Банкті меншікті капиталы, оны рамы мен функциялары

Банкті пассивтік операциялары негізінде алыптасан жне барлы активтік операцмялар бойынша банк тімділігін амтамасыз ету жне пайда табу масатында орналастыруа баытталатын банкті меншікті жне тартылан аражаттарыны жиынтыы банктік ресурстар болып табылады.

Банк ресурстарыны рылымына мыналар жатады:

1. Банкті меншікті капиталы

2. Банкті заемдік жне тартылан аражаттар

Банк русурстарыны рамындаы меншікті капитал лесі тартылан аражаттара араанда те тмен боландытан барлы аражаттара деген ажеттілігіні 10% жуы блігі телсе, ал алан блігі тартылан аражаттарды лесіне тиеді.

Коммерциялы банктерді меншікті капиталыны рлі мен шамасы, баса ызметпен айналысатын ксіпорындар жне йымдара араанда зіндік ерекшеліктерге ие.

Банкті меншікті капиталы банкті тратылыын амтамасыз етуде маызды. Банкті бастапы рылуы барысында меншікті капитал кмегімен банк ызметіне байланысты алашы шыындар: жер, имарат, рал-жабды, жалаыа жмсалатын жне таы баса шыындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз банкті ызметін бастау ммкін емес. Осы меншікті капиталды есебінен банкте ажетті резервтер рылады. Сонымен атар, банкті меншікті капиталы за мерзімді активтерге жмсалымдарды басты кзі.

Банкті меншікті капиталы –банкті аржылы тратылыын, коммерциялы жне шаруашылы ызметін амтамасыз ету шін рылан банкті р трлі орлары мен сол сияты аымдаы ызметіні нтижесіне байланысты жне ткен жылдардаы блінбеген пайдасы.

Банкті меншікті капиталыны рылымы бірдей емес, себебі, олара сер ететін р трлі факторлара, атап айтса активтер сапасына, меншікті пайданы пайдалануына, капиталды баасын ныайту масатында жне банк саясатына байланысты жыл бойына згеріп отырады.

Банкті меншікті капиталы пассив операцияларына жатады жне ол келесі баптардан трады:

- Жарылы капитал – жай акциялар (мерзімі шексіз баалы ааздар), ерекшелігі бар акциялар (дауыс беруге ыы жо баалы ааздар);

- Банктік резервтер – яни, алдаы уаыттаы р трлі шыындарды жабуа, дивиденттер тлеуге, айтарылмаан арыздарды орнын жабуа арналады;

- осымша тленген капитал – жай жне ерекшелігі бар акцияларды сату курсы мен номеналды курсы арасындаы айырмадан рылады;

- осымша тленбеген капитал – активтерді айта баалаудан рылады;

- Блінбеген таза кіріс – банк меншігінде алатын, жылдан жыла жинаталатын кіріс сомасы;

Банкті меншікті капиталы, экономикалы капиталдар категориларыны ішіндегі капиталды бір трі болып табылады. Меншікті капитал банк шін маызы те зор. Себебі, банк ашу кезінде рылтайшылар мен акционерлерді осан улесінен рылан меншікті капитал, банк ызметін йымдастыруа жне банк ызметіні аясын кеейту шін бастапы жне е маызды кзі болып табылады. Сонымен атар банкті меншікті капиталы банк шін р трлі ораныс пен ызметті дамыту функцияларын да орындайды. Соны ішінде:

· Банкті аржылы трасыздытан жне шексіз туекелділіктерден сатайды;

· Банкті банкрота шыраудан орайды;

· Аымды шыындарды жабады;

· Банкке клиенттерді сенімділігін арттырады;

· Клиенттерді комерциялы жне ттыну несиелеріні сранысын анааттандырады жне т.с.с.

Сондытан мемлекеттік адаалау органдары екінші дегейлі банктер шін р трлі шектеулер ояды жне де бл шектеулерді орындалмауы туралы млімет алан кезде, азастан Республикасыны лтты Банкі, азастан Республикасыны аржылы йымдар мен аржылы нарыты адаалау мен реттеу агенттігі жне таы баса мемлекеттік адаалау органдары р трлі санкциялар мен шараларды олданады жне олар салымшылар мен инвесторларды мртебесін орайды. Осыдан келе, азіргі кездегі банк ісіндегі басты иын мселелеріні бірі болып саналатын – банкті меншікті капиталыны жеткіліктілігін анытау болып табылады.

