банкті ызметін тотату туралы тінішіне (талап-арызына) байланысты жргізіледі.

Жоарыда аталандай, крсетілген рал отанды банк жйесіні алыптасан стінен бастап азастан Республикасында белсенді трде пайдаланылды. Мселен, 1998-2000 жж. азастан Республикасыны лтты Банкі банктік адаалау жйесін тбегейлі жасартуа жне екінші дегейдегі банктерді тиімді банктік адаалауды халыаралы стандарттарына сйкес келуіне баытталан біратар реформаларды жзеге асырды.

Банк жйесіні алыптасан стінен бастап азіргі уаыта дейін (01.04.2013ж. жадай бойынша) ерікті жне мжбрлі тртіппен 114 екінші дегейдегі банк таратылды.

Бл орайда, азастан Республикасыны лтты Банкі негізінен екінші дегейдегі банктерді мжбрлеп тарату ралын олданды. азастан Республикасыны банк занамасында кзделген негіздер бойынша банкті банк операцияларын жргізуге берілген лицензияларынан айыру негізі бойынша мжбрлеп таратуа жан-жаты тотап ткіміз келеді, йткені бл жадайда кредиторларды, сіресе жеке тлалар – депозиторларды ытары мен мдделері озалады жне олара нсан келтіріледі. Ал ерікті трде таратылатын банк кредиторларыны талаптарын толы клемде анааттандыру укілетті органны оны ерікті трде таратуа рсат беруі кезіндегі міндетті талап болып табылады.

Банк лицензиясынан айырыланнан кейін жне банкті тарату туралы сот шешімі зады кшіне енгеннен кейін азастан Республикасы лтты Банкіні аржы нарыын жне аржы йымдарын баылау мен адаалау комитеті тарату комиссиясын таайындайды, ол банкті тікелей таратуды жзеге асыратын жне банкті таратуды негізгі міндеті: банкті істерін аятау мен оны кредиторларымен жне акционерлерімен есеп айырысуды амтамасыз етуге ол жеткізетін органды білдіреді.

Банкті таратуды бкіл процесі азастан Республикасы лтты Банкіні аржы нарыын жне аржы йымдарын баылау мен адаалау комитетіні атынан укілетті органны жіті баылауымен жзеге асырылады.

Ксіпорынны инвестициялы ызметіндегі екінші дегейдегі банктерді рлі

Банктік ызметті клиент ызыушылыындаы белгілі бір іс- рекеттерді банкті орындауы деп айтуа болады. Нарыты экономика жадайында екінші дегейлі банктерді инвестициялы ызметі орындаусыз активті операцияларды сапалы деу иын. Банк аралы тартылан аражаттарын дрыс олдануы ммкін емес, олар есебінен ссуда беру арылы банкпен тек ссудалы операцияларды жргізу жеткілікті пайда алуа ммкіндік береді, біра тмен дегейлі туекелді амтамасыз етпейді. Банктер ссуда беріп, оларды айтарылмай алан туекелін зіне алады. Сондытан активті операцияларды тек несиелік ызметтерімен ана шектеп оймау ажет.

Банк зінде бас аражаттарын сатап, сйкесінше пайда алып ана оймай, тімділігі жне диверсификациясына да кіл блуі ажет. Бл тараптара банкті инвестициялы операциялары толы жауап береді. Банкте бар жне алынатын баалы ааздар лкен 2 топа блінеді: бірінші резерв, екінші резерв.

Бірінші резервке жататын баалы ааздар, банкті табыстылы масатына ызмет етеді.

з несиелеріне жеткілікті табыс келетін кптеген баалы ааздар бар. Бл жерде за уаыт аралыында аражат аымын амтамасыз ететін, мемлекеттік облигация жнінде айтылып жатыр. Баалы аазды жоары табыстылыы, оны тімділігінен крінеді.

Екінші резервке жататын баалы ааздар, банкті тімділігін стау шін арналан. тімді активтер лкен табыс келмейді. Біра бл жоары табыс келетін баалы ааздар автоматты трде бірінші резервке жататындыын білдірмейді. Кбіне баалы ааздарды тімділігі оларды теу мерзіміне туелді болып келеді. Нерлым мерзімі аз болса, сорлым міндеттеме тімді. теу мерзімі за баалы ааздар, лкен табыс келеді, біра аша нарыында ставкаларды згеру нтижесінде, оны нарыты нымен тмендеуінен байланысты лкен туекелмен байланысты.

Екінші дегейдегі банкті инвестициялы байланыстыын келесідей бадардан арастыруа болады: банкті инвестициялы саясаты, баалы ааздар нарыындаы оперциялар, банкті баса да ызметтері.

Екінші дегейдегі банктер негізгі пайда блігін несиелік операциялар ткізу нтижесінде алады. Оларды орындауына, депозиттерді абылдауды йымдастыру нтижесінде аражат кздерінен алады. Банктерді инвестициялы ызметі олара осымша табысты амтамасыз етеді жне туекелді тмендетуге ммкіндік береді. Сондытан банктерді сынатын нім атары осымша ызметтер есебінен рдайым зарып отырады. Баса банктік німдер, ызметтерді атарын біріктіреді, соны ішінде банктік сферасына атысты емесін де. Атап айтанда келесідей ызметтер болуы бден ммкін: есептік кассалы ызметті йымдастыру, шетел валютасымен операциялар, ндылытарды сатау бойынша ызметтер, кеес беру ызметі, апаратты ызмет, инженерлі-экономикалы сараптама бойынша ызмет, кепілдеме беру, трасты операция, баса ызметтер [24, 53-56 б].