Азастан депозит нарыыны институционалды рылымы

Депозиттік операцияларды йымдастыру барысында коммерциялы банктер баланс тімділігін сатай отырып, мынадай талаптарды ескеруі тиіс:

· депозиттік ресурстарды аржыландыратын акативтік операцияларды мерзімдері мен сомасына сйкес келуі;

· депозиттік операциялар банк пайдасын лайтуа немесе болашата пайда алу шін жмыс жасауа тиіс.

· депозиттік операцияларды йымдастыру процесінде мерзімді депозиттер мен мерзімді салымдарды кбірек тартылуына кіл блу;

· салым иелеріні санын сіру масатында, депозиттік операциялар трлерін лайтып, осымша ызмет крсетіп, жеілдік жасауа тиіс.

азастан лтты Банкі Басармасыны 2000 жылы 2 маусымдаы №226 аулысымен азастан Республикасы банктеріндегі клиенттерді банктік шоттарын ашу, жргізу жне жабу тртібі туралы Нсамасы бекітілді, онда банк салымы шарты бойынша жина шоттарын ашу кезінде банк салымшыдан ашаны (салымды) абылдауа, банк салымы шартында кзделген млшерде жне тртіпте ол бойынша сыйаы тлеуге, жне аталан салым тріне арналан банк занамасы мен банк салымы шартында кзделген талаптар мен тртіпте салымды кері айтаруды міндетіне алады. Аша (салым) сол салымшыны з атына не алдаы уаытта банкті клиенті болып табылатын белгілі бір шінші тла атына енгізілуі ммкін.

Банк салымы шартында мынадай міндетті талаптар болуы тиіс: салы ызметі берген жатта крсетілген салы тлеуші – клиентті тіркеу номері, ондай жатты беру жина шотын ашуа талап етілмейтін жадайды осаанда; банкті ызмет крсету шарты оны тлеу тртібі, сондай а занамамен белгіленген немесе оан айшы келмейтін осымша талаптар. Банк салымы шарты жасаланнан кейін салымшыны талап етуі бойынша банкті ішкі ережелеріне жне оятын талаптарына сйкес банк клиентіні атына рсімделген жасалан салымды куландыратын жатты банк оан беруге міндетті. Салым жаты салымшыны кітапшасын (жина кітапшасы) болып табылады, ол, егер салымшыа тиесілі едуір сома туралы зінде апаратты сатайтын болса, рашан да жана жай таптырады». Банк салымы шартын жасау жина шотын ашуа негізделеді, ол субъект-салымшыа байланысты белгілі бір градацияа ие болады. Ондай градация жина шоттарын ашу кезінде р трлі жаттарды керек етеді. Нсама бойынша зады тлалар – азастан Республикасыны резиденттері жне оларды ошауланан блімшелері (филиалдары мен кілдіктері) мынадай жаттарды тапсыруа тиіс: олдарды лгісі бар жатты жне мрді басылан табасы; клиентті салы есебіне тран фактісін растайтын салы ызметі органыны берген жатыны кшірмесі; статистикалы картаны кшірмесі; мемлекеттік тіркеуден (айта тіркеуден) ту фактісін растайтын укілетті орган берген белгіленген нысандаы жатты кшірмесін сынады.

Салымшылар – жеке тлалар – азастанны резиденттері сынатын жаттар: ол лгісі ойылатын жат; есепке ойылатын фактіні растайтын салы ызметі органыны берген жат кшірмесін сынады. Салымшылар – зады тлалар – азастан Республикасыны резиденттері еместер жне оларды ошауланан блімшелері (филиалдары мен кілдіктері) сынады.

«азастан Республикасындаы банктер жне банктік ызмет туралы» Заа сйкес банктер салымшыларыны (депозиторларды) мдделерін орау масатында салымдарды (депозиттерді) міндетті жымды кепілдік етуді (сатандыруды) жзеге арысратын йым рылады. Укілетті орган салымдарды (депозиттерд) міндетті жымды кепілдік ету (сатандыру) жніндегі йымдарды ызметіні ыты мртебесін, ру тртібін, реттеу мен тотатуды белгілейді. Салымдарды (депозиттерді) міндетті жымды кепілдік ету (сатандыру) тртібін, сондай-а банктермен салымдарды (депозиттерді) міндетті жымды кепілдік ету ( сатандыру) жніндегі йымны зара арым-атынасы укілетті органны нормативтік-ыты актілермен белгіленеді. Банктер салымдарды (депозиттерді) міндетіт жымды кепілдік ету (сатандыру) жйесіне укілетті орган бекіткен млшерде жне тртіпте жзеге асыру жолымен атысады. Брын ондай укілетті орган лтты Банк болды, ал азіргі кезде жаадан рылан адаалау функциясын жзеге асыратын аржы нарыы мен аржы операцияларын реттеу жне адаалау жніндегі Агенттік атарады. Несие нарыын дамыту дерісі кбінесе депозиттерді тартуа кш салуа байланысты. Деректерге араанда, шетел валютасындаы депозиттерді лес салмаы ысара басталуымен долларды нсыздану дерісі басталды. 2002 жыла дейін долларды су дерісі жргеніне арамастан 2006 жыл брыны жылмен салыстыранда ол 6,1 %-а лайды. лтты валютадаы депозиттер лес салмаы артып, шетелдік валютадаы депозиттерді лес салмаы керісінше азайды, сйтіп тегеге сенім артты. Бл лтты банкіні отанды тлем аражатыны тратануы бойынша тиімді аша-несие саясатын жргізумен тсіндіріледі. азастанны валюта нарыында долларлы салымдарды тартымдылыы айтарлытай тмендеді. Талдаушыларды кпшелігі доллар баамыны тмендеуі ыса мерзімді деп ойлайды, егер АШ-ты экономикалы жадайын ескерсек, тегелік депозиттерді суі дегенмен за мерзімді сипатта болатын сияты. Жеке тлалар депозиттері лес салмаыны суі 44,3 %-а дейін ктерілуі, 2000-2002 жылдары жеке тлалар депозиттеріні суінен болады. 2005 жылы зады тлалар депозиттері суі – 43 %, жеке тлалар депозиттеріні суі – 37,8 % болды жне тиісінше, зады тлалар депозиттеріні лес салмаы – 2,2%-а артты. 2006 жылы жадай млдем згерді: зады тлалар депозиттеріні суі 9%-а те болды, жеке тлалар депозиттері 52,6%-ды рап, 2 еседен аса сті, тиісінше, оларды лес салмаы айтарлытай артты. 2007 жылы зады тлалар депозиттеріні суі біршама азайып 15,5%-ды, ал жеке тлалар депозиттері 22,7% болды, сондытан да жеке тлалар депозитеріні су дегейі соншама жоары емес. Халы салымдарны рамында мерзімді депозиттер лесі біртіндеп суде.

Коммерциялы банктерді депозиттік операцияларын ыты реттеу жне басару.

Коммерциялы банктерді депозиттік операциялары «азастан Республикасындаы банктер жне банктік ызмет туралы» 1995 жылы 31 тамыздаы азастан Республикасы Заыны 2-бабына сйкес жне Р Азаматты Кодексімен реттеледі.

Бл орайда азастан за шыарушысы депозиттерді тарту бойынша шектеу ояды, йткені, банк занамасы бойынша депозиттерді тарту банк операцияларына жатады, оны депозиттерді тарту бойынша ызметті жзеге асыруа азастан лтты Банкіні лицензиясын алан банктер немесе йымдар ана жзеге асыруа ылы.