Банкті меншікті капиталы банкті несиелік ресурсы ретінде тартылан ресурстармен тыыз байланыста болып, олармен бірге айналыма атысады. Банкті меншікті каиталы банкті тартылан ресурстарына араанда сенімділігі жоары ресурс болып табылады. Активті опеацияларды жргізілуі мумкін шыындарды пайда болуына келеді жне олар з кезегінде резервтерді рылуын талап етеді. Егер де банк ызметін жргізген кезде жне оны орытындысы бойынша банкте шыындар пайда болса, онда банк жарылы капиталды белгілі бір блігінен айырылады, ал резервтерді бар болу кезінде, жарылы капитал резервтер есебінен толытырылады да банк ызметіні алыпты жмыс атаруына жол береді.

Меншікті капитал біратар ызметтер атарады:

1. ораныс ызметі;

2. Шыл ызметі ,

3. Реттеуіш ызметі;

4. Айналым ызметі;

5. Резервтік ызметі;

1. ораныс ызметі.Банкті меншікті капиталды ораныс ызметі оны капиталыны шамасыны банкті тлем абілетіне жне тратылыына тікелей байланыстылыын сипаттайды. Банкті меншікті капиталы аншалыты жоары болса, сорлым банк тімді болып саналады. Банк банкрота шырай алан жадайда, оны акционерлерінен баса ешкім зиян шекпейді.

Банкті меншікті капиталыны ораныс ызметі, банкті салым иелеріне жардем аы тлеу ммкіндігін ана емес, сол сияты аымдаы табыс болмаан жадайда, зияндарды жабуа ызмет етуін сипаттайды.Сондытан да, оны азаюі банкті банкрота шырауына жол береді. ораныс ызметі – меншікті капиталды е басты ызметін білдіреді.

2. Шыл ызметі.Банк капиталыны шыл ызметі ораныс ызметіне араанда екінші дрежелік маыза ие болып табылады. Меншікті капиталды шыл ызметі жер, имарат, рал–жабдытар алуа ажетті меншікті аражаттарды жмылдыруды, сондай–а кзге крінбейтін зияндар жадайына байланысты резервтер руды сипаттайды. Бл аржы кздері сіресе, банкік ызметіні басталуы шін маызды. Кейінен бл аражаттарды бір блігі за мерзімді активтерге жне р трлі резервтерді руа жмсалынады.

3. Реттеуіш ызметі.аржы жне салым иелеріні мдделерін амтамасыз етуден баса, банкті меншікті капиталы реттеуіш ызметін атарады. Бл ызмет оамны мдделерімен, сол сияты банк операцияларына баылауды жасауа ммкіндік беретін задар мен ережелерге тікелей байланысты. Банк капиталыны крсеткіштеріні кмегімен мемлекетік йымдар банктер ызметтеріне баа беріп, оны баылауды жзеге асырады.

Банкті капиталына атысты ережелер, оны е тмегі млшеріне ойылатын талаптарды, активтерге байланысты шектелуін жне баса банктен активтерді сатып алу шарттарын амтиді. Пруденциялды нормативтерде банкті меншікті капитал клемі беріледі. Сонымен атар, реттеуіш ызметте несиелік жне инвестициялы операциялара байланысты шектеу масатында капиталды пайдалаланады.

4. Айналым ызметі.Кез келген банк капиталы банкрота арсы, не болмаса зияндарды орнын жабу шін рылмайды. Оларды басты масаты комерциялы ызмет крсету болып табылады. Мндай ызметтер туекелмен байланысты болатындытан, банк капиталыны мндаы ызметі туекел дрежесін есепке алатын активтік айналымдарды авансылаумен сипатталады. Сондытан да, бл ызметті меншікті капиталды айналым ызметі деп атайды. Бл ызметті атара отырып, зіні айналым капиталын кассалы ашалар, несиелік, факторингтік жне лизингтік операциялара, баалы ааздарды сатып алуа, баса да имарат, рылылара жне баса да негізгі орлара жмсай отырып, банктер з несие берушілерін зияндардан орайды.

5. Резервтік ызметі.Туекелділіктер тек активтік операциялара ана емес, сондай-а пасивтік операциялара да тиісті болып келеді. Пассивті операциялардан туындайтын туекелділіктерді болызбау шін, банктер тартылатын аражаттар есебінен міндетті резервтер ретінде Орталы банкте резервтерін райды.