Азастан Республикасындаы инвестициялы ызметті азіргі жадайы

азіргі тада азастан лемдік шаруашылыты толы анды мшесі болып табылады. Республикамызды экономикасыны дамуы экономикалы ортада инвестициялы баытты руды талап етті. Инвестицияны йылуы ндірісті масштабыны кееюіне жне сонымен атар экономиканы леуметтік экономикалы дамуыны сапалы, жаа дегейге шыуын амтамасыз етеді. Экономикадаы жаалытар мен сулер инвестицияны клемімен, рылымымен жне оларды жзеге асырылу сапалары мен арынымен аныталынады. Сонымен атар, инвестициялы жинатаулар мен оларды материалды ресурстарынсыз инвестицияда ешандай о нтижелер болмайды.

Инвестициясыз ішкі жне сырты рыноктардаы тауар ндірушілерді бсеке абілеттілігін амтамасыз ету, азіргі кездегі капитал жмсалымдарыны болулары ммкін емес. Рыноктік инфрарылымдарды жне лемдік тауар ндірушілерді рылымды жне сапалы згертулеріні процесстері инвестициялауды есебімен жне жолымен жзеге асырылады. Инвестициялау экономикалы суді, айматы леуметтік жадайын, халыты жмыспен амтылуын жне сонымен атар елді экономикасыны дамуын анытайды.

азастан Республикасыны экономикасыны дамуы отанды жне шет елдік инвестициялауды тартылуымен тыыз байланысты болып келеді. Шетел инвестициялары азастан Республикасыны территориясындаы ксіпкерлік ызметті объектісіне шетел инвесторына тиісті азаматты ытарды, соны ішінде аша, баалы ааздар, интеллектуалды ызметті жне таы баса мліктерді, сонымен атар ызмет пен апарат нтижелеріндегі ашалай баасына ие мліктік ытар трінде шетел капиталын салу болып табылады.

Инвестицияларды р трлі аржы ралдарын шыара отырып тарту бгінгі кні ке клемде ола алынады. Оан елдегі олайлы инвестициялы климат з серін тигізуде. ай елде болмасын инвестицияны келуі инвестициялы климат дрежесіне жне оны анытайтын факторлара тікелей байланысты. Инвестициялы климатты анытау шетел инвесторларын тарту мен пайдалану саясатыны негізгі міндеті болып табылады. Себебі, біріншіден, инвестициялы климат шетел инвесторларына сер ететін факторларды анытауа, екіншіден мемлекеттегі жадайды тереірек баалауа, шіншіден шетел субъектілеріні мінез-лытарын анытауа ммкіндік береді.

Инвестициялы климат мемлекетте, аймата жне алада инвестицияны ызмет жаын анытайтын зады, нормативтік, йымдастырушылы, экономикалы, леуметтік, саяси жне мдени жне таы басалары бір-бірімен байланысты факторларды серінен алыптасады. Яни, инвестициялы климатты бірнеше крсеткіштер (факторлар) арылы баалауа болады. Олара: экономикалы реформаны жадайы; банк жйесіні тратылыы; саяси реформаны тратылыы; табии жне ебек ресурстарымен амтамасыз етілуі; инвестициялы ызметті ыты реттелу дрежесі жне халыаралы стандарта сай жасалан задылытар мен нормативтік актілерді болуы; инфляция арыны; сырты экономикалы байланыстар дрежесі; білікті жмыс кшіні болуы; мемлекеттік нары потенцалыны сипаты (ЖІ, халы саны); нары инфрарылымыны жне валюта нарыыны дамуы жне таы басалар жатады.[2]

Шетел инвесторлары инвестициялы климатты бл крсеткіштерін баалап мемлекеттегі инвестициялы климатты жаымды немесе жаымсыз екендігін анытайды. Егер инвестициялы климат жаымды болса, онда инвесторлар инвестиция туралы шешім абылдайды.

