Аржылы ралдарды трлері жне оларды жіктелінуі

аржы ралдары - нарыта сатуа жне сатып алуа болатын аржы активтері мен пассивтері, жасалган капитал осы активтер мен пассивтер арылы блінеді жне айта блінеді. аржы ралдары белгілі бір келісімшартты зара атынастарды крсететін немесе белгілі бір ытарды білдіретін заи жат болып табылады. Айналыса тсетін, сынылатын рал баса тлаа сатуа немесе беруге арналан (чек, вексель, т. б.). Валюталы (бір аша лшемін екінші аша лшеміне айырбастау), пайызды (траты, згермелі немесе айта аралатын млшерлеме бойьшша табыс келетін активтер), баалы (акциялар, асыл металдар, шикізат, тауарлар) ралдар трлеріне блінеді. аржы ралдары спотгы (кассалы), мерзімді жне опционды (йымдастырылан, йымдастырылмаган) нарытарда айналыса тседі. аржы нарыыны дамуьша байланысты аржы ралдары жиыны жаа ралдармен толыуы ммкін

аржы ралдары кез келген мемлекетті тлем айналымында маызды орын алады, себебі олар арылы мемлекетті инвестициялы ызметі жзеге асырылады. Длірек айтанда, бл крделі аржы тікелей халы шаруашылыыны е тиімді саласына жіберілді, яни оларды нары жйесіндегіе мірше субъектілер ана ала алады.

зіні йымды жне рыламды ерекшелігіне орай баалы ааздар аржы институттары, аржы нарытары жне оларды реттейтін ыты ережелермен атар мемлекетті аржы жйесіні ттас бір блігін райды. Мдай жйе бізді мемлекетімізде нары атынастарын алпына келтіру ажеттілігі туындаан кезде, яни 90-жылдарды басында рыла бастады.

90-жылдарды экономикалы тжрибесі длелдегеніндей шаруашылыты жетілдіруді нарыты дістерін алпына келтіруді жне оны одан рі дамытуды басты ралы – баалы ааздар екені талассыз аиат. Баалы ааздар аша тріндегі капитала да, заттай капитала да меншік ын бекітіп, тек баалы ааздар арылы ана мемлекеттік меншік акционерлік оамдарды, яни жекеменшік иелері – халыты меншігіне айналдыру ммкін. Баалы ааздар нарыында зіне тн жйесі алыптасып, оларда экономикалы рістеуді аржы кздері шоырланып жне инвестициялы орларды блу атынастары жзеге асады.

азастан Республикасыны мемлекеті аржы ралдары нарыын ру жне оны одан рі рістеу масатында ажетті шараларды жасауда. азастандаы меншікті мемлекет иелігінен алу жне жекеменшіктендіруді лтты бадарламасы баалы ааздар нарыыны негізгі элементтерін ру процесін жеделдетті. Мемлекеттік ксіпорындарды акционерлік оамдар трінде айта ру оларды инвестиция тартуды е тиімді механизмдеріні бірі – акция шыаруды пайдалану ммкіндігін ашты. Баалы ааздар нарыыны механизмі экономиканы барлы субъектілеріне инвестиция кздерін алуа ммкіндік жасайды. Акция шыару осы ресурстарды шектеусіз алуа ммкіндік туызса, ал облигация шыару аша ресурстарын, оларды банктерден алудан грі, тиімді жадайда алуа ммкіндік береді. Мемлекет бюджет кемшілігін толтыру масатында да аша белгілерін эмиссияламай, мемлекеттік баалы ааздар шыарумен айналысады.

аржы ылымы аржыны тек экономикалы категория, яни айрышалыты ндірістік атынастарды жиынтыы ретінде ана арастырып оймайды, сонымен бірге масатты ашалай орлар тріндегі оларды материалды іске асуын баса крсетеді. Бл орлар аржылы атынастарды траты иелері болып келеді. Оларды алыптасу кздері жне орларды здері (бл кздерді біріктіруші) лтты шаруашылыты тиісті буындарыны аржылы ресурстары болып табылады. Демек, аржылы ресурстар – бл жалпы оамды нім мен лтты табысты ндіру, блу жне айта блу кезінде аржылы дістерді кмегімен экономикалы субъектілер мен мемлекет жасайтын ашалай орланымдар мен ашалай орлар. аржылы ресурстарда негізгі орынды нны мына элементтері: таза табыс (пайда), осылан н салыы, ациздер, кедендік тлемдер, леуметтік мтаждара тленетін жарналар жне амортизациялы аударымдар алады.аржылы ресурстарды аржылы орлардан айырмашылыы бар. аржылы ор (орланым, босалы ор) – аржылы діспен алыптастырылан, белгілі бір ажеттіліктерді анааттандыруа пайдаланылатын масатты ашалай аражаттары, ал аржылы ресурстар болса, ол – мемлекетті (оны органдары арылы) жне шаруашылы жргізуші субъектілерді табыстары мен тсімдері. Біріншіден, аржылы ресурстар деп ашалай аражаттарды кздерін, шаруашылы органны немесе шаруашылы жргізуші субъектіні мндай аражаттарды жасау ммкіндіктерін тсінеді. Екіншіден, аржылы ресурстар – бл орлардаы, яни ашалай аражаттарды масатты босалы орларындаы «байланан» аражаттар, сондай-а лі масатты белгілі бір баыттылыы жо орлар бойынша алыптаспаан ашалай аражаттар.аржылы ресурстарды сіруді маызды факторы оамды ебек німділігінарттыруболыптабылады,блдайындірісдерісінделттытабыстыартуынбілдіреді, сондай-а экономикалы ызметті аржылы нтижесінісуіне алып барады. Ебек німділігі мен оамды ндіріс тиімділігіні басакрсеткіші – ор айтарымы (капитал айтарымы) тыыз байланысты. орайтарымын арттыруаржылы ресурстарды алыптастыруа, атап айтанда,оларды негізгі кзі – таза табысты сіміне сзсіз сер етеді, ол нім ндіруауымы сіміні, сондай-а аымдаы шыындарды (е алдымен жалаы менамортизациялы аударымдарды) немдеуді нтижесінде артады. Жне, керісінше,орайтарымынытмендеуіаржылыресурстардыазайтады.Екінші фактор – бл материалды шыындарды орнын толтыру оры менндірілген лтты табыса жалпы оамдынімні бліну йлесімдері. Жиынтыоамды німдегі материалды шыындарды лесін – материал сиымдылыын– тмендету ндірілген лтты табысты – аржылы ресурстарды негізгі кзін– арттыруа ммкіндік беретін фактор болып табылады.аржылы ресурстарды суіне сонымен атар жалпы аланда оамдындірісті, сондай-а нерксіп ндірісіні материалды заттай рылымы дасер етеді.

Билет