Вексель: негізгі сипатты белгілері жне жіктелінуі
Вексель(нем. wechsel – айырбас) – жазбаша трде толтырылан за мерзімді борыш міндеттемесі. Жай жне аударма вексель трлері болады. Вексель беруші несие иесіне (вексель стаушыа) беретін, за жзінде наты формада белгіленген жазба тріндегі борышор олхаты. нды ааз; кредитке берілетін ашаны бір трі. Оны иесіні (вексель стаушыны) белгілі бір уаыт мерзім ткенде, векселді берушіден аша талап етуге даусыз ы беруді куландыратын жазбаша арыз міндеттемесі.[1] Вексель нарыты экономика тріндегі елдерді коммерциялы жне банкілік іс-тжірибесінде, сонымен атар сырты саудада жне баса да халыаралы есептесулерде барынша кеінен олданылады. Векселдік міндеттемені мні мен маызы тек ана аша (лтты трдегі жне шетелдік валюта тріндегі) болуы ммкін
Вексель – белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде жне белгіленген жерде тлейтіндігі туралы борыш орды арызды міндеттемесі.
Вексель дисконты (дисконт векселя) – 1) ызмет ету мерзімі аяталана дейін вексельді номиналдан тменгі баамен сатып алу;2) вексельдерді есепке алу барысында банктерді алатын есепке алу пайызы.
Вексель валютасы (валюта векселя) - вексель тлеуге берілетін валюта; халыаралы айналымда вексельге несие беруші елді, борышор елді, сондай-а шінші бір елді валютасында вексельді тлеуге берілуі ммкін.
“Вексель” сзі аылшынша bіll note – міндеттеме шоты дегенді білдіреді.
Вексель - белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде жне белгіленген жерде тлейтіндігі туралы борышорды арызды міндеттемесі.
Вексельді екі трі бар: жай жне аудармалы.
Вексельді трлеріне “Р-ы вексель айналысы туралы” (28.04.97) Р заында4 мынадай тсініктемелер берілген:
- Жай вексель (соло) – вексельді стаушыа вексельде крсетілген соманы белгілі бір уаытта немесе талап етуге байланысты тлеу туралы вексель берушіні еш нрсемен негізделмеген міндеттемесін сипаттайтын вексель.
- Аудармалы вексель (тратта) – вексельде крсетілген соманы белгілі бір уаытта алашы вексельді стаушыа (ремитентке) тлеу туралы шінші бір тлаа (трассата) вексель берушіні (трассантты) еш нрсемен негізделмеген сынысын (бйрыы) сипаттайтын вексель.
Трассат тратта бойынша тлеуге келісімін бергеннен бастап, борышор болып табылады. Аудармалы вексель келесі бетіндегі индоссамент (баса біреуге аударуып жазу) кмегімен айналыста жре береді. Аудару туралы олдарды кбеюіне байланысты вексель айналысы лая тседі жне мндаы р индоссант вексель бойынша міндеттемеге бірлесіп жауап береді.
Жай жне аудармалы вексель - коммерциялы вексельді трлері ретінде арастырылады.
Сонымен атар, экономикалы дебиттерде вексельді мынадай трлерге бледі: аржылы, азыналы, досты, бронзалы.
аржылы (банктік) вексель – белгілі бір аша сомасын арыза беруден туындайтын арызды міндеттеме.
азыналы вексель – бюджет тапшылыын жабу масатында мемлекет тарапынан шыарылатын, оны міндеттемесі. азыналы вексель бойынша мемлекет борышор болып саналады.
Досты вексель кейіннен банкте оларды есепке алу масатында бірі біріне беріледі.
Бронзалы вексель наты амтамасыз етілмеген арызды міндеттемені білдіреді.
Вексельді келесідей зіне тн асиеттері бар:
• дерексіздік, яни вексельде ммілені наты тріні крсетілмеуі;
• даусызды, яни протест туралы актіні нотариуспен жасааннан кейін тиісті шара олданыла дейінгі арызды міндетті трде тленуге тиістігі;
• айналымдылы, яни баса бір тлалара аударып жазу арылы (индоссамент) тлем ралы ретінде вексельді берілуі.
азастанда жоарыда аталан за абылдана дейін жне онан кейін де вексель айналысы дамып келеді.
Вексель айналысын бірінші болып олдаушыларды атарында Казкоммерцбанк тжірибесін атап кетуге болады. Бл банк 1996 жылы Р кіметіні асты жинау бадарламасына сйкес зіні 500, 1000 жне 5000
АШ долларындаы “асты” вексельдерін айналыма шыарып, оларды несие ралы ретінде клиентеріне берді. Сол клиенттеріні ішінде атап айтса сырта асты сатумен айналысатын “Асты” акционерлік компаниясы
5000 АШ долларындаы вексельді тендер бойынша жеіп алып, оны зіні
жабдытаушылары арасында тлем ралы ретінде пайдаланды.
Сонымен атар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретінде “азастан темір жолы” К-ны 200,0 млн тегеге баалаан вексельдерін теді.
Мндаы, “домицилиант” – вексельде крсетілген тлемді жзеге асыратын, вексельде делдал ретінде атысатын банк.
Билет