азастан за мерзімге баытталан “азастанны 2030 жыла дейінгі даму стратегиясына” сйкес зіні динамикалы дамуын жаластыруда, сонымен атар бізді алдымызда – азастанды лемні бсеке абілетті елу еліні атарына енгізуіміз ажет деген стратегиялы мселеміз тр.

азастан елімізді экономикасына шетел инвесторларын тарту саласы бойынша кптеген нтижелерге жетті. азастанны экономикасына тартылан тікелей шетелдік инвесторларды жалпы тсіміні сулері 60-65 пайыз клемін райды. Егер 2006 жылы азастандаы тікелей шетелдік инвестицияларды жалпы тсімдері 10,6 млрд. долларды раса (2005 жылмен салыстыранда 60 пайыза скенін крсетеді), ал 2007 жылы азастандаы тікелей шетелдік инвестицияларды жалпы тсімдері 17,5 млрд. долларды рады (2006 жылмен салыстыранда 65 пайыза скенін крсетеді).

2008 жылды бірінші кварталында тікелей шетелдік инвестицияларды жалпы тсімдері 3,3 млрд. долларды, ал екінші кварталында 3,972 млрд. долларды рады. Яни, мндай жадайда лемдік аржы нарыындаы болып жатан жадайлара арамастан тікелей шетелдік инвестицияларды тсімдеріні тратылыын круге болады. азастана тікелей шетелдік инвестициялар Нидерландия, АШ, лыбритания, Франция, Италия, Швейцария, Рессей елдерінен белсенді трде йылуда.

азастан экономикасыны саясатыны алашы даму кезедерінде тікелей шетелдік инвестицияларды тарту мнай нерксібіне жне оны инфрарылымына ірі жобаларды жасауа негізделінді. Жоарыдаы крсетілген тікелей шетелді инвестицияларды жалпы тсімдерінні негізін мнай газ саласы рады. 2008 жылды бірінші кварталында жалпы инвестициялы тсімдерді клеміні 68 пайызы мнай жобаларына баытталынды. Мнайды баасы тратандырылан жне оларды тмендетуді тотатан жадайда мнай саласы бойынша тікелей шетелдік инвестицияларды клемі брыныдай белсенді рл атарады. Жалпы елімізде тікелей инвестициялар негізінен мнай ндіру жне деу ндірісіне, тсті жне ара металлургия ксіпорындарына, газ нерксібіне жне байланыстара юлуда. Инвестицияны клемі бойынша ірі инвесторларды бірі АШ елі болып келді. Соы кездері ытай мен Рессей елдеріде бізді елімізге з инвестицияларын салуда. Біра, соан арамастан азіргі кезде мнай-газ саласына инвестицияларды тартуда иыншылытар туындауда деп айтуа болады.

3. Аша нарыыны тсінігі жне функциялары . Шаруашылы жргізуші субъектілерді аржылы ызметінде, яни оларды аымдаы тімділігін амтамасыз етуде тауарлар мен ызметтерді сатушылар мен сатып алушылара аша аражаттарын блу жне айта блу механизмін амтамасыз ететін аша нарыыны аржылы ралдары маызды рл атарады. Кез келген аржы ралыны негізін аша райтыны белгілі.

Эволюция процесінде олар дайы згеріп отырады жне оларды бгінгі кні жадайын толы аяталан кезеге жатызуа болмайды. Белгілі бір сатыда нны эквиваленттік формасы пайда болды: тауарлар жиынтыынан бір тауар жеке блініп алынады ,осыны нтижесінде алан баса тауарлар згереді. Тауар-эквивалентке ойылатын талап:
• Блінушілік;
• Ышамдылы;
• Біртектілік.

Жалпы эквивалент осы аталан ерекшеліктерге ие боландытан тауар-эквиваленттен жеке блінеді. Одан ары дамыту процесінде металдан тауарларды жалпыа орта эквиваленті ретінде аша блініп алынады, йткені аз ана сан лкен нды амтиды.

