Азастан Республикасында банктік депозиттерді сатандыру

Халыты банктердегі жинатарыны суі оларды сауыуын, несиеге толы абілеттілігін жне тімділігін танытатын маызды факторларды бірі болып табылады. Блар з кезегінде оларды дербестігіне, тратылыына жне сенімділігіне кепілдік береді. Мнда халыты жинатарын кешенді рі жйелі трде орау мселесі зады, кімшілік жне реттеуші ралдарды амтитын объективті ажеттілікке айналды.
2000 жылды 1 атарынан бастап азастан Республикасында екінші дегейлі банк салымшыларыны мддесін орауды кздейтін Р лтты банк басармасыны аулысына сйкес акционерлік оам трінде рылан Жеке тлаларды салымдарын кепілдендіру (сатандыру) оры (ЖТСКК) орталы органы болып табылатын жеке тлаларды салымдарын сатандыратын жйе жмыс істей бастады. Бл жйеге тменде келтірілген баыттар бойынша наты талаптара сйкес келетін коммерциялы банктер кіреді. Олар мынадай баыттар:
o халыаралы стандарттара кшу жніндегі
бадарламаа енуі;
o банкті зіндік капитал млшеріні белгіленген норма-
тивтерге сйкестігі;
o пруденциялы нормативтерді ора тініш беретін
мерзімге дейінгі 3 тізбекті (атар келетін) айды ішінде
сатауы. Бл арада kl жне к2 коэффициент мндері
крсетілген кезе ішінде кем дегенде 0,06-ны жне
0,12-ні рауы керек;
o лтты банкті осы мселе бойынша сынысыны
болуы (сыныс пия жат болып табылады рі ора
тікелей баытталады);
o банкті соы жылдардаы жылды аржылы есеп
беру тізбесін лтты банк бекітетін халыаралы
аудиторлы йымдарды бірі растауы керек.
Банкті жеке тлаларыны салымдарын кепілдендіру (сатандыру) орына (ЖТСКК) кіру туралы тініш берілгеннен кейін ор банк берген жаттарды ескере отырып, лтты банкті сыныстары негізінде оны жйеге енгізуді ммкіндіктеріне талдау жргізеді. ор басармасыны шешімі тініш берілген кннен бастап 1 ай мерзім ішінде абылдануы тиіс.
Егер осы мселе бойынша ор басармасы дрыс шешімді абылдаан кннен бастап 15 кнтізбелік кнні ішінде банк ора алашы міндетті кнтізбелік жарнаны жеке тлалардын тегедегі, АШ долларындаы жне еуродаы мерзімді салымдарды сомасынан 0,375% млшерінде соы тосаннан кейін келетін айды бірінші кнінде аударатын болса, онда ол жйені мшесі болады.
Салыма кепілдік беретін жйеге бгін тспеген жадайда, банк оан е аз дегенде ш айдан кейін кіру туралы екінші мрте тініш беруге ылы. Егер банк сатандыру жйесіні атысушысы болса, банкті бас кесесі мен блімшелеріні кіру есіктеріне орды логотипі орналастырылады.
Депозиттерді сатандыруды міндетті жымды трдегі объектісіне жеке тлаларды салымдары, жымды кепілдендіретін жйеге атысушы коммерциялы банктердегі мерзімді депозиттерге орналастырылан жеке тлаларды аша аражаттары жатады.
Депозиттерді сатандыруды объектілері болып табылмайтындара мыналар кіреді:
o сынушыны салымы;
o банкті сенімді басармасына берілген ашасы;
o зады тлаа тн білімі жо, егер осы ызметпен бай-
ланысты ашылан болса, осындай ксіпкерлікпен
айналысатын тлаларды салымдары;
o осы банкті немесе шінші тланы алдындаы
міндеттеме бойынша кепілді-салымы;
o 5%-дан кп дауыс ыы бар банк акциясына ие осы
банк ызметкерлеріні немесе акционерлеріні
салымдары;
o кепілдік беруді арастырмайтын келісімшарт
бойынша басадай салымдар.
Салымшылара депозиттегі негізгі соманы ана емес, сонымен бірге ол бойынша есептелген сыйаыны да сатандыруа ммкіндік беріледі. Бл - есептелген сыйаы негізгі салымды кбейтуге (салым ашаны жзеге асыратын шарттара сйкес) баытталан жадайда ана ммкін болады. Баса жадайларда депозит бойынша сыйаы телмейді.
лтты банк бекіткен ережеге сйкес, атысушы банктер міндетті кнтізбелік жарнаны енгізу жолымен орды салымшыларыны салымдарыны теу тлеміне арналан резервін толытырады.
Міндетті кнтізбелік жарнаны млшерлемесі атысушы банктерді аржылы жадайына арай жеке белгіленеді.
атысушы банктер жарнаны дайы тлей бермейді. ор е кп шамадаы жиынты млшерді анытайды. атысушы банктер осы млшерге ол жеткізгеннен кейін жарна тлеуді тотатады. Бл арада кнтізбелік жарна банк шыындарыны есебінен жзеге асырылады.
р трлі банктердегі салымдар жеке кепілдендірілетіндіктен, оларды андай да біреуі таратыланда теу сомасыны есебі шін тек осы банкте орналасан барлы сатандырылан депозиттерді сомасы олданылады. Егер банк сотты оны мжбрлеп таратуа шешім шыаранына арамастан салым бойынша тиесілі соманы тлеп, салым женіндегі міндеттемені зі орындайтын болса, онда ор теу тлемін жзеге асырмайды.
Депозиттерді сатандыру жйесіне атысушы банктер таратыланда салымдарды сомасын теу бойынша есеп айырысуды жзеге асыруды бастапы сызбасы тменде келтірілген Бгінгі тада жеке тлаларды салымдары бойынша сатандыруды темаысы 5000000 тегеден аспайды.