Коммерциялы банктерді активті операциялары, оларды рылымы

Несиелік операциялар – бл несие беруші мен арыз алушыны арасындаы біріншіні екіншісіне тлемділік, мерзімділік жне айтарымдылы шарттарында белгілі аша аражаттары сомасын сынуы бойынша атынастар. Банкті несиелік операциялар активті жне пассивті болады. Активті несиелік операциялар банктер мен арыз алушылар арыз сынанда, ал пассивтер, банк арыз алушы ролінде, ал клиенттер – несие беруші ролінде боланда пайда болады. Активтік операциялар – бл банктерді табыс алу жне зіні тімділігін амтамасыз ету масатында, иелігінде бар ресурстарды орналастыруды жзеге асыратын операцияларды білдіреді. Бл екі масатты бірегейлігі банкті коммерциялы ксіпорын ретінде тартылан аражаттарды пайдаланудаы ерекшелігін сипаттайды. Активтік банктік операциялар зіні формасына жне таайындалуына арай р трлі болып келеді. Банктерді активтік операцияларыны е кп тараан трлеріне мыналар жатады: ссудалы операциялар; инвестициялы опер; аржылы опер; баса да операциялар. Банк активтік операциялары ны маызды блігін банктік несиелік операциялары негізінде ссудалы портфель рылады. Банктік ссудалар біршама табысты жне жоары туекелді болып табылады. Бл активтер топтары банкті басты пайда кзі ретінде ызмет етеді.

Банк активтері – пайда табу масатында банктік ресурстарды, р трлі активтер бойынша орналастырылан аражаттары.

Банктік активтерді рылымы балансты актив жаында крсетілетін сапасына арай блінген баптарды баланс нтижесіне атынасын сипаттайды. Активтерді сапасы активтік операцияларды трлендірілуіне, туекелді активтеріні клеміне, толы ны жо активтерді клеміне жне активтерді згеріске шырау белгілеріне арай аныталады.

Коммерциялы банкті активтерін тмендегідей трт топа блуге болады:

1. Касса жне оан теесетін ашалай аражаттар;

2. Берілген несиелер;

3. Баалы ааздара жмсалынан инвестициялар;

4. Банкті имараты мен жабдытары.

Активтерді сапасы, оларды тімділігіне, туекел активтерді клеміне, толы баалы емес активтерді лес салмаына, активтерді клеміне, табыс келуіне арай аныталады.

Банк зіні міндеттемелерін кнделікті орындап отыруын амтамасыз етуі шін активтерді рылымы тімділікті оятын талаптарына сйкес келуге тиіс. Осы масатта банк зіні активтерін, оларды телу мерзімдеріне байланысты жне тімділік дрежесіне арай жіктейді. тімділігіне арай банк активтері тмендегідей топтара блінеді:

1. Жоары тімді активтер;

2. тімді активтер;

3. за мерзімді тімді активтер.

Р-ы екінші дегейдегі банктерге арналан пруденциалды нормативтерге сйкес жоары тімді активтерге мыналар жатады:

· олма-ол ашалар;

· мемлекетті баалы ааздары жне азастан ипотекалы компаниясыны борышты баалы ааздары, сондай-а тімділігі жоары баса да баалы ааздар;

· йма ымбат баалы металдар;

· лтты банктегі Standard & Poors жне баса рейтингтік агенттіктерді «А» тмен емес за мерзімді рейтингі бар бейрезидент-банктердегі талап етуге дейінгі депозиттер;

· Standard & Poors жне баса рейтингтік агенттіктерді «А» тмен емес за мерзімді рейтингі бар Р банктерге берген «овернайт» займдары.

Банкті бл аражаттары банкті айналымынан ажет уаытында алуа ммкіндік беретін активтерге жатады.

Банкті тімді аражаттарыны рылымына жоарыда аталандарынан басалары, яни айтару мерзімі 30 кнді райтын, шетел валютасында берген барлы несиелер, алдаы 30 кн ішінде аталан банкке келіп тсуге тиісті баса да тлемдер жатады.

за мерзімді тімді активтерге бір жылдан жоары уаыта берілген несиелерді брі, сондай-а 50% кепілхат жне кепілдіктен 1 жылдан жоары уаыта берілген несеилер, кіметті кепілхатымен, баалы ааздарды жне баалы металдарды кепілге алып берілген ссудаларды шегеріп тастаандаы мерзімі ткен несиелер.

Кейбір шетелдік дебиеттерде банк активтерін, оларды тімділігі мен пайдалылыына арай 4 топа бледі:

1-топ. Алашы резервтер – бл алынатын салымдарды тлеуге жне несиеге деген тінішті анааттандыру шін тез арада пайдаланылатын е тімді активтер. Мндай активтерге мыналар жатады:

· Касса;

· Орталы банктегі корршоттаы жне зге де шоттардаы ашалай аражаттар;

· Инкассациялау процесіндегі чектер жне зге де тлем жаттары;

· Баса да коммерциялы банктердегі корршоттаы аражаттар.

Мндай активтер банкке табыс келмейді, біра банк тімділігіні негізгі кзі болып табылады.

2-топ. Екінші реттегі резервтер – бл банкке шамалы ана табыс келгенімен де жоары тімді активтер атарына жатады. Себебі, оларды е тменгі туекелмен, кішкене ана кешіктіріп, олма-ол ашаа айналдыруа болады. Олара мыналар жатады: вексельдер жне зге де ыса мерзімді баалы ааздар; талап етілетін (онкольды) несеилер; бірінші сыныпты арыз алушыа берілетін несиелер.

Бл топты активтеріні таайындалуыны басты масаты – алашы резервтерді толытыру кзі ретінде ызмет ету болып табылады.

3-топ. Банктік активтерді маызды блігі– банктік несиелік портфелі. Банкті несиелері біршама табысты жне е туекелді болып келеді. Бл топ банк пайдасыны басты кзін райды.

4-топа инвестициялы портфель жатады. Инвестициялы портфельді алыптастыру екі масатты кздейді: банкке табыс келу жне за мерзімді баалы ааздарды телу мерзіміні жаын алуына байланысты, сондай-а оларды ыса мерзімге айналдыруда екінші реттегі активтерге осымша ретінде болу.