Осылайша, тарихи аша тауарларды жалпы лемінен блініп,е алдымен оны зі бір мезгілде жай жне зіндік ерекшелігі бар тауар – аша болады. Одан ары тарихында ашаны тауарлы формасы жойылады да жаа формаа кшеді.

Аша бастапыда ртрлі лу абыршаы, мал-млік жне т.б. формаларда болды. Содан кейін оларды алтын, кміс жне баыр тиындар алмастырды. Ал тиын формасын несие деп аталатын аша алмастырды.

Несиелік ашаны е алашы тарихи трі – вексель. Ол иесіне арыз алушылардан белгіленген мерзім ішінде осы аты аталан ашалай соманы тлеуін талап етуіне ы беретін борышты міндеттеме ретінде болды. Вексель, сондай-а баса тлаа да берілуі ммкін. Ол осылайша белгілі бір аша трінде болады, біра мнымен жалпыа орта эквивалент рлін атармайды.

Ашаны салыстырмалы жаа формасы девиздер – халыаралы есеп айырысуда олданылатын шетелдік валютадаы тлем ралы болып табылады. Алашыда ол экспорттаушы импорттаушыны атына жазып беретін коммерциялы аудармалы вексельдер трінде болады. Ол алтын девиз стандарты кезінде банкнотты эмиссия мен са орларды амтамасыз етумен ызмет етті. Банктерді корреспонденттік байланысыны жне лемдік сауданы лаюына байланысты девиз банк тлем ралыны формасын абылдады: вексель, чек, аккредитив, телеграфты аудару жне мемлекетаралы зара ыса мерзімді несиелер. Девиздер халыаралы тлем айналымында банкнот жне шетелдік баалы ааздар трінде болады. Олар косетілген елдерді валюталарында халыаралы сауда мен тлем айналымында негізгі рльді атарады. Соында орталы банктерді, азынашылы жне кіметтік органдарды тімді ресурстарыны рамына кіретін резервтік немесе салыстырмалы трде траты, айтарылатын валюталар ала шыады.
Аша мынандай функцияларды орындайды:
• н лшемі;
• Айналым ралы;
• Тлем ралы;
• Жинатау ралы;
• лемдік аша.

Ол н лшемі ретінде мінсіз болып табылатындытан, тауар нын баалауа ммкіндік береді. Айналым ралы ретіндегі аша функциясы сатып алушы мен сатушыны арасындаы зара арым-атынасты тікелей орнататын наты ашаны ролін орындайды. Бл функциялардаы аша осы заманы нарыты атынастарды алыптастырады,сонымен атар тікелей айырбас ны ретінде ала шыады. ор жинау ралы ретіндегі аша функциясы тарихи трыда алашы пайда боландарды біріне жатса да,ол тлем ралы ретінде аша пайда боланнан кейін ана даму жолына тсті. Уаытша бос аша аражаты жина ашаа айналады, содан кейін ор жинатауа трленеді. Мны соысы з кезегінде ел экономикасыны дамуына аса ажетті инвестицияларды негізгі кздері болып табылады. лемдік аша ретіндегі аша сырты экономикалы атынаса ызмет етеді. Алашы кезде,ол алтын трінде олданылды. азіргі заман жадайында лемдік аша ретінде біратар мемлекеттерді траты валюталары немесе лемдік несие ашалар ала шыа алады. Бл сапада олар жоарыда аталан барлы трт функцияны атара береді,яни ашаны осы функциялары біріктіруші болып табылады.

Аша функцияларына арай аша нарыыны негізгі функциясын былайша анытауа болады:
• Тлем функциясы – операцияларды жзеге асыру процесінде оан атысушыларды арасындаы р трлі есеп айырысуларды жргізуге ыпал ететін нары;
• Коммерциялы несиелеуді амтамасыз ету – ашалай міндеттемемен, яни вексельмен рсімделетін тлемні мерзімін зарту, шаруашылы жргізуші субъектілерді коммерциялы трыдан несиеленуіне ммкіндік береді;
• Есеп функциясы жне т.б.

Билет